Қандай да бір іс-эрекетгің стратегиясын жэне

3
Мүмкін шешімдердің 
арасынан өзі үсынған 
шешімнің таңдалған 
жолын 
негіздеу 
қабілеті
Оқушының дэлелдемелерін, аргументтерін талдау
4
Басшылық сапаларын 
байқау
Тапсырылған жағдайлар бойынша үжымның 
қызметін үйымдастыра алуын бағалау
5
қарым-қатынастар- 
дың 
көптүрлілігін, 
негізгі өзара байла- 
ныстарды оймен жо- 
рамалдау, 
күрделі 
жагдайларды түсінуі, 
білімдерін тәжірибе- 
лік қызметте, алын- 
ған ақпаратгы шы- 
гармашылық 
түрде 
өңдеуде пайдалануы
Мақсаттың өзектілігін, міндетгерін, нысанды, 
затты, гипотезаны, жобалық-зертгеу қызметінің 
күтілетін нэтижелерді анықгауын бағалау
6
Аналитикалық жэне 
инновациялық ойлау- 
ға қабілетін көрсету 
жэне 
жобалау-зерт- 
теу 
қызметіне 
белсенді қатысу
Дәстүрлік емес міндеттерді шешу
7
Іс-әрекеттердің стра- 
тегиясын 
анықгай 
алуы және нзтижеле- 
рін алдын-ала көре 
алуы
Өмірден алынған жағдайларды тадцау; мэселелік 
тапсырмаларды шешу
8
Шығармашылық 
жолдарды кұрастыру 
жэне 
ендіру 
жэне 
оларды 
басқаларга 
үйрету
Эскизді көрсету, шығармашылық іс-әрекеттерді 
негіздеу жэне оларды іс жүзінде жобалау-зертгеу 
қызметінде қолдануын бақьшау, қоғамдык ортада 
өзгелерді 
қорғау, 
қолдау 
қабілетін 
жэне 
басқаларға кеңес беруін бақылау
93

Кесте 39
Коммуникативтік 
құзыретгіліктерінің 
қалыптасуының 
нәтижелері
А) бастауыш білімнің деңгейінде:
1
Күнделікті 
өмірде 
қазақ, орыс тілдерін 
пайдалана білуі
Күнделіктік 
емірдеғі 
тапсырылған 
жағдайда 
сөйлеу мәнерін жэне қарым-қатынас жасауын 
қадағалау
2
Ағылшын тілінде қа- 
рапайым 
сөздерді 
күнделікті стандарт- 
тық 
жағдайларда 
қолдану білімі
Күнделіктік өмірден алған жағдай үшін диалог 
қүрастыруы
Б) орта білімнің деңгейінде:
1
Түрмыстық жағдай- 
ларда және қарым-қа- 
тынас 
жасау 
сала- 
сында қазақ, орыс 
тілдерін 
пайдалана 
білуі
Түрмыстық жағдайларда жэне қарым-қатынас 
жасау саласында тапсырылған жағдайда сөйлеу 
мәнерін жэне қарым-қатынас жасауын қадағалау
Ағылшын тілінде қа- 
рапайым 
сөздерді 
күнделікті 
жағдай- 
ларда қолдану білімі
Түрмыстық жағдайларда жэне қарым-қатынас 
жасау саласында тапсырылған жағдайлар тілді 
пайдалану үшін диалог күрастыруы
В) жалпы орта білімніц деңгейінде:
1
Оку-жаттығу 
жэне 
өмірдегі 
жағдайлар 
бойынша ауызша жэ- 
не жазбаша қарым- 
қатынас жасау үшін 
эр 
түрлі 
тілдерді 
пайдалана білуі
Оқу-жаттығу жэне өмірдегі міндетгерді шешуде 
ауызша жэне жазбаша карым-қатынас жасау
2
Қарим-қатынас 
жа- 
сау үшін қойылған 
міндеттерді 
шешу
Тапсырылған 
жағдайлар 
бойынша 
диалогты 
қүрастыруын бақылау
94

үшін әр түрлі стиль- 
дерді жэне жанрлар- 
ды тандап ала білуі
3
Оку-жаттығу 
жэне 
әлеуметтік-мәдени 
қарым-қатынас жағ- 
дайларында 
өнімді 
өзара эрекет жасай 
білуі
Рольдік ойындар
95

3
КРИТЕРИАЛДЫҚ БАҒАЛАУДЫҢ 
МАҒЫНАСЫ ЖӘНЕ ФУНКЦИЯЛАРЫ
3.1 Оқыту мен оқу үшін бағалаудың маңыздылыгы
Мұғалімдер осы күнге дейін қолданып келген оқытудың әдіс- 
тәсілдерінен арыла алмай келеді. Мектептегі атқарып келген іс- 
эрекетгері бір сыдырғы. Үйреніп алған бір әдістерін зейнеткерлікке 
шыққанша қолдана береді. Бірі-бірінен естіген оқушьшарда да сабақ 
барысында 
ешқандай 
қызығушылық 
болмайды, 
ілгерушілік 
байқалмайды. Сондықтан арнайы бағдарламалар жасалып олар 
бойынша экспериментгер өткізілуде.
Жаңашыл 
технологияларды 
енгізу 
мақсатында 
жүмыс 
жасайтын орталықгар және ұйымдар (мысалы, «Стикс» мектебі, 
Павлодар қаласы) өз бағдарламаларын үсынып та жатыр. 
Бағдарламада бірнеше модульдер бойынша білім бағаланады. 
Мүндай модульдік бағдарламалар бойынша білім алған оқушы өзін 
еркін үстап, ойын дэл жеткізе алатын, сыни түрғыдан ойлай алатын, 
түжырым жасай білетін, бірін-бірі бағалай алатын, көшбасшы бола 
алатындай 
түлға 
болып 
қалыптасатынына 
сенім 
білдіреді. 
Оқушылардың сабаққа деген қүлшынысын, қызығушылығының 
артқанын, қала берді, ең болмағанда жаман жолға түспейтініне, 
сыни түрғыдан ойлауға бет алатыны байқалған. Ең маңыздысы 
оқушьшар өз іс-әрекетін, сыныптастарының, қүрбы-қүрдасгарының 
іс-әрекеттерін, жетістіктерін бағалауды жэне жауапкершілікке 
үйренеді.
Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау - оқу 
үдерісінің маңызды да салмақгы бөлігі болып табылады. Сол
96

себептен, зертгеу іс-эрекеттерін кеңінен қолданып, оқушылардың 
жетістіктерін бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі 
қажет етіледі. Бүл жерде оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі 
бағалау, топтық бағалауда оқу үдерісінің белсенді қатысушысы 
бола алады. Өйткені, дәстүрлі бағалау процесінде мүғалім оқушыға 
жауап берғені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін баға қояды. 
Сонда оқушы қаншалықты эділ баға алғанын білмей қалады, 
күмәнмен қарайды. Бағалаудың жаңа әдісінде оқушы бағаны қандай 
критерийлер 
бойынша 
алғанын, 
келесі 
сабақгарда 
қандай 
критерийлерге көңіл бөлу керектігін үғынады. Бүл жүйеде 
оқушының нәтижесімен бірге іс-эрекеті де бағаланады. Одан басқа 
оқушыларды бағалауда мүғалім түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана 
алады. Біріншіден, оқушының қызығушылығы артады, екіншіден, 
мүғалімнің жүмысы да жеңілдеуі мүмкін (оқушылар бірін-бірі 
бағалау, топпен бағалау, топты бағалау әдістерін қолданғанда).
Багалау
- оқыту нәтижесін анықгау үшін қолданылатын тәсіл, 
оқушының берілген тақырыпты меңгерудегі кемшіліктерін жоюда, 
оның үлгерімінің нәтижелі болуына ықпал ететін фактор. Бағалау, 
көбінесе, баға қоюдың синтездік түрі (1-ден 5-ке дейінгі ранг) 
арқылы жүзеге асады. Сондай-ақ, мектеп тәжірибесіндегі бағалау 
баға қоюмен ғана шектелетін тэсіл емес, ол материалды меңгеру, 
меңгермеу фактісімен қатар оның себептерін анықгауға мүмкіндік 
беретін оқытудың маңызды қүрамды бөлігі болып табылады. 
Жоғары оқу орындарында бағалау қазіргі таңда рейтинггік эдіс 
арқылы жүргізіледі.
1960-шы жылдардан бастап формативтік (қалыптастырушы) 
жэне суммативті (жиынтық) бағалау терминдерінің арасындағы 
айырмашылық енгізіле бастады. Нақгырақ айтқанда, жіктеу үшін 
өткізілетін оқуды бағалау жэне оқыгудың бөлігі ретінде бағалауды 
қолдану болатын оқыту үшін бағалау арасында. Оқытуды, әдістерді 
жақсарту мүмкіндіктерін анықтауға бағытгалған оқьпу үшін 
бағалау (ОҮБ) дербес түжырымдама ретінде 1999 жылдан кейін
97

қолданысқа енді. Бағалау оқьггудың апға жылжуын белгілейді және 
өзінің функциясы бойынша бағалау жиынтық (оқуды бағалау) 
болып санапады.
Оқушыны қандай мақсатга, не үшін, қалай бағалаймыз? 
Бағалау кезінде мынадай мақсаттар болуы мүмкін: оқытудың 
қиындықгарын анықтау, жетістікке жеткендегі кері байланыс, уәж, 
болжау, стандартгарды бақылау, бағдарламаның мазмүны мен 
стилін бақылау. Бүл келтірілген барлық бағалаудың түрлерінде 
бақылау, интерпретациялау, қорытындылауды қамтиды.
«Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау» модулі білім беру, 
оқыту үдерісіндеғі әдіс-тәсілдердің барлық түрлерімен байланыста 
болады. Бүны меңғеру үшін қалған модульдердің мазмүнын иғеру 
қажет, болжау, сұрыптау, бақьшау, жоспарлау эдістерін меңгеру 
керек. 
Оқушьшардың алға қарай даму мақсатында жұмыс 
нәтижелерін, өз-өздерін бағалай білуі керек. Оқуды бағалаудың 
мақсаты - оқушылардың оқып білгенін жинақтау. Бірақ, маңызды 
мэні бар тест жүйесі арқьшы оқушылардың білімін бағалау оқьггу 
үдерісіне кері эсерін тигізуі мүмкін.
Мұғалімнің оқушыларды бағалауы - ол оның білімін топтау, 
белгілі бір шаблонмен салыстыру. Мұғалімнің іс-әрекетгеріне 
қарай, шеберлігіне қарай оқушыларды бағалауда бірнеше әдістерін 
қолдана алады: жеке, жұптық, топтық, жиынтық, қателерді 
талдауын, салыстырмалы түрде, өздерін-өздері, кері байланыс, т.б. 
Нэтижесінде оқушының мұғалімге деген сенімі артады, көзқарасы 
өзгереді.
Оқьпу үшін бағапау мен оқуды бағалау модулі бағдарламаньщ 
басқа 
модульдерімен 
тығыз 
байланысқан. 
Бұл 
модульді 
пайдаланғанда барлық жаңа тәсілдердің мазмұнын дүрыс игеру 
керек, орынды пайдалану керек. Оқьггу үшін бағалау мен оқуды 
бағалау модулі оқушылардың білім деңгейін аньштауға, алдағы 
жұмыстарды қалай жоспарлау керекгігі, алға қойған мақсатқа жету 
алгоритмін құру керек. Барлық модульдер бір-бірімен өте тығыз
98

байланысқан. Сабақ беру кезінде бір модульді пайдаланға басқа 
модульдің міндетті түрде кірістірілетінін сеземіз. Екінші жағынан, 
кез келген модульді пайдашанғанда оның нәтижесін білуіміз керек, 
яғни, сабақ беру кезінде таңдап алынған модульді қаншалықгы 
пайдаланғанымызды бағалауымыз тиіс.
Қазірғі кезде оқытудьщ көптеген жаңа технологиялары жайлы 
айтылып, бұкаралық ақпаратгық құралдар арқылы да жарияланып 
келеді. Бұған көптеген материалдар бар. Оқуды бағалау тақырыбы 
өте күрделі жэне мұғалімнің оқушыға қоятын бағасы өте тиянақты, 
эділ, 
маңыздылық 
пен 
дәлелділік, 
жариялылық 
пен 
қарапайымдылықпен сипатгалатын болса, оқушылардың да оқуға 
деген ынтасы артуына, қандай да бір мақсатқа жетуіне ықпал етеді 
деп есептейміз. Егер оқушылар тапсырманы шығармашылықпен, 
ізденіспен орындаса, тақырып мазмұнын суреттеп берсе, онда ол 
жұмыс жоғары бағаланатьшын біледі. Кез келген іс-эрекетге өзінің 
қиындықгары болады. Жаңа багдарламамен жұмыс 
істеген 
мұғалімдердің де өздеріне лайықгы жетістікгері мен кедергілерге 
кездесетіні 
болады. 
Мұгалімдер 
мектеп 
іс-тэжірибесінде 
оқушыларды формативті бағалаудың бір ғана түрін қолданады. 
Оқушыларды білім алуға ынталандыруда формативті бағалаудың 12 
турін толық қолдануы оң нәтижелерін берері сөзсіз. Мұғалімдер 
оқушыларының 
іс-эрекеттерін 
сипаттап 
жазған 
рефлексивті 
есептерінде қиналады. Себебі, мұғалімдердің өздерін бүкіл курс 
барысында тренерлердің бағалайтынын сезбейді. Оларды курс 
барысында басынан соңына дейін тренерлер формативті бағалайды. 
Курстың соңғы айында толығымен рефлексия жүргізіледі. Олар 
мектептегі іс-тэжірибе кезінде орындаған жүмыстарын екінші 
бетпе-бетге осында келіп, толығымен бағалану үдерісіне түседі. 
Тындаушылардың өздері алдымен формативті бағаланьш, соңынан 
портфолио 
жинақгап, таныстырылымдарды 
қорғап, 
емтихан 
тапсырып жиынтық бағалау үдерісіне түсетінін бірі білсе, бірі 
білмей жатады. Бағалаудың бүл екі түрінің арасындағы байланысты
99

түсінбей жатады. Ең үлкен қиындық, міне, осында жатыр. Әрине, 
бүл екі бағалауда да өздеріне қатысты өз критерийлері болады. Оны 
әр топтың тыңдаушыларын бағалайтын тәуелсіз бағапаушьшардың 
қүзырына береді.
Тренерлер корпусы, осындай қиындықгарды шешуге жол 
сілтей 
отырып, 
бағыт-бағдар 
беріп 
мұғалімдердің 
кэсіби 
жүмыстарында оқушыларды нақгы, эділ баға беруіне үйретеді, 
дағдьшандырады. Сондай мүғалімдерден білім алған эр-бір 
жеткіншектен қоғам қүрылады. Ал, қоғам шыншылдықты, эділдікті, 
парасаттылықгы, білімді басты мақсат етіп үстанса Тәуелсіз 
Еліміздің дамыған елдердің қатарынан көрінетініне, биік шындарды 
бағындыратьшына сенімділік күшейеді.

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: