Экспериментке дейін Эксперименттен кейін

123 
психологиялық икемділік тән. Бұл қабілет объективтілік білім алушылардың
оқуға деген ынтасын арттыруға деген мүмкіндік, оқу барысында туындайтын 
қиындықтарды шешуге деген мүмкіндігінің болуы. Ұйымдастырушылық әрекет 
аса күрделі, білім алушы ұжымын тұрақты және динамикалы жүйе ретінде 
қалыптастырады. Коммуникативті креативтілікті және ұйымдастырушылық 
қабілеттердің жоғары деңгейі болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің 
коммуникативтік 
креативтілігін 
қалыптастырудың 
шарты 
ретінде 
қарастырылады. 
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің коммуникативтік креативтілігін 
қалыптастыруға деген мотивациялық – құндылық қатыстың, танымдық, 
әлеуметтік 
мотивтердің 
болуы 
бірінші 
кезекте 
тұлғаның 
ӛзін-ӛзі 
ӛзектендірумен 
сипатталады. 
Қалыптастыру 
экспериментінен 
кейінгі 
жүргізілген Э. Шостромның ӛзін-ӛзі ӛзектендіру тестінің шкалалары бойынша 
кӛрсеткіштері келесі кестедегідей ӛзгерген. Кестеде экспериментке дейінгі
және кейінгі шамалардың пайыздық жиынтығы 22 - кестеде беріледі.
Кесте 22 - Э. Шостромның «ӛзін-ӛзі ӛзектендіру» тестінің шкалалары бойынша 
кӛрсеткіштерінің эксперименттен кейінгі сипаттамасы 
Шкалалар атауы Экспериментке дейін 
Эксперименттен кейін 
бақылау 
тобы 
тәжірибелік 
топ 
бақылау тобы тәжірибелік 
топ 
Бағалық 
бағдар 
шкаласы 
4 (8 %) 
5(10%) 
3(6%) 
4(8%) 
Мінез-құлық 
икемділік 
шкаласы 
5(10%) 
5(10%) 
4 (8 %) 
4(8%) 
Ӛзіндік 
сезімталдық 
шкаласы 
5(10%) 
5(10%) 
5(10%) 
5(10%) 
Ӛзіндік шкаласы 
3(6%) 
5(10%) 
5(10%) 
4(8%) 
Ӛзін сыйлау
шкаласы 
4(8%) 
4(8%) 
4(8%) 
5(10%) 
Ӛзін 
қабылдау 
шкаласы 
5(10%) 
5(10%) 
5(10%) 
3(10%) 
Адам 
табиғаты 
туралы шкаласы 
5(10%) 
4(8%) 
3(6%) 
5(10%) 
Синергия 
шкаласы 
4(8%) 
3(6%)) 
4(8%) 
3(6%) 
Қабылдау
шкаласы 
5(10%) 
4(8%) 
5(10%) 
5(10%) 
Байланыс
шкаласы 
4(8%) 
3(6%)) 
4(8%) 
4(8%) 

124 
22 – кестенің жалғасы 
Когнитивті 
шкаласы 
3(6%) 
3(6%)) 
3(6%) 
3(6%) 
Креативтілік 
шкаласы 
3(6%) 
4(8%) 
5(10%) 
5(6%) 
Біз берілген кестеден эксперименттен кейінгі нәтиже бойынша бақылау 
тобында айтарлықтай ӛзгешеліктер болмағанын байқаймыз. Тәжірибелік топта 
креативтілік шкаласынан ӛсу динамикасын кӛреміз, ол дегеніміз ӛзіндік 
белсенділік деңгейінің артуы, ол ӛз кезегінде таным қажеттілігін тудырады, бұл 
шкаланың жоғары кӛрсеткіші адам болмысын тануды кӛрсетеді, ол дегеніміз 
жаңаны іздеу, түрлі объектілерге қызығушылық таныту. Сондай ӛсу 
динамикасы креативтілік, ӛзін қабылдау шкаласынан кӛрінеді, бұл ӛзін-ӛзі 
ӛзектендірудің міндетті белгісі. Мұнда тұлғаның ӛзін-ӛзі қажетті деңгейге 
сәйкес кӛрсете алу қабілетінің жоғары дәрежесі. Бұл адамдар тұлғалық қарым-
қатынасқа бағытталған, ӛтірік пен манипуляцияға жол бермейтін, мен-мендік 
қасиеті жоқ болуымен ерекшеленеді. Ӛзін жүзеге асқан істің субъектісі ретінде 
рефлексиялық мәдениетті сезінеді. Осы сипатталған шкалалар бойынша 
эксперименттен кейінгі кӛрсеткіштерді диаграмма арқылы кӛрсететін болсақ, 
шкалалар бойынша ӛзгеріс деңгейлері анық байқалар еді (Сурет 23 ). 
Сурет 23 – Тәжірибелік топ шкалалары бойынша кӛрсеткіштерінің 
экспериментке дейін және эксперименттен кейінгі жағдайы 
0
1
2
3
4
5
Экспериментке дейін Эксперименттен кейін 
Бағалық бағдар шкаласы 
Мінез-құлық икемділік шкаласы 
Өзіндік сезімталдық шкаласы 
Өзіндік шкаласы 
Өзін сыйлау шкаласы
Өзін қабылдау шкаласы 
Адам табиғаты туралы шкаласы 
Синергия шкаласы 
Қабылдау шкаласы 
Байланыс шкаласы 
Когнитивті шкаласы 
Креативтілік шкаласы 

125 
Эксперименттен кейінгі жүргізілген тестілеуге сай білім алушылардың 
жалпы ӛзін-ӛзі белсендіруінің орташа шамасы – 69 тең болды. Жоғарыда 
кӛрсетіп кеткеніміздей орташа бал негізінде ӛзіндік белсенділік деңгейі үш 
факторға негізделіп кӛрсетіледі: А факторы (жоғары) – 70-81 балды құрайды, В 
факторы (орташа) – 60-70 балды құрады, С факторы (тӛмен) – 48-59 балды 
құрайды. Біз осы аталған факторлардың кӛрсеткіштерін кесте негізінде 
сипаттамасын 23 – кестеде берейік. 
Кесте 23 – Э. Шостромның «ӛзін-ӛзі ӛзектендіру» тестінің факторлары 
бойынша эксперименттен кейінгі кӛрсеткіші 
Деңгейлері 
Экспериментке дейін 
Эксперименттен кейін 
бақылау
тобы 
тәжірибелік
топ 
бақылау
тобы 
тәжірибелік
топ 
А (Жоғары) 
10 (17 %) 
8 (13 %) 
10 (18 %) 
8 (19 %) 
В (Орташа) 
15 (26 %) 
14 (30 %) 
15 (30 %) 
14 (63 %) 
С (Тӛмен) 
25 (57 %) 
26 (57 %) 
25 (52 %) 
26 (18 %) 
Кестеден берілген экспериментке дейінгі және эксперименттен кейінгі екі 
топ білім алушыларының ӛзін-ӛзі ӛзектендіру деңгейлерін үш факторға бӛліп 
кӛрсетілген, А жоғары факторы экспериментке дейін – бақылау тобында 17 % 
пайызды құраса, эксперименттен кейін бір пайызға ӛсіп 18 % құрайды. А 
факторы бойынша бақылау тобында ӛзгеріс жоқ. Тәжірибелік топта А жоғары 
факторы бойынша экспериментке дейін 13 % пайыз, ал эксперименттен кейін 
19 % кӛрсеткен, экспериментткі топта 6 % жоғарылау байқалған. В орташа 
факторы экспериментке дейін – бақылау тобында – 26 %, ал эксперименттен 
кейін 30 % құрайды, аталған шамадан 4 % ӛзгеріс байқалған, бұл фактор 
бойынша экспериментке дейін экспериметтік топта 30 %, эксперименттен кейін 
63 % құраған, ӛсу динамикасы байқалады шамамен 33 % ӛскен. Бұл дегеніміз 
айтарлықтай ӛзгеріс болып табылады. С тӛмен факторы экспериментке дейін – 
бақылау тобында 57 %, эксперименттен кейін 52 % құрайды, 5 % тӛмендеу 
байқалады. С тӛмен фактор бойынша экспериментке дейін, тәжірибелік топта 
57 % құраған, ал эксперименттен кейін 18 % тӛмендеген. Тестті ӛткізудің 
нәтижесінде жоғары факторлы ӛзін – ӛзі белсендіру деңгейге ие тұлғалар 
белсенді, ӛз мамандығын саналы түрде таңдаған, шығармашыл негізде ойлай 
алатын, білім, білік, дағды игеруге бейім, дарындылық қабілеті бар, ӛз ішкі 
потенциалын ашуға бейім, дамуға даяр. Тәжірибелік топ кӛрсеткіштеріне анық 
ӛзгеріс байқалады, біз оны тӛменде берілген суреттен айқын сипаттамасын кӛре 
аламыз (cурет 24). 

126 
Сурет 24 - Э. Шостромның «ӛзін-ӛзі ӛзектендіру» тестінің тәжірибелік топ 
бойынша факторларының салыстырмалы пайыздық кӛрсеткіштері 
Диаграмма сипаттамасынан қалыптастыру экспериментінің нәтижесін 
кӛреміз, ӛзін-ӛзі ӛзектендіру неден бастау алады, әрине бірінші кезекте ӛзіндік 
таным, ӛз мүмкіндітерін, қабілеттерін және қажеттіліктерін айқындау, келесі 
кезекте ӛзін-ӛзі ӛзектендіру әдістерін табу, олардың саны әлдеқайда кӛп, 
мысалы: сүйікті іс, отбасындағы қарым-қатынас, саяхат; Ең бастысы бұл әрекет 
ӛзіндік екенін түсіну. Ӛзін-ӛзі ӛзектендіру кезінде ең басты кезекте таңдау орны 
алады, адамның басты таңдауы – ӛзін-ӛзі белсендіруге ұмтылыс пен одан 
саналы түрде қашу. Ӛзін-ӛзі жетілдіру кезінде шығармашылық іс-әрекет 
адамды жағымды ортадан шығарады, ол кезе сыртқы қатаң ұстанымдарды бұзу, 
қиындықтарды жеңу, ӛзіндік пікірді ӛзгерту сынды әрекеттер жүреді. Дегенмен 
егер тұлға ӛзін-ӛзі белсендіру жолына енген болса, тұлғада ӛз-ӛзіне деген 
сенімділік, ӛзіндік жеңіс сезімі, стресске тӛзімділік деңгейінің артуы, жаңа 
қабілеттер мен біліктіліктердің қалыптасуы орын алады. 
Ең басты ескерілетін жайт білім алушылардың барлық іс-әрекетті ӛз 
еркімен жасауы, яғни ол бала кезден ата-анамен берілетін басты қасиет. Таңдау 
жасай алу ӛзіне сенімділікпен және ӛзіндік жауапкершілік алумен, ӛз іс-
әрекеттерінің нәтижесіне жауап берумен тығыз байланысты. Жауапкершілік 
ересек ӛмірдің басты кӛрсеткіші. Біздің жағдайымызда осы мамандықты 
саналы негізде таңдау жасауы, оған деген сүйіспеншілігі және болашақ маман 
ретінде ӛзін-ӛзі ӛзектендіру және жетілдіру деңгейі әлеуметтік дамуындағы 
ӛзінің белсенділігі арқылы қол жеткен нәтижені жаңа құрылым ретінде сезіне 
отырып, оған баға бере алуынан, ӛзін жүзеге асқан істің субъектісі ретінде 
0
10
20
30
40
50
60

жүктеу/скачать 4,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: