Төлеген Рахымжанұлы Өлеңімнің өзегі

76
   
77
   
Қазандағы мәжілісқорлар
1
Қазандағы мәжілісқорлар – қарғалар,
Қарқылынан қара дауыл, шаң борар.
Қара түсті басқа түске саудалап,
Қаңтар келсе,  бұл күніне зар болар,
Қазандағы мәжілісқорлар – қарғалар.
Әрекет жоқ, берекет жоқ, жиналар,
Бір ырғақпен билемейді биді олар.
Бір әуенмен шырқамайды әнді олар,
Нәтижесіз аяқталған бюролар,
Әрекет жоқ, берекет жоқ, жиналар.
Қара күзде шоғырланып топталар,
Қонған жері – қара жалын от болар.
Он бес күнге жетер-жетпес мезгілде
Тым-тырақай бытырап-ақ жоқ болар,
Қара күзде бір-ақ апта топтанар.
Қазандағы мәжілісқорлар – қарғалар
Қарқылынан қара дауыл, шаң борар.
Қара түсті басқа түске саудалап,
Қаңтар келсе, бұл күніне зар болар,
Қазандағы мәжілісқорлар – қарғалар.
2       
Қаптаған қарақұрым қара қарға,
Қоштасу сәті жақын, шара бар ма?!
Құлазыр сол қаптаған қарғаны іздеп,
Қызығы бұл көңілдің тарағанда.
Кең жазық тұтасқандай қара көмір,
Күй тартып, әнге түрлі салады өңір,
Көсіліп қарғалардың той тарқары,
Кешігіп көп адамдар ала көңіл.
Қайнайды қара дауыл қаптатқандай,
Қаулайды қара жалын шақпақтан да.
...Қимылы бөлек, оқшау қозғалғандай
Қарайған топ ортада аппақ қарға.
Қарқылға етпегендей дауа-тағат,
Қоштасып табан тіреп, алақан ап.
Қарқыны дүрліктіріп ақ қарғадай,
Қарайған сауысқан ғой ала қанат.
Алтын ұям, қырандар ұшқан 
Шыңғыстай мектебіне
1. Сағыныш хат
Қайдасың, Шыңғыстайдың түлектері,
Қай заман бірге жүрген жыл өткелі?!
Сарғайған сағыныштан болар деймін,
Құбылып, құйқылжыса жүрек, тегі.
Менде айып: хат жазбадым, хат та алмадым,
Сырымды, жырымды айтып ақтармадым.
Шыққанша арнасынан сағынышым,
Үн-түнсіз белгі бермей жатты арманым.
Қозғайын жайма-шуақ дүрліктірмей,
Болсын деп бәрімізге шындық бірдей.
Ұядан қанат қағып ұшқан соң-ақ,
Біріміз-бірімізді жүрдік білмей.
Өзен боп тасығандай бақ тізеден,
Нешеу ек арман қуып, сап түзеген.
Арманшыл менің құрбы, достарыма
Бақыттың нұрлы таңын атқызып ең.
Кеткендей балалыққа бұғалық сап,
Жеткендей жігіттікке бір-ақ ұқсап.
...Шын бақыт тілеп тұрған ұстаздар-ай,
Біздерді үлкен жолға шығарып сап.

78
   
79
   
Ұзадық сол кеткеннен шырқап алыс,
Күтіп тұр алдымыздан бұрқаған іс.
...Бәріміз түгел түтін түтеткенде,
Жүріпті мені күтіп бір қара қыз.
Тартылған тағдыр жолы сан-сапалақ,
...Таратқан шұғыласын таң шапағат.
...Жалғызбын, жалғыз қалып көргенім жоқ,
Әкетті достар сүйеп, талса қанат.
Айқарып ашқан өмір кең құшағын,
Шырқайтын бар дауыспен келді шағым.
Күніне тоқсан тоғыз армандаймын,
Өлеңнің жағайын деп мәңгі шамын.
Қайдасың, Шыңғыстайдың түлектері,
Қай заман бірге жүрген жыл өткелі?!
Сарғайған сағыныштан болар деймін,
Құбылып, құйқылжыса жүрек, тегі.
2. Арнау
                                                    60 жылдығына
Мектебім, мен – өзіңнің бір түлегің,
Қалайша мерекеңде іркілемін.
Әншейін өткіншідей өте шықпай,
Келеді ақ жаңбырдай сіркірегім.
Келеді көктемедей күркірегім...
Бұршақтай мына аспаннан дүркірегім...
Өлеңге түсірсем деп армандаймын
Кластас құрбылардың күлкілерін.
Ақтасам ұстаздардың ақ тілегін,
Демеушім – арман атты нақ тірегім.
Достар мен ағаларым артқан үміт,
Бәрі де жүрегімде қапты менің.
Кеудеме сол үмітті шырақ қылып,
Көңілді кеулесе де сұрақ-күдік,
Бәйгеге өзімді-өзім аттандырдым,
Сыртымнан өзімді-өзім сынап тұрып.
Жүрген жоқ су бетінде қалқып тасым,
Басыма мүмкін әлде артық та сын.
Келемін шырын сезім, шымыр оймен,
Намысшыл арманымның тартып басын.
Айтуға толар-толмас тапқан әнім,
Сондықтан жөнсіз қалай мақтанамын?!
Алпысқа, алтын ұям, толғаныңда
Мен қара жұмысыңды атқарамын.
Жақын қап той састырып тастады әбден,
Қиыны – істі аяқтау...
асқақ әнмен.
Қасқайып тұрсам деймін көп ішінде,
Мейрамды қарсы ап жүзден асқан әрмен.
Бірін айт, бәрін айт та: жаса, мектеп!
Шәкіртің бұл тойыңды асар етпек.
Әріпті әліппеден танып алып,
Жүргенде дүниені баса-көктеп.
3. Қасиетті ұя
                                              70 жылдыққа
Пенде болсаң, 
                          кенде болмас ой-ақыл,
Солай, бөгде мәселені қоя тұр.
Шыңғыстайдың мектебін бір жырлайын,
Суретін сап,
                                  көркем сөзбен боя, тіл!
Қасиетті ұя, киелі орын – бұл мектеп,
Біліміңді шәкірттерің тұр беттеп.
Жетпіс жылдық мүшелтойын орданың
Бүкіл Катонқарағай жүр құрметтеп.

80
   
81
   
Сәлем саған, алтын орда,
                                             армысың,
Сол баяғы құт мекенде бармысың?!
Асығып-ақ жеттім жаңа арқалап
Бүкіл Катонқарағайдың алғысын.
Адам үшін жетпіс деген екінді,
Мектеп үшін жетілген шақ секілді.
Жетпіс жылдық шежіреңді барласам,
Ғұламаның тарихы бар не түрлі.
Бастауында Сұлтанмахмұт ізі бар,
Тарихыңа бүгінгі ұрпақ қызығар.
Жайсаң ақын ескерткішін орнату
Келешектің жоспарында сызылар.
Мұнда келіп ұстаз болған қанша адам,
Қиын кезде қатты қажып, шаршаған.
Соның бәрін жалғыз  тілек қажытқан
Шәкіртінің қырандығын аңсаған.
Білім – мұхит, мектеп дейтін кеме бар,
Дән тереңде,  
                             сүңгігіштер кереғар.
Жүзгіштердің нәтижесі болар бұл
Ұшқан ұя академик, генерал.
Мақсаты бар ұсыныс пен пікірден,
Шәкірт қанша бұл мектепті бітірген?!
Нүкте мәңгі қойылмайды тізімге,
Әрбір бала бөлініп тұр үтірмен.
Есімде әлі, дәл қаншама жыл бұрын
Балалықтың тастап кетіп шылбырын,
Арман қуып Шыңғыстайдан аттандық,
Биігіне жеткізер ме шың-ғылым?!
Боламын деп, толамын деп тұрған шақ,
Бәрімізден  төгіледі жыр-моншақ.
Ұстаздардың шапағаты сол кезден
Бәрімізді қыдыр болып жүр қоршап.
Қарағай үй тыңдайықшы баптанбай,
Қалмады ма бір ізіміз сақталмай?!
Сықырлатып қара хром етігін,
Жөткірініп Секең келе жатқандай.
Ал мынау да білетін сыр жұрт анық,
Қасиетін көзі жоқта жүр танып,
Қызыл тонның қалтасынан жазбақ боп,
Солташ ағай бор орнына құрт алып.
Шіркін, біздің сондай тәтті ыстық шақ,
Көзімізден бұлбұл ұшты-ау түске ұқсап.
Қолда барда қадірі жоқ алтынның,
Мәз боламыз жылтырауық мысты ұтсақ.
Қазір мені билеп алған қалың ой,
Келер күннің  күмбірлеген әні ғой.
Еске тұтып жүрсің деймін қай-қайсың,
Қара шаңырақта ұстаз болу – абырой.
Біздер ұшқан ұя – қара шаңырақ,
Әлі балғын: бәрі бақша, бәрі бақ.
Жетіппіз-ау жетпіс жылдық тойыңа,
Әр тараптан, әр ауданнан жамырап.
Тұрмыз қара шаңырақтың алдында,
Риза болып сыбағалы тағдырға.
Күнде бола бермес мұндай кездесу,
Әр буынның өкілдері бар мұнда.
Әр буынның өкілдері атынан
Барлығыңды ынтымаққа шақырам.
Ұстаздарға зор денсаулық тілеймін,
Шәкірттердің серігі боп батыл ән.

82
   
83
   
4. Сексен тарау
                                              Мектептің 80 жылдығына
Жіктесек қасиетін даралап кеп,
Бұл мектеп – аудандағы Ана мектеп.
Оқыған азаматтар Шыңғыстайдан
Кезінде көрінетін ғаламат боп.
Бұл мектеп – аудандағы Ата мектеп,
Міне, сексен жылдығын атап өтпек.
Бойына еккен білім шәкірттердің
Жайқалып көктеп  шықты шапағат боп.
Сексен жыл – емес шығар ілкі белес,
Уақыт – өтіп кетер бір күн елес.
Қанша адам білім алды бұл мектептен,
Шығу да бәрін санап мүмкін емес.
Жолында бір ғылымның жан садаға,
Тексеріп ғұмыр бойы тауыса ала ма?!
Ұстанып ұлы мақсат ол да кетті
Ұландық Аманжолов Сәрсен аға.
Атағы сыймайды деп осы аяға,
Зерделі шәкірт жолын бос аяма.
Бітірген бұл мектепті Еңбек Ері
Сексен қырлы серіміз Бошай аға.
Қауызы мәпелемей гүл аша ма?!
Бұлқынып бұлықсиды бұла шама.
Оқыған мұнда – Халық мұғалімі
Борандық Нұрғалиев Құмаш аға.
Ғұмыры іздемеген тұрмыс, пайда,
Шіркін-ай, Баламердей білгіш қайда?!
Бойында ұшып жүрсе шыбын жаны,
Ұшып жетер еді ғой Шыңғыстайға.
Бүгінгі жиын жайы мүлде бөлек,
Осы той сексен жылдық бір керемет.
Жүргендей Сейтқамза ағай топ ортада,
Жастармен вальс билеп шыр көбелек.
Жатқа айтып оқулықсыз дәріс берген,
Ғұлама шыққан тегі намыскерден.
Солтанбек ағай марқұм қызық еді,
Қожанасыр секілді шалыс келген.
Санадан осы өлеңнің өткіз мәнін,
Бірімін шежірешіл от-қызбаның.
Апайлар, қарындастар! Кешіріңдер,
Мектептің айтпай барам көп қыздарын.
Ақтарып Абай, Мұхтар қазынасын,
Айтатын әзіл-оспақ, әжуа-сын.
Гүлжихан апай сөйлеп кетер еді
Үнінде мейірімділік сазы басым.
Тоғысып пікір сайын бар ұйғарым,
Сәт сайын жаңғыратын жаңа иланым.
Сыныпты кернеп, билеп кетер еді
Майда қоңыр дауысы Зәбиләнің.
Маңдайы жұлдызды ма, талайлы ма,
Сөздері мағыналы әрі ойлы ма?!
Қазақша жағрапиядан сабақ берген
Нина Александровна Самойлова.
Қазақы қашқақтамай ауылды елден,
Біздерге орыс тілі нәрін берген
Татьяна Александровна Матвеева,
Осындай айналсақшы тәлімгерден!
Сексен жыл – мәуелетіп еккен шынар,
Зерттейтін түгел соны тектеуші бар.
Бұл тойды атқаруға Алматыдан
Зейнолла, Оралхандар жеткен шығар!

84
   
85
   
Жастықтың бұл мектептен лебі еседі,
Қарттықпен санаспай-ақ кеңеседі.
Қарағайдан қиған көне мектеп үйі,
Жұмағыңнан бір де кем емес еді.
Ұмыту жөн бе жақсы күнді мына,
Шежіре жеткізе ме шындығына?!
О, Шыңғыстай мектебі!
Барым – осы
Әкелген сенің сексен жылдығыңа!
5. Айтамын кімге...
Қызыл қарағайдан қидырып қос ғимарат тұрғызып, 
Шыңғыстай ауылындағы Ережеп мектебін ашқан – 
өзі де көзі ашық, көкірегі ояу, орысша-қазақша 
бірдей сауатты, сұңғыла жүйрік ХХ ғасырдың 
басындағы  қазақ зиялыларының бірі – 
Әбдікерімге және мектептің  90 жылдығына
Қалған бір шақта ұйлығып елің,
Тапқандай болған игілік емін.
Шеруші атаға мешітті сыйлап,
Мектеп ашпақ болып  ширығып едің.
Орысша білмей килігіп едің,
Білім деп бағдар илігіп едің.
Өзіңді сыйлайтын Шыңғыстай жұрты
Көңілге берік түйді білгенін.
Іргесін тастан үйдіріп едің,
Балшықпен мықтап түйдіріп едің.
Оқуға сусап шөлдеген елдің
Мектепке ынтасын идіріп едің.
Қызыл қарағайдан қидырып едің,
Темірмен қызартып күйдіріп едің.
Қолдың саласындай бөренелерді
Шындығытайдан  бері жидырып едің.
Түйелерді қосарлап жеткізіп едің,
Шығырықтан өлшеп өткізіп едің.
Білімге мүдделі болашақты ойлап,
Жастармен бірге соқты жүрегің.
Біліммен жетілер шүйгінім – елім,
Деп айтқан сұңғыла жүйрігім едің.
Ұрпақ біліммен жетілсін дедің де,
Қарағай мектепті сый қылып едің.
Қаншама буын оқыды мұнда,
Зерделеп, зерттеп тоқыды миға.
Білімсіз күн жоқ дегенің рас,
Білгеннің татыр ақылы мыңға.
Шығарды мектеп үйретіп бізді,
Ширатып ұлды, билетіп қызды.
Тоқсан жыл тұрған мектептің үйін
Саңылаусыздар кеп күйретіп бұзды.
Білім теңізіне зорға шығарған,
Талапты жасты қолдасын арман.
...Ескі мектеп үйін іздеп келіп едім,
Үйі жоқ... бұзған...орны осы қалған.
Тарихи шындық талассыз бүгін, 
Тоқсан жыл алдық толассыз білім.
Қарағай үйді күйретіп кеткен,
Не бітірер менің тағатсыздығым?!
Ескі мектептің тербетіп әні,
Тоқтау сала алмаған мен де кінәлі.
Ат басындай алтынға айырбасталмайтын мектеп,
Білмеймін, қанша теңге тұрады?!
Ұшпайды бапсыз жырынды шабыт,
Кібіртік қақпай жырым тұсалып.
Бұзылған мектеп ортасында тұрып,
Айтамын кімге мұңымды шағып?!

86
   
87
   
Алтын ұям еді қырандар ұшпақ,
Жүретін саппен ұлан қарыштап.
Күйреген мектеп көңілді бұзып,
Әпекеңе тұрмын құран бағыштап.
Бір қалыпты ұстар мөлдір деңгейді,
Мұғалім болмаса,
ел түрленбейді...
...Әпекең салдырған киелі мектеп
Ұстаздар қиратқанына...
сенгім келмейді?!
Қоштасу
                                                    Ұстазым Сейтқамза аға Ластайұлына
Жан ағам едің мен үшін неге шыдайтын,
Садағам едің тәңірден тілеп сұрайтын,
Ақылшым едің, кеңесің ылғи ұнайтын,
Мақұлшым едің, мақұлдап тағы сынайтын.
Ойларың анық, пікірің болды тым айқын,
Күтпегенім едің өмірден кету бұлай тым.
Ықыласым менің өзіңе ғана құлайтын,
Мезгілдің өстіп жеткені ме өксіп жылайтын?!
Асқарым едің қалқан боп мені қорғаған,
Аспаным едің шуағын ғана жолдаған.
Дастаным едің оқылып әлі болмаған,
Бәрінен бұрын бататыны жанға сол маған.
Артыңда түгел айтылмай қалды сорлап ән,
Өзіңнің ғана көкірегіңді толғаған.
Шыбының ұшып қай-қайда барып қонбаған,
Мәселе сол ғой, түсінді ме екен зор ғалам?!
Кенеттен қалай килігіп кетті бұл ажал,
Тепсінді кімге ширығып кекті нұр ажар?!
Жесір боп қара бүркеніп қалды бұла жар,
Сай-сүйегіңді сырқыратады мына зар,
Шыбын жан бойдан ұшып-ақ кетпей жүр азар,
Төбе құйқаңды шымырлатады мына зар.
Айтқаныңа көнбес ажал дегенің де тілазар,
Мәңгілік жалғыз сыңар боп қалды нұр-ажар!
Топырақ жауып, балшыққа тәнің жаншылып,
Жатырсың жалғыз төмпешік болып таусылып,
Әйтеуір өстіп кететіні бар жан шығып,
Жаратылыстың заңы жететін болар – баршылық,
Адамды бүйтіп жаратпасайшы әнші қып,
Желкілдемейді ғой бекерден-бекер тал-шыбық,
Бейкүнә пенде бейсауат сөзден аршылып,
Сарқылған күндер салтаң жаңбырға малшынып.
Жүдетіп барып өтеді-ау мезгіл дәл өстіп,
Өмірден мынау мейірімді-қатал ән естіп,
Тағдырға дегбір болмайды дейді бар есті,
Әйтпесе менің тақуалығымның өзі – әбестік.
Қойған соң тағдыр өмірге құштар, әуес қып,
Әйтпесе сөздің мағынасы – тозғын, мәні – ескі;
Дәстүрің мықты: жалғасты сенен әуестік,
Дәл осы жолда шәкіртке біткен бар ес-құт.
Элегия 
Досым Әмірхан Өсерханұлына
1
Бала деп өбектеген жан-жүйесі,
Ол – ұстаз. Ол – тәлімгер. Тәрбиеші.
Ұстаздың алдын көріп білім алған
Ғылымның небір жайсаң әулиесі.
Бала деп бүршік жарған қайта арманы,
Ұстаздың аз ба, көп пе айта алғаны?!
Ұстаздың алдын көріп ән шырқаған,
Өнердің небір шебер майталманы.

88
   
89
   
Мен сені көруші едім сол биіктен,
Шалт еді алғырлығың ор киіктен.
Ұстаздың адамшылық қасиеті
Мәңгілік қатып қалған тоңды иіткен.
Алдыңа келуші еді ақыл сұрап,
Жатсырап кеткендер де жақынсырап.
Мақтауын жеткізуші ең шәкіртіңнің
Кезінде кемшілігін батыл сынап.
Қуанам, сен туралы көбейсін жыр,
Қалайша сағынышты бөгейсің жыл?!
...Өзіңнен ақыл-кеңес тыңдайтындар
Өзгені ұстаз көрмей өгейсіп жүр.
2
Екі жас қана менен үлкен едің,
Жайғасқан қапталына бір кеменің.
Ысылған балалық шақ қалып қойды
Соңында соғыс деген тіркеменің.
Түрленіп жүре берді бозбала шақ,
Гүлденіп қайта жайнап тозған ошақ
Тағы да салқын тартып кетердей боп,
Егер де біздер лаулап маздамасақ.
Өткенді еске аламын ойлап тағы,
Кейінге қарайлатпай той қаптады.
Жамаулы шоқпыт кезең ұмыт болып,
Саусақта білінбестей оймақ табы.
Доп қуып домалатқан тағдыр қандай,
Кез өтті құрғақшылық, жаңбыр болмай.
Түбінде бәйге атынан тұлпар озар,
Озады қатарынан алғыр маңдай.
Деген сөз жастайымнан ұмыт болмай,
Ұмтылған биіктерге үміт қандай!
Талпынып кеп қалып ек біраз жерге,
Ұйлығып бір орында тұрып қалмай.
Қашанда жомарт озса, беру – үлгі,
Мейрамға ұластырса шеруімді.
Айтпаңдар өзі жоқтың көзі жоқ деп,
Биыл мен атап өтем елуіңді.
3
Біте қайнап бірге өскен жасымыздан,
Не өтпеді десейші басымыздан?!
Нәресте шақ соғыстың алдын орап,
Сәби кезең тақырлап шашымыздан.
Құлын-тайдай жарысқан бала шақтың
Көре алдық па қызығын ала шапқын?!
Мынау жақсы күндерге жетіп алып,
Биігінен қарасақ парасаттың.
Есейген соң тиді ғой нендей бақыт,
Асау тұлпар үстінде желді ойнатып.
Қырау шалды әйтсе де басымызды
Дәл отызға жасымыз келмей жатып.
Қасиетің еді ғой адамшылық,
Жарасқандай өзіңе тән әншілік.
...Жақсы күнге жеткенде үзілдің-ау,
Өрт орнына өскін боп аман шығып.
4
Біте қайнап, бірге өстік бала күннен,
Сонда таптым үндестік әр әніңнен.
Сен ойнасаң, 
                        мені де қоса ойнаттың,
Сен ойлансаң, 
                        ойлымын, данамын мен.

90
   
91
   
Туған жердің ой-қырын кездік бірге,
Сол алтын шақ қап қойды жез түкпірде.
Бала күннен жалт қарап түсіністік,
Қажеті жоқ еді ғой сөздіктің де.
Өнерлі едің
                      би билеп, сырнайлатқан,
Жақпаушы еді жаныңа ыңғай мақтан.
...Жеп-жеңіл боп аттандың, 
                                            қалдым артта
Салмағыңды көтеріп мұндай батпан!
5         
Жақын тұтқан ақылшымның бірі едің,
Батылдықтан аласұрып жүремін.
“Адалдықтың арын қорғап жүр едің”
Деген сөзім жетпей жатыр, білемін.
Тура бидей әділдіктің өзі едің,
Ақиқатқа араша боп өзегің.
“Кейін еді тағдыр сыйлар кезегің”
Деген сөзім жетпей жатыр, сеземін.
Қалап алған мамандығың – мұғалім.
Оқы деген баба сөзі – ұраның,
“Тоқталмайды айтам деген ұлы әнің”
Деген сөзім жетпей жатыр, ұғамын.
“Тіл табыстың үлкенмен де, кішімен,
Бөлек сыйлап достарымның ішінен,
Маған ерек мейірлене түсіп ең”
Деген сөзім жетпей жатыр, түсінем.
...Кездескенде жүз нұрланып, албырап,
Құрметтеудің жөнін таппай абдырап...
...Қабіріңе қарай бердім жаудырап,
Қарызымды өтей алмай мен бірақ.
Шәкірт сөзі
1. Апайға
                                                      Сахариева Қатираға
Түсінбейміз кейде көп жайды,
Түсінбейтініміз – мәйек тоқ.
Реттеп барлық жағдайды,
Жүгіріп жүр апай бәйек боп.
Әні де сынып үстінде
Жаны да сынып үстінде
Апайдай ұстаз болсам мен,
Шыдай алар ма едім үш күнге?!
Әңгімемді осы айтайын,
Құпиясы жоқ – қиын сыр.
Соңғы бір кезде, байқаймын,
Сыныпымыз тіпті ұйымшыл.
Сыныптың намысын қорғасақ,
Кетпейді-ау еңбек бекердей.
Ылғи біз озық болмасақ,
Апайымыз озып кетердей.
Тәрбие берген асауға,
Еңбегіңді жүрген кім ұқпай?!
Жүреміз қайда, қашан да
Қадіріңді, апай, ұмытпай!

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: