Технологиялары

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ 
С.АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК 
УНИВЕРСИТЕТІ 
Тлебалдинова А.С., Жұртпаева А.Ә., Жантасова Ж.З.
МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУДЫҢ ЗАМАНАУИ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ
ОҚУ ҚҰРАЛЫ 
ӨСКЕМЕН, 2019 

ӘОЖ 004.6(075.8) 
ҚБЖ 32.973.202я73 
Т 48 
С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университетінің
Әдістемелік Кеңесі ұсынған (Ғылыми Кеңес) (№6 – хаттама, 18маусым, 2019 ж) 
Пікір берушілер:
 
Байгереев 
Д.Р. Серікбаев атындағы ШҚМТУ-нің математикалық және 
компьютерлік үлгілеу кафедрасының доценті, PhD 
Увалиева И.М.
Серікбаев атындағы ШҚМТУ-нің ақпараттық технологиялар 
кафедрасының доценті, PhD 
Бельдеубаева Ж.Т.
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ-нің компьютерлік үлгілеу 
және ақпараттық технологиялар кафедрасының аға оқытушысы, PhD 
Тлебалдинова А.С. 
Т 48 Мәліметтер базасын жобалаудың заманауи технологиялары
: Оқу 
құралы / Тлебалдинова А.С., Жұртпаева А.Ә., Жантасова Ж.З., - Өскемен: 
С.Аманжолов атындағы ШҚМУ «Берел» баспасы, 2019.- 136 бет. 
ISBN 978-601-314-373-6 
Оқу құралындабілім алушыларда мәліметтер базасының теориялық 
негіздемесі, практикалық дағдылар қалыптасуы көзделген. IT-саласындағы 
мамандарды даярлауда мәліметтер базасымен жұмыс жасай алу маңызды 
құзіреттіліктер қатарында. Заманауи мәліметтер базасын қолдайтын есептерде 
кездесетін мәселелердің интеллектуалды іздестіру технологиялар негізінде 
алынатын шешімдері берілген. 
Оқу құралы 2018 ж. енгізілген жаңа білім беру бағдарламалар 
классификаторы 
құрамындағы 
«6B061-Ақпараттық-коммуникациялық 
технологиялар» бакалавриат бағытына кіргізілген мамандықтардың дайындық 
мазмұнына сәйкес келеді, ал кейбір қосымша тарауларында «7М061-
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» магистратура бағытында 
мамандардың құзыреттілігін қамтитін сұрақтар талқыланған 
ӘОЖ 004.6(075.8) 
ҚБЖ 32.973.202 
ISBN 978-601-314-373-6 
@ С.Аманжолов атындағы ШҚМУ 
@ ТлебалдиноваА.С., Жұртпаева А.Ә., 
Жантасова Ж.З., 2019 

АЛҒЫ СӨЗ 
5 
КІРІСПЕ 
6 
1 
МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫМЕН ЖҰМЫС ЖАСАУ 
ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 
7 
1.1 
Мәліметтер базасын қолдану технологияларының даму 
кезеңдері 
7 
1.2 
Мәліметтер базасын қолдану есептері 
8 
1.3 
Бағдарламалар классификациялары 
10 
2 
МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН БАСҚАРЫЛУЫ 
11 
2.1 
Ақпараттық жүйелер мен мәліметтер базалары 
11 
2.2 
Мәліметтер базасы құрылымы мен негізгі амалдар 
11 
2.3 
Мәліметтер базасымен жұмыс жасау ерекшеліктері. Сұраныстар 
13 
2.4 
Мәліметтер базасы негізіндегі үлгілер 
16 
2.4.1 
Реляциялық үлгі 
16 
2.4.1.1 Кодд бойынша реляциялық алгебра амалдары 
17 
3 
МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫНЫҢ ӨМІРЛІК ЦИКЛЫ 
29 
3.1 
Мәліметтер базасы өмірлік циклын көрсетудің үлгісі 
29 
3.2 
Мәліметтер базасын жобалау кезеңдері 
29 
3.3 
Физикалық жазба элементтерін орналастыру әдістері 
30 
3.4 
Мәліметтер базасын қолданудың архитектуралық шешімдері 
32 
4 
SQL тілі 
35 
4.1 
SQLтілінің компоненттері 
35 
4.2 
Сұраныс құрылымы. Сұраныстар классификациясы. 
37 
4.3 
Айқас сұраныстар. 
38 
5 
МӘЛІМЕТТЕР БАЗАСЫН ЖОБАЛАУ ӘДІСТЕРІ 
40 
5.1 
Пәндік аймақты үлгілеу 
40 
5.2 
Қалыпты пішіндер. Қалыптастыру 
40 
5.3 
Маңыз-Байланыс әдісі 
45 
5.4 
Мәліметтерді интеллектуалды жүйелермен іздеу 
технологиялары 
48 
5.5 
Мәліметтердің тұтастығын қамтамасыз ету. Транзакция 
механизмі 
51 
6 
SQL SERVER ОРТАСЫ. ПРАКТИКАЛЫҚ ӘЗІРЛЕМЕЛЕР 
55 
6.1 
Мәліметтер базасымен басқару ортасын орнату және баптау 
55 
6.2 
Мәліметтер базасын құру және тіркеу 
64 
6.3 
Кестелерді жасау. Кілттер тағайындау 
70 
6.4 
Пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктерін қамтитін 
сұраныстар 
72 
6.4.1 
Таңдау сұраныстарын жасау. Шарт бойынша жолдарды іріктеу 
75 
6.4.2 
Мәліметтерді сұрыптау және топтау сұраныстарын жасау. 
Өзгерту сұраныстары. Кіріктірілген функцияларды пайдалану. 
79 
6.5 
Сұрыптау.Топтастыру 
83 
6.6 
Мәліметтер базасына өзгерістер енгізу 
87 
6.7 
Көріністерді жасау және басқару 
90 

6.8 
Мicrosoft SQL Server-дегі Transact-SQL тілінің көмегімен 
бағдарламалау негіздері 
91 
6.9 
Функциялар мен сақталған рәсімдер
94 
6.10 
Транзакцияларды ұйымдастыру және басқару 
101 
7 
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫСТАР 
103 
7.1 
Практикалық жұмыс №1. Деректер қорын жобалау 
103 
7.2 
Практикалық жұмыс №2. Microsoft SQL Server серверін іске қосу 
және деректер қорын құру принциптері
104 
7.3 
Практикалық жұмыс №3. Кестелер мен шектеулерді құру
105 
7.4 
Практикалық жұмыс №4. SQL тіліне кіріспе. SQL тілінде кесте 
және шектеулерді құру 
105 
7.5 
Практикалық жұмыс №5. Таңдау сұраныстарын құру. 
Жазбаларды шарт бойынша іріктеу 
106 
7.6 
Практикалық жұмыс №6. Көпкестелер сұраныстарын құру. Қосу 
сұраныстары
106 
7.7 
Практикалық жұмыс №7. Деректерді топтастыру және сұрыптау 
сұраныстарын құру. Өзгерту сұраныстары. Құрылымдық 
функцияларды қолдану 
107 
7.8 
Практикалық жұмыс №8. Ұсыныстарды жасау және басқару 
107 
7.9 
Практикалық жұмыс №9. Microsoft SQL Server-дің Transact-
SQL-тің көрнекті тілін бағдарламалаудың негіздері 
108 
7.10 
Практикалық жұмыс №10. Функцияларды және сақтау 
рәсімдерін жасау, өзгерту, пайдалану және жою 
108 
7.11 
Практикалық жұмыс №11. Триггерлерді құру, бағдарламалау 
және басқару 
110 
7.12 
Практикалық жұмыс №12. Мәмілелерді (транзакцияларды) 
жасау және басқару 
112 
7.13 
Практикалық жұмыс №13. Курсорларды жасау, қолдану және 
басқару 
113 
7.14 
Практикалық жұмыс №14. SQL Server қауіпсіздік жүйесі 
114 
7.15 
Практикалық жұмыс №15. Microsoft SQL Server Мәліметтер 
қоры серверін басқару 
119 
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
125 
ҚОСЫМША А. Курс бойынша қорытынды бақылау 
тапсырмалар үлгісі 
128 

5