Университеттің 85 жылдығына арналған «Қазіргі заманғы математика:
проблемалары және қолданыстары» III халықаралық Тайманов оқуларының
материалдар жинағы, 25 қараша, 2022 жыл
334
j
1
2
3
a
a
a
ij
j
a
–
a
4
Мұның ішінде бірінші вариант оптималды, ӛйткені F
max
= F
1
( a
1j
) =5,666. Біздің
мысалымызда 4 локальды критерий біртекті емес, яғни әртүрлі ӛлшем бірліктері бар.
Бұл жағдайда критерийлерді нормалдау қажет.
Нормалдау деп – процедуралардың мынадай тізбегі оның кӛмегімен барлық
кретерийлер бір ортақ ӛлшеусіз ӛлшем бірлігіне келтіріледі.
Әр критерийдің максимум, минимумын анықтайық:
a
j
+ = max a
ij
; i = 1,
m
a
j
- = min a
ij
; i = 1,
m
a
j
критерийлердің тобын белгілейік j = 1,
l
есеп шешу нәтижесінде
максималанады және j =
l+
1, n, a
j
, критерийлер тобын минималдайық.
Сонда максималды тиімділік принципіне сәйкес нормалданған критерийлер
келесі қатынастан анықталады:
a
ij
a
=
j =
1,
l
;
a
ij
a
=
–
a
j = 1,
l
(3)
ij
a
+
ij
a
+
a
j
j
j
немесе
a
a
+
a
a
ij
= 1
+
j
j =
l
+ 1,
n
a
ij
=
ij
j
a
+
a
j
j =
1 + 1,
n
(4)
Мақсат функцияның максималды мәнін қамтамассыз ететін вариант оптималды
болып табылады:
n
F =
j
*
a
ij
; i = 1,
m
(5)
j
=1
Минималды жоғалту принципіне сәйкес нормалданған критерий келесі қатынастан
есептеледі:
a
ij
= 1
a
ij
+
немесе
a
ij
a
=
+
a
;
ij
+
j
j
j
j =
1,
l
;
j =
1,
l
;
a
ij
=
a
ij
;
a
+
a
a
(6)
j
a
=
ij
j
;
ij
a
+
a
j =
l
+ 1,
n
j
j
j =
l
+ 1,
n
Алдыңғы мысалдың мәліметтерін пайдалана отырып 3 мүмкін құралдардың 4
локалды критерийлерін ескере отырып оптималдылығын анықтайық (n=4):
Әр локалды критерилердің максимум және минимум мәнін есептейміз:
a
+
= 5;
a
+
= 7;
a
+
= 7;
+
= 6
1)
Есеп шешімінен бірінші және тӛртінші критерий минималданады, ал екінші
және үшінші критерий максималданады.
2)
Тиімділікті максималдау принципінен, критерийді нормалдаймыз:
a
=
a
i
1
;
a
=
a
11
=
5
= 1;
i
1
+
1
11
+
1
a
;
j
a
5
Университеттің 85 жылдығына арналған «Қазіргі заманғы математика:
проблемалары және қолданыстары» III халықаралық Тайманов оқуларының
материалдар жинағы, 25 қараша, 2022 жыл
335
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
21
a
21
+
1
=
3
= 0,6;
5
a
31
a
31
+
1
=
4
= 0,8
5
a
=
a
14
;
a
=
6
= 1
14
+
4
14
6
a
241
a
a
24
+
4
=
a
34
=
3
= 0,5 ;
6
=
4
=
2
;
a
= 1
a
i
2
;
34
+
6
3
i
2
+
a
= 1
a
i
2
=1-
7
= 0;
a
= 1
a
22
= 1
4
=
3
i
2
+
2
a
= 1
a
32
22
+
2
= 1
6
=
1
;
32
+
2
a
= 1
a
i
3
;
7
7
a
= 1
a
13
= 1
5
=
2
i
3
+
3
a
= 1
a
23
13
= 1
7
= 0;
+
3
a
= 1
a
33
7
= 1
2
=
5
23
+
3
33
+
7
7
3)
Вариант бойынша жалпы формуланы есептесек:
F
1
=
1
*
a
11
+
2
*
a
12
+
3
*
a
13
+
4
*
a
14
= 0,4 *1 + 0,2 * 0 + 0,1*
2
+ 0,3*1 0,729
7
F
2
=
1
*
a
21
F
=
*
a
+
2
*
a
22
+
*
a
+
3
*
a
23
+
*
a
+
4
*
a
24
+
*
a
= 0,4 * 0,6 + 0,2 *
3
+ 0,1* 0 + 0,3* 0,5 0,476
7
= 0,4 * 0,8 + 0,2 *
1
+ 0,1*
5
+ 0,3*
2
0,603
3
1
31
2
32
3
33
4
34
7
7
3
Оптималды болып
F
max
=
F
1
= 0,729 мән беріп 1 вариант жатады.
Кӛпкритерийлі есептердің басқа маңызды мүмкін шешімдерінің бірі болып
тізбектеп орын беру әдісі болып табылады. Алдымен критерийлер маңыздылығының
тӛмендеуі бойынша ранжирленіп, нӛмірленеді. Маңыздылық коэффициентінің абсолютті
мәні бұл кезеңде ешқандай еленбейді. Маңыздылығы бойынша бірінші
a
1
критерий
бойынша оптималданып, оның экстремум мәні анықталады. Содан соң критерийдің
оптималды мәннен ауытқу деңгейі белгіленіп, екінші критерийдің экстемум мәні
анықталады. Осылайша кӛпкритериялы есептерді алмастыруға келеді.
Оптималды стратегияны таңдаудағы шешім қабылдау есептері
Аңдатпа
Шешім қабылдау - бұл қолда бар нұсқалар немесе баламалар ішінен ең қолайлысын
таңдау. Қабылданған шешім бүкіл ұжымның, әрбір қызметкердің экономикалық және
әлеуметтік нәтижелеріне оң немесе теріс әсер етеді. Мақалада кӛпкритерийлі шешім
қабылдау есебінің толық анықталғандық жағдайындағы шығару жолдары нақты мысал
негізінде кӛрсетілген.
Кілт сӛздер:
критерий, шешім қабылдау, модель, модельдеу.
Задачи принятия решений в выборе оптимальных стратегии
Аннотация
2
4
a
=
a
=
a
=
a
7
7
7
7
7
3
Университеттің 85 жылдығына арналған «Қазіргі заманғы математика:
проблемалары және қолданыстары» III халықаралық Тайманов оқуларының
материалдар жинағы, 25 қараша, 2022 жыл
336
1
Принятие решения-это выбор наиболее подходящего из имеющихся вариантов или
альтернативы. Принятое решение положительно или отрицательно влияет на
экономические и социальные результаты всего коллектива, каждого работника. В статье
отражены пути вывода в условиях полного определения задачи принятия
многокритерийского решения на основе конкретных примеров.
Ключевые слова:
критерий, принятие решений, модель, моделирование.
Decision-making tasks in choosing optimal strategies
Annotation
Decision-making is the choice of the most appropriate of the available options or
alternatives. The decision has a positive or negative impact on the economic and social results of
the entire team, each employee. The article reflects the output paths in the complete definition of
the task of making mnogokriterial decisions based on concrete examples.
Keywords:
criterion, decision-making, model, modeling.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1.
Бережная Е.В., Бережной В.И. Математические методы моделирования
экономических систем. М.:ФиС. –2002.-367с.
2.
Моделирование рискованных ситуаций в экономике и бизнесе: Учеб.пособие /
А.М. Дубров, Б.А. Лагоша, Е.Ю. Хрусталев, Т.П. Барановская; Под ред. Б.А. Лагоши. - 2-е
изд., перераб.и доп. М.: Финансы и статистика, 2001. 224 с
3.
Черноруцкий И.Г. Методы оптимизации и принятия решений: Учеб.пособие.
СПб.: Издательство «Лань», 2001. 384 с.
ГРНТИ 27.35.31
МАТЕМАТИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ КОЛЕБАНИЯ БЕЗГРАНИЧНОЙ
УПРУГОЙ ПЛАСТИНКИ, НАХОДЯЩЕЙСЯ ПОД ПОВЕРХНОСТЬЮ, ПРИ
ВОЗДЕЙСТВИИ СТАЦИОНАРНОЙ НАГРУЗКИ СПЕЦИАЛЬНОГО ВИДА
ДЖАНМУЛДАЕВА А.Б., ДЖАНМУЛДАЕВ Б.Д, АБЖАНОВ Е.А.
Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева
Кызылординский университет им. КоркытАта
Задачи о воздействии подвижных нагрузок на конструкции и их элементов
возникают во многих областях техники и в строительстве.
Пусть по внешней поверхности
z = h
0
распространяется бегущая вдоль оси
𝑥
с постоянной скоростью
𝑉
0
нормальная нагрузка вида
𝑓
z
= Φ(𝑥 + 𝑉
0
𝑡); 𝑓
xz
= 𝑓
yz
= 0
(1)
При этом выполняется условие
Φ(𝜍) = 0
при
𝜍 < 0
. В данной задаче
начальные условия отсутствуют, а задача плоская.
В силу внешнего воздействия вида (1) напряженно-деформированные
состояния пластинки от координаты у не зависит.
Задача сводится к решению приближенного уравнения для поперечного
смещения
𝑊
(1)
точек срединной плоскости
𝑧 = 0
пластинки, находящейся под
поверхностью , полученного в работе [1]
|