Вестник Казнпу им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
125 
ӘОЖ 378.016:821.512.122. 
 
ИБРАЕВА А.Д. 
Абай атындағы ҚазҰПУ-дың қазақ әдебиеті кафедрасының аға оқытушысы, филол.ғ.к 
 
ҚАЛАМГЕРЛЕРДІҢ ЖАЗУ МАШЫҒЫ, ЖҰМЫС ТӘРТІБІ ЖАЙЫНДА 
 
Түйіндеме:  Мақалада  қаламгердің  шығармашылық  әлеміне  қатысты  мәселелер  сөз  етіледі.  Тақырыптан 
бастап,  материал  жинау,  оны  өңдеу,  көркем  шындықпен  өмір  шындығының  арақатынасы  қарастырылған. 
Протип  пен  көркем  бейне,  қолжазба  және  шығарманың  түрлі  нұсқаларының  арасындағы  ерекшеліктердің 
барлығы қаламгердің әдеби шығармашылық әлеміне әкелетіні қарастырылған. 
Түйін сөздер: шығарма, тақырып, көркемдік ерекшелік, шығармашылық зертхана 
Аннотация:  В  статье  расматривается  проблемы  творческого  лаборатории  писателя.  Определение  темы, 
сбор материалов из  разных источников,  превращения жизненной правды  в художественную правду, поиски в 
изучении  характера  персонажа  –  все  эти  уровни  произведения  показывают  свойственный  писателю 
художественный почерк. 
Ключевые слова: произведения, тема, художественная особенность, творческая лаборатория. 
Abstract: Input a word in the article the problem of the creative laboratory of the writer. Definition of the topic, the 
collection of materials from different sources, transformations truth of life in the artistic truth, the quest to explore the 
nature of the character - all these works show the typical levels writer artistic handwriting. 
Keywords: artwork, theme, art feature art laboratory. 
 
Ұлы  Ғабит  Мүсірепов  ғажайып  шығармаларын  қарындашпен  жазып,  көп  сөздердің  орнын  жиі 
ауыстырып отырған. Шерхан Мұртаза кәдімгі қаламмен жазған. Түні бойы қолмен жаза отырып, бір 
жазғанын  еш  өзгертусіз  машинкаға  жіберуге  тырысқан.  Асқар  Сүлейменов  болса,  немістің  атақты 
классиктерінің  туындыларын  қосып  қойып,  түтін  толы  бөлмеде  шығармаға  ден  қойған  дейді.  Әкім 
Тарази мен Мұхтар Мағауин шығармаларын бірден машинкаға жазып келеді екен.  
Хемингуэй  тікесінен  тұрып  жазса,  Набоков  каталогтық  карталарды  қоданған,  ал  Воннегутке 
шарап  арқылы  қанат  бітсе,  Мураками  спортпен  шабыт  шақырады-мыс.  Танымал  жазушылардың 
жұмыс тәртібі туралы, неден шабыт алғаны, неден қашып және жазу мәтінін жандандыруда қандай 
тәсілдерге барғандығы туралы сөз қозғап көрейік. 1977 жылы Сьюзен Зонтаг өз күнделігінде жұмыс 
тәртібінің бірнеше қатал ережесін келтіре кеткен: сағат сегізге дейін ұйқыдан тұрмау, кешкілік оқуды 
шектеу, Роджер Страуспен бірге ғана түскі ас, әр күн сайын қағаз бетіне түртіп отыру. 
Алайда, араға жиырма жыл салып барып берген бір сұхбатында жазушының аталған тәртіптерге 
бағынбай,  одан  бөлек  те жазушылықтан өзге  ғылым  салалары  қызықтырғанына  көз жеткіземіз.  Бұл 
сөзімізге  дәлел  ретінде  сұхбаттасып  отырған  журналистің  әр  алуан  тақырыптағы  тематикалық 
кітаптарды  баса  назарға  алғанын  айта  кетсек  болады:  Шопеннің  биографиясы  асхана  этикетімен 
аралас жатқаны, Цветаеваның өлеңдерімен бір қатарда сәулет өнері туралы оқу құралдары тұрғаны. 
Осы  арада  Зонтагтың  жазушылық  өмірін  жалғыздықта  өткізе  алмағанымен,  жұмысқа  кірісерде 
жүйрік  шабытпен  отырғанын  байқаймыз:  "Маған  асықпай  қолбен  жазған  жұмыс  ұнайды.  Кейін 
мәтінді теріп, кей жерлеріне белгі қойып отырамын. Машинкада теріп, бір жағынан сол жерде қолмен 
түзетулер  енгіземін.  Жазғанымды  қалай  жақсартарымды  білмейінше,  жазу  үстінде  боламын.  Арада 
бес  жыл  өткенде  өміріме  компьютер  келді.  Жазғанымның  екінші  немесе  үшінші  нұсқасы 
компьютерге  түсіп,  бұрынғыдай  түгелімен  көшіріп  жазбай-ақ,  принтерден  шыққан  қағаздарды  сол 
тұста қолмен түзете беремін. Мен секірмелі түрде жазамын. Міндеттеп, талап ете отырып жазамын. 
Өйткені,  бір  кереметтің  басымда  жатқанын  және  жаза  алатынымды  біліп,  өзіме  деген  қысым  мен 
сенімділік  артады.  Жұмысқа  бел  шеше  кіріп  кетсем  болғаны,  барлық  нәрсені  естен  шығарамын. 
Үйден мүлдем шықпай қоямын, тіпті, тамақтануды да жиі ұмытып кетемін, аз ұйықтаймын. Бұл бір 
жұмыс тәртібінің жүгенсіз кеткен түрі, сондықтан да болса керек, өнімділік аса мәз емес". 
Эрнест  Хемингуэй  өз  кәсібіне  поэзиямен  бір  деңгейде  және  прагматизммен  қараған:  "Кітаппен 
немесе оқиғамен жұмыс жасауды әр күн сайын таңның алғашқы шұғыласынан бастаймын. Суық әрі 
салқын  болса  да,  ешнәрсе  кедергі  келтіре  алмайды,  жұмыс  үстеліне  отырасың  да,  жаза  бастағанша 
жылынып  аласың.  Жазғаныңды  оқып  шығып,  эпизодтың  ары  қарай  немен  жалғасатынын  біле 
отырып, жаза бастайсың. Бойда күш барда және жазатыныңды ойластырып қойған жерге дейін жазып 
шығасың  да,  жалғасын  табатын  ертеңгі  күнге  дейін  дамылдап,  өмір  сүре  тұруға  тырысасың. 
Шамамен, таңғы сағат 6-дан бастап түске дейін жұмыс жасадың немесе ерте бітіріп қойдың. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
126
 
Бітіргеннен кейін, бос қалғанын соншалықты, соншалықты бос қала отырып толысқан секілдісің. 
Ешнәрсе де саған тиіп кета алмайды, ешбірі де опындырмайды - жұмысқа қайта отырғанша ертеңгі 
күнге дейін". 
Харуки  Мураками  "дені  сау  денеде  дені  сау  рух"  көзқарасын  ұстанады.  Ол  әр  жыл  сайын 
марафонға жүгіріп,  ультрамарафон  мен  триатлонға  қатысып  тұрады.  Жазушылық  өмір  мен  отырып 
қалу  өмір  танымы  денесі,  денсаулығы  туралы  ойландырып,  жүгіруге  алып  келген.  Ал  жүгіру  өз 
кезегінде  қаламгерлік  атрибутқа  (анықтауыш)  саналатын  шылым  тартуды  тастауға  септескен. 
"Жүгіру  туралы  айтқанда,  мен  не  туралы  айтайын"  кітабында  Мураками  жүгірісті  әдебиеттің 
машақатымен  салыстырады.Екеуінде  де  басты  нәрсе  -  межеге  жету.  Және  осы  тұста  жаттығуда, 
тиісінше  жұмыс  үстелінде концентрация  мен  төзімділік  қажет  екен.  "Әңгіме  жазуға  бел  буғанда, 
таңғы  сағат  4-тен  бастап  оянып  алып,  5-6  сағат  жұмыс  жасаймын.  Күндіз  10  шақырым  жүгіріп 
аламын немесе 1,5 шақырымға жүзуге бет аламын, сосын кішкене кітап оқып, ән тыңдаймын. Кешкі 
сағат 9-да ұйқыға жатамын. 
Мен  әр  күн  сайын  осы  тәртіпті  бұзбастан  ұстанып  отырамын.  Өздігінен  қайталану  -  маңызды 
нәрсе; гипноздың беймәлім бір формасы іспетті. Жан-жүректің терең қалпына түсу үшін, мен өзімді 
гопноздап аламын". 
Ғылым  фантастиканың  классигі  саналатын  Рэй  Бредбери  Paris  Review  басылымына  берген  бір 
сұхбатында өз жанрын идеясы үшін сүйетіндігін және әзірге жүзеге аса қоймаған жанрдың болашақта 
"мүмкін  болмақ  өнердің"  түрінен  саналатынын  айта  кетіпті.  Ол  әдебиеттің  бұл  түрін  Персей  мен 
Медуза  туралы  мифпен  салыстырған:  шындықтың  көзіне  тіке  қараудың  орнына,  сіз  оған  арқа 
жағыңыздан  және  айнадан  қарап  көз  жеткізесіз.  Сол  арқылы  "ауытқыған  қиял  көрінісін  (видение)" 
орындайсыз (фантастикаға баланғанмен және болашаққа бағытталғанмен, бірақ, актуальды дүниенің 
көрінісін береді).  "Сезім ауаны мені әр күн сайын жазу машинкасына тартады да тұрады. Әлгі сезім 
ауаны 12 жастан бері мені басқарумен келеді. Сондықтан, менде күн тәртібін ойластыру турасында 
бас қатырулар болып көрген емес. Ішкі жан-дүниемде тың идеялар туылуда, олар мені, ...керісінше, 
қалыптастыруда.  Құлақтың  түбіне  келіп  сөз  алғандай: тез  машинканың  алдына  отыр  да,  жұмысты 
бітір. Мен кез келген жерде жұмыс істе аламын. Мен Лос Анджелесте кішкентай үйде ата-анам мен 
бауырыммен  бірге  тұрғанда  да,  жатын  мен  қонақ  бөлмеде  болсын  жазатынмын.  Қонақ  бөлмеде  у-
шудың  ортасында  отырып,  ата-анаммен  бауырымның  салғыласуы  және  радионың  жан  айқайы 
болсын,  жазып  отыра  беретінмін.  Кейіндеу,  «Фаренгейт  бойынша  451  градус»  еңбегін  қолға  алған 
уақытта  Калифорния  университетіне ауысып  бардым,  сол жерден  жертөледен  жазу  бөлмесін  тауып 
алдым. Егер машинкаға 10 цент тастар болсаңыз, теруге жарты сағат берілетін. Бір жыл бұрын, бес 
жыл,  он  жыл  бұрынғы  аяқталмай  қалған  оқиғалар  мен  идеялар  түскен  қағаздарды  сақтап  жүремін. 
Кейіндеу оларға қайта оралып, тақырыптарына көз жүгіртемін. Құрт үшін ұясына қайта оралған құс 
секілдімін.  Мен  осы  бір  аш  тұмсықтарға  қараймын  -  аяқталуын  күткен  оқиғалар  -  және  өзімнен 
сұраймын:  сіздердің  қайсыларыңызды  тамақтандырсам  болады  екен?  Бүгінге  қайсысын  бітірсем? 
Биік  дауысы  шырқау  көкке  шыққан,  аузын  арандай  ашқан  оқиғаны  тамақтандырамын.  Қажетті 
қағаздардың ішінен суырып ала қоямын да, бірнеше сағаттардыің ішінде жазып тастаймын". 
Жазушы  Джек  Керуак  басылымына  берген  сұхбатында  өзінің  жұмыс  тәртібі  туралы  былай  деп 
айтқан:  "Жазу  үшін  ең  тиімді  жағдай:  үстелдің  төсек  қасында  тұруы,  жақсы  жарық,  түннен  таңға 
дейінгі  уақыт,  ішкілік  (егер  шаршасаң),  дұрысы  үйде,  егер  үй-жайыңыз  болмаса,  қонақүйдің  бір 
бөлмесін айналдырып алыңыз. Онда сізге тыныш болуға тиісті". 
Симона де Бовуар 1965 жылы бір сұхбатында қулығы жоқ күн тәртібін, және де жаман қол жазуы 
мен кейіпкерлердің аты-жөндерін телефон кітаптшасынан қарайтындығын, ең артынан, өзінің бүкіл 
кейіпкерлерін  айналадағы  өмірден  көшіріп  алу  сырын  бөлісіпті.  "Мен  әруақытта  жұмыс  істеуге 
құлшынып  тұрғанмен,  соған  қарамастан  жұмыстың  алғашқы  сағаттарын  ұната  бермеймін.Алдымен 
шай ішіп алам да, артынша 10 сағатқа жұмыс үстеліне тапжылмай отырып, өнімділікті сағат сайын 
арттыруға тырысамын. Сосын, достарыммен кездесіп, сағат 5-терге жуықтап қалғанда жұмысқа қайта 
оралып, 9-ға дейін айналысамын. Менде әңгіменің желісіне қайта оралуда қиындықтар болып көрген 
емес.  Үзіліс  аралығында  газет  оқуға,  дүкен  аралауға  кірісемін.  Көбіне  жұмыстан  ләззат  алып 
отырамын.  Егер  жазғаным  дау  туғызып  жатса,  онда  15-30  минутымды  мәтінді  бір  қайтара  оқып 
шығуа  жіберемін.  Күндіз  жазғаныма  азғантай  өзгерістер  енгіземін.  Сосын  тоқтаға  тұстан  қайта 
жалғастырамын. Сюжеттік желіні қайта табу үшін, маған жазғанымды бір оқып шықсам жеткілікті. 
Курт  Воннегуттің  тәртіпке келтіру  күні  1965  жылғы әйеліне жазған  хатынан  көрініс  табады.  60-
жылдардың  орта  тұсында  Воннегутке  Айова  Университетінің  ұстаздықтың  лауазымды  қызмет  түрі 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
127 
бұйырады. Сонда көшіп барып, отбасы Кейп-Кодеде қалып қояды. Жазушы бұл айырылусуы туралы, 
Айовада  өткен  күндері  жайында  кейінірек  көптеген  хаттар  жазған.  Солардың  бірінде  жазушылық 
еңбегі туралы сырын әйелімен бөліскен екен: 
"Үйден  жырақта  жүрген  өмірімде  ұйқы  мен  аштық,  жұмыс  барысы  менімен  ешбір  санаспай, 
өздігінен  түзілді.  Олардың  менен  жалықтыратын  майда-шүйделерді  сұрап  жатпайтыны  қуантады. 
Ойластырғандарын  қарашы:  мен  сағат  5:30-да  тұрып,  сағат  8:00-ге  дейін  жұмыс  жасаймын,  үйде 
тамақтанамын, 10:00-ге дейін жұмысты жалғастырамын, кішкене қалаға серуенге шығамын, берілген 
ұсақ-түйек  тапсырмаларды  орындаймын,  жақын  жердегі  бассейндердің  біріне  бас  сұғамын,  жарты 
сағат жүземін де, 11:45-те үйге ораламын, корреспонденцияны оқимын, талтүсте тамақтанамын. 
Күндіз сабақ беремін немесе сабақтарға дайындаламын. Үйге шамамен сағат 5:30-дарда қайтамын, 
ас  дайындаймын,  кітап  оқимын  және  джаз  тындаймын  (радиодан  осы  уақытта  көп  жақсы  әндер 
беріледі),  10:00-де  ұйықтауға  бет  бұрамын.  Мен  әруақытта  жаттығу  жасап,  пресс  шығару 
жаттығуларын жасап тұрамын, артынша өзімнің бұлшықетті әрі азған күйімді сезінемін (мүмкін, бұл 
өтірік  те  болуы  мүмкін).  Өткен  түні  менің  денем  мені  киноға  баруға  итермеледі.  Мен  "Шербург 
қолшатырларын"  фильмін  көрдім  де,  жүрегіме  жақын  алып  қалдым.  Мұның  бәрі  үйде  алшақта 
жүрген орта жастағы ер адам үшін жанға батарлық жайт-ақ. Иә, мақұл-ақ болсын, жаралы жүрекпен 
жүру маған ұнайды". 
Марк  Твеннің  балаларға  арнап  өлең  мен  ертегі  жазғанын  білмеген  боларсыз.  Бұл  жазушы 
оқырмандарға  өткір,  нанымды  жауап-пікір  беретін  автор  ретінде  қалыптасқан  (хаттарға  берген 
жауабы бір кітап болып басылды). Сонымен қатар, жазушының жұмысқа деген ықылас-пейілі атақты 
дәйек  сөздерінен  (афоризм)  көрінеді:  "Мейірімді  болу  -  ұлы  іс.  Ал  өз  жақсылығын  жұртшылыққа 
айтпай, құпия сақтаған адам одан да ұлы". "Ол ертеңгілік таңғы астан соң кабинетіне кірді де, кешкі 
асқа дейін сонда отырды. Яғни 5 сағатқа жуық. Ланч уақыты келіп жетсе де, отбасы оны мазалауды 
жөн  көрмеді  -  олар  егер  жазушы  қажет  болса,  онда  есікке  таяп  барып  сыбызғы  тартатын  -  ол 
қалыптасқан әдет бойынша бірнеше сағаттар бойына үзіліссіз жұмыс жасаушы еді. Кешкі астан соң 
жазғандарын  отбасы  мүшелеріне  оқып  берді.  Тыңдармандардың  болғаны  ұнайтын  және  осы  бір 
кешкілік көрініс отбасының көңілінен шығып тұратын. Жексенбі күндері жұмыс жасамайтын, оның 
орнына  әйелімен,  балаларымен  демалатын,  кітап  оқып,  талтүсте  үй  ауласында  ұйықтағанды  жақсы 
көретін. Жұмыс жасалсын-жасалмасын, ол үнемі темекісін аузынан тастамайтын".  
Көбелектерді жақсы көріп, клишені жек көретін Владимир Набоков ерекше жазушылық машығы-
мен  танылғандардың  қатарында.Оның  көбелектердің  бір  түрінің  эволюциясы  туралы  теориясы 
ғалымдар  тарапынан  мақұлданған  болатын."Оның  ұзыннан-ұзақ  сөреде  сақтап  келген  каталожды 
карточкамен  тәртіптелген  қол  жинағы  болған.  Кейіндеу,  Набоков  бір  сөзінде  әңгімені  жаза 
бастағаннан-ақ  оны  түгелімен  түзіп  шығатынын,  артынша  осы  бір  тәсіл  арқылы  өзіне  қолайлы 
тұстарда  парақтардың  орнын  ауыстыра қойып,  кітап  желісін  өзгертетінін  айтқан.  Мәселен,  дәл  осы 
бір  тәсіл  арқылы  "Лолита"  шығармасын  көлігіне  жалғанған  артқы  бөлікте  жазып  шыққанын,  сол 
тұста өзіне жайлы тигенін, ешқандай артық шудың болмағанын айтқан.     
Жоғарыда келтірілген жазушылар тәжірибесінен әр қаламгердің өзіндік жазу дағдысы байқалады. 
Бұл  суреткердің  дүниетанымы,  қалыптасқан  өзіндік  ерекшеліктеріне  байланысты  болса  керек. 
Әсіресе  мұндай  шығармашылық  құпиясына  апаратын  қаламгерлердің  жазу  машығы,  жұмыс  тәртібі 
жайындағы  деректер  суреткердің  өзінің  жан-толғанысы,  ішкі  жан-дүниесінен  хабардар  ететіні 
белгілі.  Сондай-ақ,  бұл  арнадағы  сауалдар  төңірегінде  сөз  қозғау  жазушының  жеке  іс-әрекеті  ғана 
емес, шығармаға деген сүйіспеншіліктен бастау алса керек. Ең алдымен жазушы жеке тұлға ретінде 
оқырманға сүйікті шығармасының авторы ретінде танымал. Жазу машығы, жұмыс тәртібі жайындағы 
сауалдардың қойылысы тікелей оқырманның жекелеген туындысының жазылу тарихына байланысты 
болса, жалпылама жазушының шығармашылық табиғаты, шеберлігі мәселелеріне алып келеді. Қалай 
десек  те  бұл  сұрақтардың  қойылысы  жазушының  табиғи  таланты  мен  шеберлік  мәселелеріне 
байланысты болса керек.  
  
1.
 
Оклянский Ю. Рождение книги. (Жизнь. Писатель. Творческий процесс). – М.: Худ. лит. 1973. – 302 с. 
2.
 
Г.В.Краснов.  «Мемуары  как  источник  изучения  психиологии  творчества»/психиология  поцессов 
художественного творчества. - Л., 1980. - 120 с. 
 
 
 
 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г. 
128
 
821.512.122-3.0    
                                                               
Толымбекова А. Е. 
Абай атындағы ҚазҰПУ магистранты 
 
ҚАЗІРГІ ҚАЗАҚ РОМАНДАРЫНДАҒЫ БИ-ШЕШЕНДЕР 
 
Түйіндеме: Мақала қазақ халқының ірі тұлғалары, ұрпақтың асыл мақтаныштары –қазақтың би-шешендері 
жайлы сыр қозғамақ. Бұрын соты, қаралаушысы мен ақтаушысы жоқ заманда ел ішіндегі жер, жесір, құн дауы, 
екі ел арасындағы үлкен дау - жанжалдарды да билер екі - ақ ауыз сөзбен орнықты кесімін айтып, әділ шешіп 
отырған.  Қазақ  тарихында  елдің  елдігін,  халқының  бірлігін,  бүтіндігін  көксеген,  елді  адалдыққа, 
адамгершілікке,  жақсылыққа  үндеп,  халқының  мұң  -  мұқтажын,  мүддесін  көздеп  ғұмыр  кешкен  ділмарлар 
көптеп  саналады.  Қазақтың  шешендік  сөз  тарихы  Майқы  би  мен  Аяз  билерден  басталып  (XII  -  XIII  ғғ.), 
Жиренше шешен, Асан қайғы (XIV - XV ғғ.) есімдерімен қатысты қалыптасып, өркендей түсті. Шалгез, Бұхар 
(XV  -  XVIII  ғғ.),  Шортанбай,  Дулат,  Мұрат,  Төле,  Қаз  дауысты  Қазыбек,  Әйтекелерге  жалғасты.  Билер,  шығу 
тегіне  немесе  жас  мөлшеріне  қарай,  өмір  сүру  деңгейіне  қарай  таңдалмады.  Оларды  жастайынан  халықтың 
арасынан  ашылып  сөздерін  нақты  дәлелдеп  таңқалардай  шебер  сөйлеуіне  қарай  және  жасаған  жақсы  істеріне 
қарай,  әділ  би  бола  алады  деп  халық  сайлап  отырды.  Билер  мен  шешендер  сөзі  анық,  таза,  салыстырмалы, 
түсінікті болу керек. Ең бастысы, билер сенімді, әділ шешімдер қабылдап, елдің түрлі мәселеріне дұрыс бағыт 
көрсетіп отырулары керек. Шешендік өнерінің кеңінен дамып биіктеген кезеңі  – XV - XVIII ғғ. Бұл кез қазақ 
халқының  жоңғар,  қалмақ,  қытай  басқыншыларына  қарсы  тұрып,  өз  тәуелсіздігін  қорғау  жолындағы  күрес 
жылдары  еді.  Төле,  Қаз  дауысты  Қазыбек,  Әйтеке  билер  -  заманында  қоғамдық  қайраткерлер  дәрежесіне 
көтерілген ірі тарихи тұлғалар, қара қылды қақ жарған әділ шешендер жайлы. Қазақтар ықылым заманнан – ақ 
шешендікті өнердің ең биік сатысы деп жоғары бағалаған. Өйткені, шешендік сөздер - өнердің шыңы ғана емес, 
елдің  әлеуметтік  өмірінде,  тұрмыс  -  тіршілігінде  аса  маңызды  роль  атқарған.  Сол  асыл  қазынамызды  қазіргі 
қазақ романдарының бойынан зерттеп, танымақпыз. Сол тілі қылыштың жүзіндей өткір, ойы салиқалы, терең, 
қысылшаңда  қиыннан  қиыстырып  жол  табатын  шешендердің  әділ  төрелігіне  тоқтай  да  білген  жазушылары-
мыздың  романдарына тоқталмақпыз.   
Тірек сөздер: қазақ, тарих, роман, би-шешен, жырау 
Aннотация:  Это  статья  о  гордости  казахского  народа,  крупных  деятелях,  которые  являются  казахскими 
ораторами.  Казах  –  по  природе  красноречивый  народ.  Эти  драгоценные  сокровищя  казахского  народа  мы 
исследуем и познаем через произведения сегоднишних авторов. В произведениях этих писателей описывается 
речь казахских ораторов. Их язык острый как мечь, мысли глубоко проницательные. Казахи всегда придавали 
большое  значение  слову  не  только  в  судебной  практике,  но  и  в  обыденной  жизни.  Авторитет  суда  биев  во 
многом зависел от того, что его правосудие основывалось не только на букве законов, но и на нормах морали. 
Гонения  против  биев  считались  гонениями  против  народа.  Поэтому  ханы  всегда  прислушивались  к мнению 
биев.  Если  народ  будет  силен  единством,  братской  солидарностью,  то  он  станет  образцом  для  последующих 
поколений.  И  дух  батыров  будет  вдохновлять  к  победе.  Со  сложным  историческим  периодом  борьбы 
казахского  ханства  против  джунгарского  нашествия  в  конце  XVII  начале  XVIII  веков  связана  деятельность 
выдающихся  биев,  которые  сыграли  огромную  роль  в  общественной  жизни  казахского  народа.  Биями 
становились  те,  которые  были  предельно  преданы  завещаниям  и  наследию  мудрых  предков,  освоили 
прошедшие  историческую  селекцию  древних  правил  и  норм  обычаев  и  традиций,  законов  –  ереже 
и прецедентные судебные решения, высказывания и суждения мудрецов, знали их наизусть и обладали даром 
красноречия. В истории и народной памяти сохранилось более ста имен известных биев XVII—XIX веков, а не 
только  хрестоматийно  известные  имена  Толе  би,  Казыбек  би  и  Айтеке  би.  А  еще  были  и  Майкы  би,  Аяз  би, 
Сырым би, Есет би, Едиге би, Бапан би, Жанибек би, Кара би и многие другие. Практически о каждом ораторе-
бии осталось множество легенд и преданий. 
Суды  биев  как  хранители  правовых  норм  кочевников  сыграли  прогрессивную  роль  в  истории  Казахского 
народа,  восстанавливая  справедливость  и  примиряя  враждующие  стороны,  что  актуально  в  современных 
условиях. 
Ключевые слова: казах, история, роман, оратор, сказитель 
Abstract:  This article is about the pride of  the Kazakh people,  major figures  who are Kazakh  speakers. Kazakhstan  – 
naturally eloquent people. These precious treasure of the Kazakh people, and we are investigating know through work 
segodnishny authors. In the works of these writers described it Kazakh speakers. Their language is as sharp as a sword, 
thought deeply insightful. Kazakhs have always attached great importance to the way not only in judicial practice, but 
also in everyday life. Biy court authority is largely dependent on the fact that his justice based not only on the letter of 
the law, but also on the norms of morality. Persecution biys considered persecution against the people. Therefore khans 
always  listen  to  the  biy  .  If  the  people  will  be  strong  unity  ,  fraternal  solidarity  ,  it  will  become  a  model  for  future 
generations.  And  the  spirit  will  inspire  warriors  to  victory.  With  a  complex  historical  period  of  struggle  against  the 
Kazakh  Khanate  Zhungar  invasion  in  the  late  XVII  -  early  XVIII  centuries  related  activities  outstanding  biys  who 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж. 
129 
played a huge role in the social life of the Kazakh people . Biys became those who were extremely loyal to wills and 
heritage  wise  ancestors  mastered  past  historical  selection  of  ancient  rules  and  regulations  of  customs  and  traditions  , 
laws - erezhe and precedent court decisions , statements and judgments of the wise, knew them by heart and had the gift 
of eloquence. In the history and folk memory preserved over a hundred names of famous biys XVII-XIX centuries, not 
just proverbially known names Tole bi and  Kazybek , Aiteke bi. And there were and Maiky bi, Ayaz bi, Syrym bi, Eset 
bi,  Edige  bi,  Bapa  bi,  Janibek  bi,    Kara  and  many  others.  Virtually  every  spokeswoman  Biya  left  many  legends  and 
stories. 
Biy  courts  as  guardians  of  the  rule  of  law  nomads  played  a  progressive  role  in  the  history  of  the  Kazakh  people, 
restoring justice and reconciling the warring sides, which is important in the modern world. 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: