Талғат сайрамбаев
§27. Меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестерінің түрлері
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Білгенге маржан , білмеске арзан
| §27. Меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестерінің түрлері
Меңгеріле байланысқан есімді сөз тіркестері онша көп кез- деспейді жəне барлық есімдер бірдей ондай сөз тіркесінің мең- геруші сыңары бола алмайды. Есімдердің ішінде көбінесе бас- тауыштың к ү й і н білдіретін сөздер есімді сөз тіркесінің басыңқы сыңары болып жиі жұмсалады. Олар мынандай есімдер: 1. С ы н е с і м д е р . Негізінде, сөз тіркесінің бағыныңқы сыңа- ры болатын сын есімдер баяндауыш қызметінде жұмсалғанда, есімді сөз тіркесінің басыңқы сыңары болып та айтылады. Бірақ олардың бəрі бірдей сөз тіркесін құрай алмайды: мысалы, з а т т ы ң т ү с і н білдіретін сын есімдер тек қардан ақ, қаннан қызыл, күйеден қара сияқты тіркес құрамында келеді, ал заттың і ш к і - с ы р т қ ы с а п а с ы н білдіретін сын есімдер ондай құрамда əлдеқайда көп кездеседі, мысалы: өзіңе жақсы, маған түсінікті, тазалыққа жақсы, ақшаға сараң, жусаннан биік. 597 Қазіргі қазақ тілі Барыс, шығыс, көмектес, кейде жатыс септіктерінде айты- лып, сын есіммен тіркесетін сөздер толықтауыштық қатынаста жұмсалады: Жуас түйе жүндеуге жақсы. Қаршыға, бүркіт тазалыққа үйір, қарақұс, күшеген өлексеге үйір (Мақал). Өнімсіз іске шеп-шебер (Абай). Көңілсіз құлақ ойға олақ (Абай). Істегенің еліңе жақсы, үйренгенің өзіңе жақсы. Жақсы – ісімен жақсы (Мақал). 2. З а т е с і м д е р . Зат есімдердің ішінде ағаш, тас, көмір сияқты атаулардан гөрі күш, бай, сын сияқты абстракт зат есімдер баяндауыш қызметінде сөз тіркесінің меңгеруші (басыңқы) бөлшегі болып көп жұмсалады. Елім менің жерге бай. Айдынды шалқар көлге бай (Жамбыл). Қашпақ, қумақ – ерге сын, көшпек, қонбақ – жерге сын (Мақал). Сендер бір-біріңе қонақсыңдар (Ғ.Мұстафин). Білгенге маржан, білмеске арзан, надандар баһра ала алмас (Абай). 3. З а т т ы ң к ү й і н б і л д і р е т і н е с і м д е р . Бар, жоқ, көп, аз, мəлім, бəрібір, мүмкін тəрізді заттың əр алуан күйін білдіретін есімдер сөз тіркесінің құрамында басыңқы болып көбірек айты- лады: жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|