У рм а и іе в б. А. Критериалды бағалау

1
ОҚУШ ЫЛАРДЫҢ ОҚУ Ж ЕТІСТІКТЕРІН БАҒАЛАУДЫҢ
НОРМАЛАРЫ Н Ж АСАУДЫ Ң ҒЫЛЫМИ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бағалау жүйесін дамытудағы заманауи генденциялар
Бағалау - білім беру үрдісіндегі қажет басты қүрама 
бөліктердің бірі. Бүл үрдісте оқытушы окушының ағымдағы жэне 
қорытынды үлгерімі туралы ақпаратгы жинақгайды жэне талдайды. 
Бағалаудың мақсаты, міндетгері, пэні, нысаны, принциптері, 
әдістері, түрлері және қүралдары білім беру үрдісінің барлық 
қатысушыларына (мектептің экімшілігі, мүғалімдер, ата-аналар 
жэне оқушылар) түсінікті болуы керек.
Бағалау жүйесі - бүл оқьпу мәселелерін болжаудың және 
жетістіктерін өлшеудің негізгі қүралы. Бүл қүрал білім берудің 
сапасын, оның элемдік стандарттарға сэйкестігін анықгауға, білім 
беру саласындағы заманауи міндетгерге сэйкес болмаған жағдайда 
оны білім беру стратегиясы мен тактикасы бойынша түбегейлі 
шешімдерді қабылдауға, білім берудің мазмүнын, білім берудің 
күтілетін 
нәтижелерін 
бағалаудьщ 
түрлерін 
де 
жетілдіруге 
мүмкіндік береді. Сонымен қатар бағалау - алынған нәтижелерді 
жэне жоспарланған мақсатгарды салыстыру үрдісі.
Қазіргі уақытта барлық деңгейлердегі жетекші мамандар мен 
басшьшар педагогнкалық бақылаудың аспаптық қүралдарымен 
жабдықталмаған. М ектептер (әдіскерлер) бақьшау жэне қадағалау 
аспаптарын жэне құралдарын өз бетгерінше жасайды. Мүндай 
қүралдардың мазмүны мен құрылымы зертгелінетін нысанның 
ерекшеліктеріне, түрлеріне жэне қадағалау мен бақылаудың 
әдістеріне байланысты анықгалады. Мұндай құралдардың жэне
7

аспагггардың сапасы нақты тексерілмейді. Нэтижесінде басшылық 
тарапынан білім беру үрдісін бақылау нэтижелері бойынша қандай 
да бір нақгы шешімдерді қабылдауда мэселелерді туындатады. 
Мысалы, пэнді игеру бойынша әдістемеліктердегі талагггардың 
жэне 
білім 
басқармасы 
тарапынан 
қойылатын 
бақылаудың 
мазмүнының арасындағы қарама-қайшылықтар бар. Мысалы, химия 
пәнінен ауылдық мектептерде «5» (өте жақсы) алатын 10-шы жэне 
11-ші сыныіггардың оқушыларының білімін қаланың мектеп 
оқушыларымен салыстырғанда айырмашьшық болады. Қаланың 
мектеп 
оқушыларының 
білімімен 
салыстырғанда 
ауыл 
мектептерІнің оқушыларының білімі төмендеу көрінеді. Сол сияқты 
ірі қалалардағы ЖОО-ньщ студенттерінің де үздік студенттерінің 
білімдері салыстыру барысында сәйкес бола брмейді.
Келесі мысал, «орыс тілі» пэні бойынша да бағалау мен оқыту 
мақсаты арасында сәйкессіздік эр кез байқалады. Себебі, білім беру 
сапасын анықгау барысында соңғы мақсат - қарым-қатынас жасау 
қүзыреттілігінің 
игерілуі 
тіптен 
тексерілмейді. 
М емлекетгік 
бақылау барысында оқушының тек тіл бойынша грамматикалық 
жүйесі тексеріледі. Онда ол материалдың 30 %-ын гана қамтиды. 
Сөйлеу мэнерінің игерілуі тапсырмаларга кірмейді, ал жоғарыда 
айтып кеткендей қарым-қатынас жасау қүзыретгілігі тіптен бақылау 
назарынан тыс қалдырылган. Нэтижесі - қазақ сыныбын аяқгаған 
жэне жоғары оқу орындарына сәйкес мамандықгарға түскен 
студентгер орыс тілінде қарым қатынас жасауға жэне оқьш түсініп 
келген материалды айтьш бере алмай қиналады. Яғни, мектептерде 
мүндай түлектерді орыс тілінде тек түрмыстық деңгейде ғана 
қарым-қатынас жасауға үйреткен. Ал ғылыми тақырыптарда ақпа- 
ратгы өңдеу, талдау туралы үйрету түгілі, сөз тіптен қозғалмайды.
Оқытудың түрлерінің жэне әдістерінің көп түрде болуы білім 
беру қызметінің сапасы туралы нақты жэне шындық ақпарат беруі 
керек. Білім беру үрдісінің эр бір жеке түлғасы үшін қажеттіліктерін 
толық қанағаттандыратын оқушылардын жэне олардың ата-

аналарының азаматтық құқықтарын қамтамасыздау үшін жағдай- 
ларды жасау керек.
Бастапқы, негізгі орта жэне жалпы (толық) орта мектепті 
бітіруші оқушылардың оқу дайындығының деңгейін педагогикалық 
бақьшаудың аспаптық қралдарын жасауды орталықтандырылған, 
яғни жүйелі түрде үйымдастыру қажет.
Бағалау үрдісін қайта қараудың өзектілігі білім берудің 
заманауи міндеттерімен, білім берудің деңгейін хапықаралық 
стандарттарды жэне білім берудің сапасына қойылатын талаптарды 
ескере отырып жоғарылату, білім берудің нэтижелерінің шынайы 
болуын қамтамасыздау және елден тыс жерлерде қазақстандық 
мектептердің 
түлекгерінің 
бэсекелестікке 
қабілетті 
болуы 
мақсатында бағаға жэне оқушының оқу жетістіктерін бағалауға 
қойьшатын бірыңғай талаптарды жасау қажетгілігімен анықталады. 
РІ8А-2009-да Қазақстанның нэтижелеріне жасалған талдау 2011- 
2020 
жылдардағы 
ҚР 
білім 
беруді 
дамыту 
Мемлекетгік 
бағдарламасының аясында білім беру саясатының басты бағыты 
ретінде білім беру сапасын бақьшаудың үлтгық жүйесін жетілдіру 
үшін келешекге өзекті мэселе екендігі туралы қорьггынды жасауға 
мүмкіндік береді.
Бағалаудың дэстүрлік бес балдық жүйесі. Педагогикалық 
тэжірибеде кеңінен қолданьшып жүрген бағалаудың бес балдық 
шкаласы бойынша әдістемесі қарапайым және үйреншікті болған. 
Алайда, оның бірқатар кемшіліктері бар: субъективті жэне баға 
қоюшыға тәуелділік бар, дифференңиалдық қабілеттілігі темен. 
Қазіргі мектептердегі бес балдық бағалау жүйесі бағалардың 
шынайьшығын бақылауға мүмкіндік бермейді. Оқушы алған 
бағасын не өзіне, не ата-анасына не үшін алғанын нақты түрде 
түсіңдіре алмайды. Сонымен қатар, ең жоғарғы баға «5» көп 
жағдайларда нақты критерийлері болмағандықган субъективті 
болып келеді. Мысал ретінде осы «5» деген бағаны қала 
мектептерінің, гимназияларының жэне ауыл мектептерінің «5»
9

деген бағаларын салыстырып айтуға болады. Әдетге, ауьш ' 
мектептерінің 
оқушылары 
қала 
мектептерінің 
оқушыларына 
қарағанда білім деңгейі бойынша төмендеу. Кейде керісінше, 
ұстаздың тәжірибесіне байланысты ауьш балаларының білімі 
жоғарылау болады. Бұны тек келесі себептермен түсіндіруге 
болады: бағалардың нақгы жэне айқын критерийлері жоқ. Осының 
салдарынан бағалау мүғалімнің толық еркінде (қойғысы келсе, 
қояды). Кейде оқушының бір жыл бойы оқып еңбектенген ұпайы 
соңғы емтиханда бір сұрақтың арқасында шешіліп отырған 
жагдайлар д а болады. Кейде педагогикалық ұжымның арасындагы 
қарым-қатынастардың да оқушылардың бағаларына кейде оң жэне 
кейде теріс әсерлері тиіп жатады.
Қазіргі уақытта мектегтгердегі бағалау жүйесін жан-жақты 
жетілдіру керек. Тек қана мектептерде ғана емес, сонымен қатар 
Ж О О -да д а қолданыстағы бағалау жүйесін жетілдіру керек. Жалпы 
қарапайым нұсқада алғанда мектептердегі мұғалімдер бағалау 
жүйесіне келесі талаптарды қойып отыр:
-оқушы қаншалықгы табысты оқып, білім алып жатқанын 
анықтауға мүмкіндік беруі керек;
-оқушының тэжірибелік дағдыларды қаншалықгы игергенін 
анықгай алуы керек;
-қандай танымдық қасиетгерінің жэне қаншалықгы дамыған- 
дығын анықтай алуы керек;
-бағалаудың жүйесінде оқушының өзін-өзі дамуын бағалауы 
қарастырылуы керек;
-бағалау жүйесінде оқушыны оньщ табыстары үшін марапат- 
тау жэне қолдау механизмдері болуы керек;
-жүйеде «оқушы-мұғалім», «сынып жетекшісі жэне ата-ана», 
«педагогикалық ұжым жэне экімшілік» байланыстары қарасты- 
рылуы керек;
ю

Мінеки, осындай жан-жакгы критерийлермен қамтамасыз- 
далған бағалау жүйесі оқу үрдісін қалыптастыруға жүйелі түрде 
қарауға мүмкіндік береді, яғни оның тұтастығын қамтамасыз етеді.
Қүзыретгшіктерді 
қалыптастыруға 
негізделген 
жаңадан 
қалыптасып келе жатқан білім беру парадигмасы, жаңадан пайда 
болған білім стандартгары оқушылардың жетістіктерін бағалаудың 
бірыңғай критериалды технологиясын жасауға жэне қолдануға 
келіп тоқтайды. 
Бағалаудың мұндай 
бірыңғай 
критериалды 
технологиясы:
-толықтай жэне жан-жақгы жүйелі болуы керек;
-пән арапық сипатқа ие болуы керек;
-оқушының оқу-танымдық құзыреттіліктерінің қалыптасуына 
эсер ете алуы керек;
-бағалау үрдісінің ұйымдастырушьшық жэне педагогикалық 
негіздерін аныктай алуы керек;
-осы технологияны іске асыру үшін нақгы моделі (түрі) болуы 
керек.
Бағалаудың эр түрлі жолдарының пайда болуы, әрине, жеке 
тұлғаны қалыптастырумен, оның құзыретгіліктерінің дамуына 
апаратын жалпы педагогикалық конңепңияның нақты орнығуымен 
байланысты. Осының бэрі бағалау жүйесінде қазіргі тенденциялар- 
дың пайда болуына әкелді. Нэтижеде біз бағалаудың критериалды 
технилогиясына келіп тоқтадық. Бұл жүйенің тағы бір қыры — ол 
алдын-ала жоспарланған жетістіктерге, яғни, жалпы алғанда қажетгі 
құзыреттіліктерге оқушының қаншалықты жэне қандай деңгейде 
сәйкес екендігін салыстырып қарауға мүмкіндік береді.
Осы орайда оқу құралын дайындаудағы мақсат - 12-жылдық 
білім берудің басты жағдайларын ескере отырып оқытудьщ 
нэтижелерін критериалды бағалаудың қазақстандық жүйесінің 
пайда болу себепгерімен, оның мақсат-міндетгерімен, стратегия- 
сымен, эр бір оқушының білім алу үрдісінде құзыреттіліктерді 
қальштастырудағы жетістіктерінің жоғары болуын қамтамасыз-

даушы критериалды бағалау технологиясыиа қатысты материалдар- 
мен болашақ мамандарды, яғни пэн мұғалімдерін таныстыру.
Оқу құралында негізгі бөлімдер келесі сұрақтармен байла- 
нысты болды:
-критериалды бағалаудьщ ғылыми негіздері;
-пәндік және пэн аралық нәтижелерді бағалаудың критерий- 
лерінің жобалары;
-12-жылдық 
білім 
беру 
жүйесінің талаптарына 
сәйкес 
критериалды бағалау жүйесінің негізгі сүрақтары;
-жеке түлғаның басты құзыреттіліктер жэне функционалдық 
сауаттылықтар бойынша қалыптасуын бағалау және өзіндік бағалау 
механизмі;
-оқушылардың білім алу жетістіктерін қадағалауға қойылатын 
талаптар;
-қорытынды бағалауға қатысты мәселелер.
Критериалды бағалау технологиясының маңызы туралы 
Үкімет тарапынан да айтылып жатқаны баршамызға бұхаралық 
ақпарат көздерінен белгілі. 2012 жылы 
11 
қыркүйекте ҚР 
Ү кіметінің «2012-2016 жж мектеп оқушыларының функцоналдық 
сауатгылыктарын 
дамыту 
бойынша 
жүмыстардың 
Үлттық 
жоспарының орындалуы барысы туралы» мәжілісінде сол кездегі 
білім жэне ғылым министрі Б.Т. Жумагулов «...біз болашақ 12- 
жылдық білім берудің мазмұнына мүлде жаңа эдіснаманың 
негіздерін енгіземіз. Үлтгық жоспарда функционалдық сауатты- 
лықгы дамытудьщ 4 негізгі базалық механизмдерін бөліп көрсетуге 
болады. Солардың бірі білім берудің нәтижелерін бағалау жүйесін 
модернизациялау б о л ь т табьшады. Функционалдық сауатгылықты 
дамыту «алған білімді қайта көрсету - түсіну, қолдану - жүйелеу 
және жалпы қорытынды жасау» жаңа критерийлер жүйесі бойынша 
білім жетістіктерін бағалауда мүлдем жаңа эдістерді талап етеді» 
екендігін атап өткен болатын.
12

Оқушылардың функционалдық сауатгылығына қойылатын 
талаптарды ескере отырып Ы. Алтынсариннің атындағы Б ¥ А 12- 
жылдық білім беру зертханасы жағдайларды жэне оқушының 
қызметін ескере отырып 12-жылдық мекгепте оқушылардың білім 
жетістіктерін бағалаудың жобасын ұсынды. 
Қазірғі уақытга 
құзыреттілікті білім беруді енгізгендіктен оқушьшардың білім алу 
нэтижелерін білімі, білігі және дағдысы түрінде қарастырмайды. 
Білім алу нәтижелерін пэннің ауқымында білім, білік жэне 
дағдының жиынтығы жэне құзыреттіліктер түрінде қарастырады. 
Олардың мазмүны мен мөлшерлік сипаттамалары оқушының 
қызметіне байланысты жэне «оқу жетістікгері» жаңа терминімен 
анықталады. 
Осыған байланысты 
мектептерде 
қолданьшатын 
бағалау жүйесі ендігіде білім, білік жэне дағдымен бірге 
құзыреттілікгерді де бағалауға мүмкіндік беруі керек.

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: