Тіл – ҚҰрал сөздің жүйесі мен түрлері ІІ тіл танытқыш кітеб Түзетіліб, толықтырылыб, жаңа імлә мен 6-ыншы басылыуы А. Байтурсунов Грамматика киргизского языка «Тиль-курал» Кн. ІІ. Этимология Издание 6-ое Государственное издательство К
жүктеу/скачать 224,91 Kb.
|
Сөздің жүйесі мен түрлері
- Бұл бет үшін навигация:
- Жекеше: 1-жақ 2-жақ 3-жақ Көбше: 1-жақ 2-жақ 3-жақ Жекеше
- Ортақ тәуелдеуді сыпайы жіктеу.
- Жекеше: 1-жақ (біз) 2-жақ (сіз) 3-жақ (ол) Көбше
- Зат-есімнен тұуған сөздер.
- Мыйсалдар: 1) «шы»
- Дағдыландырыу.
| Ортақ тәуелдеуді анайы жіктеу.
(біздің) (сіздің) (оның)
Ортақ тәуелдеуді сыпайы жіктеу. (біздің) (сіздің) (оның)
Зат-есімнен тұуған сөздер. §18) Түбкі зат есімдер түбкі заттың есімін көрсетеді. Түбкі затқа қатысқан екінші зат болса, ол екінші затты атау үшін түбкі заттың есіміне әр түрлі жұрнақтар жалғанады. Мыйсалдар: 1) «шы» жұрнақ заттың есіміне жалғанады. Ол жалғанғанда сол затқа қатысы бар адамды атау үшін жалғанады, мәселен, «үй» деген сөзге «ші» жұрнағын жалғаб, «үйші» дейміз (үй істейтүн адамды атау үшін); «жылқы» деген сөзге «шы» жұрнағын жалғаб, «жылқышы» дейміз (жылқы бағатұн адамды атау үшін); «балық» деген сөзге «шы» жұрнағын жалғаб, «балықшы» дейміз (балық аулайтұн адамды атау үшін); «егін» деген сөзге «ші» жұрнағын жалғаб, «егінші» дейміз (егін егіуші адамды атау үшін); «сұу» деген сөзге «шы» жұрнағын жалғаб, «сұушы» дейміз (сұу тасыйтұн адамды атау үшін). 35) Дағдыландырыу. «шы» жұрнағы жалғанарлық сөздерді табқызыб, жалғатыу. 2) «лық» («-лік», «-дық», «-дік», «-тық», «-тік») жұрнақ зат-есімге: 1) сол есімді зат үшін жұмсалатұн затты атау үшін жалғанады, мәселен: «арқа» деген сөзге «лық» жұрнағын жалғаб «арқалық» дейміз (арқа үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін); «тер» деген сөзге «лік» жұрнағын жалғаб, «терлік» дейміз (тер үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін); «мұрын» деген сөзге «дық» жұрнағын жалғаб, «мұрындық» дейміз (мұрын үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін); «түн» деген сөзге «дік» жұрнағын жалғаб, «түндік» дейміз (түн үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін); «от» деген сөзге «тық» жұрнағын жалғаб, «оттық» дейміз (от үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін); «өркеш» деген сөзге «тік» жұрнағын жалғаб, «өркештік» дейміз (өркеш үшін жұмсалатұн нәрсені атау үшін). 2) Басқа нәрселерге сол зат өлшеу болатұндығын көрсетіу үшін, мәселен, «ай» деген сөзге «лық» жұрнағын жалғаб «айлық» дейміз (айдың өлшеу болатұндығын көрсетіу үшін); «түйе» деген сөзге «лік» жұрнағын жалғаб «түйелік» дейміз (түйенің басқаларға өлшеу екендігін көрсетіу үшін); «жыл» деген сөзге «дық» жұрнағын жалғаб, «жылдық» дейміз (жылдың басқаларға өлшеу болғандығын көрсетіу үшін); «күн» деген сөзге «дік» жұрнағын жалғаб «күндік» дейміз (күннің басқаларға өлшеу болғанын көрсетіу үшін); «оқ» деген сөзге «тық» жұрнағын жалғаб «оқтық» дейміз (оқтың басқаларға өлшеу болғанын көрсетіу үшін); «көйлек» деген сөзге «тік» жұрнағын жалғаб «көйлектік» дейміз (көйлектің басқаларға өлшеу болғанын көрсетіу үшін). 3) Сол есімді заттың қалпын көрсетіу үшін; мәселен, «аға» деген сөзге «лық» жұрнағын жалғаб «ағалық» дейміз (аға қалпын көрсетіу үшін); «іні» деген сөзге «лік» жұрнағын жалғаб «інілік» дейміз (іні қалпын көрсетіу үшін); «шал» деген сөзге «дық» жұрнағын жалғаб, «шалдық» дейміз (шал қалпын көрсетіу үшін); «ел» деген сөзге «дік» жұрнағын жалғаб, «елдік» дейміз (ел қалпын көрсетіу үшін); «жұрт» деген сөзге «тық» жұрнағын жалғаб «жұрттық» дейміз (жұрт қалпын көрсетіу үшін). 36) Дағдыландырыу. «лік» («лық», «тық», «тік», «дық», «дік») жұрнақ жалғанарлық сөздерді табқызыб жалғау. 3) «шылық» (шілік) жұрнақ зат-есімге сол есімді затқа лайық қалпын атау үшін, мәселен, «адам» деген сөзге «шылық» жұрнағын жалғаб, «адамшылық» дейміз (адамға лайық қалпын атау үшін); «жігіт» деген сөзге «шілік» жұрнағын жалғаб, «жігітшілік» дейміз (жігітке лайық қалпын атау үшін); «қазақ» деген сөзге «шылық» жұрнағын жалғаб, «қазақшылық» дейміз (қазаққа лайық қалпын атау үшін). жүктеу/скачать 224,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|