Учебная программа (Syllabus) Издание: первое
Концепция мен термин арасындағы байланыс
жүктеу/скачать 74,56 Kb.
|
Терминтану
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.3 Терминдерді құру түрлері
| 2.2 Концепция мен термин арасындағы байланыс
Ю.С. Степанов тұжырымдама мен ұғым бір тәртіптегі құбылыстар, олар ойлау бірліктері деп атап өтеді. Алайда тұжырымдаманың осы ұғыммен қамтылған заттардың немесе құбылыстардың жиынтығымен анықталатын көлемі бар - оған біріктірілген бір немесе бірнеше заттардың немесе құбылыстардың белгілерінің жиынтығымен анықталатын мазмұн. Тұжырымдама тек ұғымның мазмұнын және берілген ұғыммен корреляцияланған сөздің мағынасын қамтиды. Осы немесе басқа сөзге ілесетін білім, идеялар, тәжірибелер мен ассоциациялардың жиынтығы тек ұғым болып табылады: «Концепциялар тек ой ғана емес, олар тәжірибелі». Сонымен қатар, концепт термині кең және тар мағынада қолданылады. Кең мағынада концепт шындықты тану процесінде қолданылатын кез-келген психикалық құрылым ретінде анықталады. Осы тәсілмен ұғым - бұл концептінің бір түрі, яғни ұғым мен концепт терминдері «жалпылама және нақты атпен байланысты». Тар мағынада тұжырымдама ең алдымен күнделікті білім ретінде қарастырылады. Когнитивтік лингвистика мен терминологияға қатысты бірқатар еңбектерде антиконцепт ұғымы қолданыла бастады. Түсініктер мен антиконцепциялардың арақатынасы әр түрлі қарама-қайшылық типтеріне негізделген - тек тілдік антонимиямен ғана емес. Зерттеуші Э.А.Слоева медициналық терминологияның ұқсас антикоцепцияларына мысал келтіреді: қиғаш жамбас, жалпақ рахитикалық жамбас, склиотикалық жамбас және жамбастың қалыпты жағдайы. Осыған қарамастан, қазіргі заманғы когнитивті парадигма терминологияны жаңа жүйелік терминологиялық аппаратпен қамтамасыз етеді, оның негізінде дәстүрлі терминологиялық тәсілдердің нәтижелерін тексеруге болады. 2.3 Терминдерді құру түрлері Ағылшын тілінде морфологиялық әдіс - сөзжасамның негізгі тәсілі. Морфологиялық сөзжасамның жалпы заңдылықтары тұтас тіл үшін бірдей. Терминдер сол сөзжасамдық модельдер бойынша және сол сөзжасамдық қосымшалардың көмегімен жасалады, оған сәйкес жалпы әдеби тілдің сөздері жасалады. Сөзжасамның морфологиялық әдісі - қосымшалардың көмегімен жаңа сөздер жасауға бағытталған орталық әдіс: префикстер, суффикстер және т.б.Термин қалыптастырудың морфологиялық әдістері: - конверсия; - терминдердің фонетикалық және морфологиялық қалыптасуы; - терминдердің жұрнақ жасалуы; - терминдердің префикстенуі; - қысқарту; - терминдердің префикс-жұрнақ жасалуы. Конверсия - морфологиялық термин жасаудың алғашқы тәсілі. Бұл орыс тіліне тән емес және тек ағылшын терминін қалыптастыруда қолданылады. Сөйлеу тілінің бір бөлігінен екіншісіне ауысудың ұқсас процесі - сын есімдерді негіздеу - ағылшын және орыс тілдерінде әрқашан эллипсис бөлігі ретінде жүреді, сондықтан термин жасаудың бұл әдісі морфологиялық және синтаксистік терминжасау бөлімінде қарастырылға . Қазіргі ғылым мен техника тұжырымдамаларының ауқымындағы күрделі ішкі салыстырмалылық орыс тіліндегі дәстүрлі терминдерді әр түрлі типтегі сөз тіркестері арқылы - термин жасаудың синтаксистік тәсілі арқылы дәстүрлі түрде қалыптастырады. Бұл әдіс қарапайым еркін сөз тіркестерін күрделі «сөз баламаларына» айналдырудан тұрады. Басқаша айтқанда, бұл тұрақты тіркесім пайда болған кезде бірнеше сөздердің бір бүтінге бірігуі. Қазіргі терминологияда терминологиялық сөз тіркестері бір сөзден гөрі басым, өйткені бұл терминология әдісі еуропа тілдерінің әртүрлі зерттелген терминологиялары құрамының 60-95% құрайды. Терминологияда синтаксистік жолмен көптеген күрделі терминдер немесе термин-сөз тіркестері жасалады және бұл әдістің өзі негізгі (семантикалық және морфологиялық тұрғыдан) жоғары өнімділік дәрежесіне ие. Күрделі терминдер синтаксистік деңгейдің бірліктері болып табылады және сөз тіркестері болып табылады, «белгілі бір синтаксистік қатынас негізінде біріктірілген және номинативті қызмет атқаратын екі немесе одан да көп мәнді сөздердің тіркесімі». Ғылым тілі терминдерді қалыптастырудың арнайы әдістерін қолданбайды, оларды терминологияға қажетті бағытта өзгерте отырып, жалпы әдеби тілдің сөздері жасалатын әдістерді қолданады. Ғылым тілі үшін термин құрудың семантикалық әдісі ерекше мәнге ие. Ол терминологиялық атауларды құрудың алғашқы сөзжасамдық тәсілдерінің бірі болды. Термин жасаудың бұл әдісі тілде бұрын болған сөздер мағынасының өзгеруінің әр түрлі түрлерінің көмегімен жаңа терминдер құрудан тұрады, оған жаңа мағына береді. Бұл 26-ға жалпы тілден кірме сөз, мағынаны кеңейту және тарылту (мамандандыру), метафоралық және метонимиялық трансферттер нәтижесінде мағынаның өзгеруі, сондай-ақ басқа терминологиядан алынған терминдер кіреді. Термин жасаудың мағыналық әдісінің жалпы әдеби сөздерді жасаудың аналогтық әдісінен үлкен айырмашылығы бар - қолдану аясы. Тағы бір айырмашылықты В.П.Даниленко атап көрсеткен: «жалпы әдеби тілде мағыналық қайта құрулар сөздің ұзақ эволюциясының нәтижесі болып табылады, ол, әдетте, омоним сөздердің жасалуымен аяқталады. Терминологиялық сөзжасамда бұл әдіс сапалық жағынан өзгеше сипатта болады. Бейімделу кезінде сөз белгілі бір мағыналық өзгеріске ұшырайды, содан кейін сөз басқа грамматикалық және лексикалық сипаттамаларға ие болады ». жүктеу/скачать 74,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|