ОРТА МЕКТЕП ФИЗИКА КУРСЫНДА МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУ КАЛИЕВ БАКЫТ КАЛИЕВИЧ –
техника ғылымдарының кандидаты, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің профессоры; ҒАНИУЛЛА ӘЛИЯ ҒАНИУЛЛАҚЫЗЫ -
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің аға оқытушысы; ӘБІТАЕВА ҦЛБОСЫН ӘБДІҚАППАРҚЫЗЫ -
педагогика ғылымдарының магистрі, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің аға оқытушысы; Математикалық модеульдеу физика ғылымында зерттеулер жүргізудің маңызды
әдістерінің бірі. Физика экспериментальды және теориялық болып бӛлінеді, ал бүгінгі
таңдау физиканың үшінші тарауы есептеуіш физика (компьютерлік физика) дүниеге келді.
Бұған себеп, физикаға математикалық әдістердің терең енуі.
Сонымен қатар, кӛптеген физикалық процестердің сызықсыздығы және оларда
зерттеу күрделі теңдеулерді шешуді қажет етеді. Кӛп жағдайда, есептеуіш физиканы
есептеу эксперименті деп, оны лабораториялық экспериментпен салыстырады.
Лабораториялық эксперимент
Есептегіш эксперимент
үлгі
Модель
Физикалық құрал
Компьютерге арналған программа
Ӛлшеу
Есептеу
Берілгендерді талдау
Берілгендерді талдау
Сонымен, сандық модельдеу табиғаттың сапалы заңдылықтарын түсіндірудің
құралы. Компьютер кӛптеген физикалық процестерді кӛріп, зерттеулер сапалы ақпаратпен
толықтырылады. Кӛптеген физикалық есептерде динамиканың негізі – Ньютонның екінші
заңы жатыр:
𝑎 =
,
(1)
m
яғни, белгілі уақыт моментіндегі дененің алатын үдеуі, осы уақыт моментінде осы денеге
әсер ететін күшке тура прапорционалды, осы моменттегі дененің массасына кері
прапорционал.
Осы тұжырымдаманың әр түрлі жазуы
𝐹 (𝑡)
¯𝑎 (𝑡) =
𝑚(𝑡)
,
𝑑P
𝐹 (𝑡)
𝑑𝑡
=
𝑚(𝑡)
,
d
2
S
=
F (t)
,
(2)
dt
2
m(t)
Шамалардың лездік мәндерін байланыстыра отырып, Ньютонның екінші заңы
қозғалыстарда зерттеуге мүмкіндік береді.
