Vi халықаралық конференция 1
жүктеу/скачать 4,56 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ҚАРА СӨЗ ЖАНРЫНДАҒЫ ЛИРИКА
- Резюме
- Пайдаланылған əдебиеттер
- СПЕЦИФИКА НАРРАТИВА СОВРЕМЕННОЙ КАЗАХСКОЙ ПРОЗЫ
4. Қорытынды Сҿйтіп, Махамбет – қазақтың тҿл ҽдеби тілінің жаңа стильдік сипатын кҿркемсҿз иесі – ақын. Ол – ҿзіне дейінгі сан ғасыр бойы қазақтың ауызша дамыған ҽдеби тілін дамытып, сақтап келген жыраулық мектептен нҽр алған, оның кҿркемдік қазынасымен ҧштасып жатқан, дҽлірек айтқанда, жыраулық пен ақындықтың тоғысқан жерінен орын алған суреткер. Махамбет – жыраулық дҽстҥрдің кҿркем дҥниесіне иек арта отырып, ақындық сҿз ҥлгісін танытқан кҿркемсҿз иесі. Ол алдыңғы жҽне замандас жыраулар сияқты негізгі сҿз ҿзегін адамның қара басына, мінез-қҧлқына, тҽлім-тҽрбиесіне, талап-тілектеріне, жақсы- жаманға жақын не одан алыс болуларына арнап, негізінен дидактикалық, ой-толғамдық, жалпы танымдық тақырыптарға барса, Махамбеттің жыр-арнауы – сол адамның нақты іс- қарекеті, халықтың наразылық кҿрінісі, кҿтерілісшілерді ерлікке шақыру – қысқасы, ҿмірдің нақты кҿтерілістері болып келеді. Сондықтан Махамбеттің еншісіне сол нақтылыққа сай кҿркем сҿзді, оның жаңа амал-тҽсілдері тиген. Ҽрине, бҧл амал-тҽсілдерді жаңадан ҿзі де ҧсынады, ҿзіне дейінгі ақын-жыраулардың ең кҥшті амалдары мен сҿз ҿрнектерін пайдаланады. Бҧл нақты кҿріністермен нақты адамдарды сипаттау барысында керегесін
сияқты кҽнігі сҿз айшықтарын пайдалана отырып, кҿптеген жаңа сҿз-образ ҧсынады. Ол образдар негізінен нақты ҿмірді: кҿтерілісті, оның қатысушыларын, басшыларын,
VI Халықаралық конференция
420 қарсыластарын, кҿтеріліс ҿткен жер-мекенді суреттейді. Жеке тҧлғаларға берілген портреттер де нақты. Қысқасы, Махамбет – қазақ ҽдебиеті тарихында қазақ халқының сол кезеңдегі ҽлеуметтік портретін жырлаған ақын. Ол – ақылгҿй жырау емес, ҿз кезеңінің, ҿз ортасының нақты оқиғалары мен «еркіннен еркін жатқан» халқының мақсат-мҧраттарын сҿз еткен ақын. Ҽдебиетші ғалым Шериаздан Елеукеновтің ҿте сҽтті бейнелеп танығанындай, «Махамбет шығармашылығы – қазақ лирикасының жерге тҥскен жебесі». Махамбет – Дулат сияқты, ҿлең сҿздің қоғамдық қызметін жақсы тҥсініп, белгілі бір мақсаттың қҧралына айналдырған сҿз зергері, зергерлік сипаты – ҽдеби тілі де ҿзгеше, жаңаша кҿрінген қҧбылыс.
Әдебиеттер тізімі Махамбет Ҿтемісҧлы шығармаларының тҿрт томдық жинағы. Алматы: Ғылым, 2005. 400- 401-б. Сыздық Р. Сҿздер сҿйлейді. Алматы: Арыс, 2004. 86-88-б. Махамбет Ҿтемісҧлы шығармаларының тҿрт томдық академиялық жинағы. 1-том. Ҿлеңдері мен кҥйлері. Алматы: Ғылым, 2003. 373-б.
VI Халықаралық конференция
421 ҚАРА СӨЗ ЖАНРЫНДАҒЫ ЛИРИКА Ағыман Балауса Тҥйіндеме Мақалада прозадағы лириканың ҿзіндік ерекшеліктері лирика қағидаларымен салыстырыла отырып, қарастырылған.
В статье рассмотрен специфические особенности лирической прозы в сравнении с теорией лирики. Resume This scientific article describes the specific features of lyrical prose in comparison with the theory of poetry. Ҧлттық ҽдебиеттегі қазақ қаламгерлері тақырып, мазмҧн, образдар жҥйесі, композициялық қҧрылым, кҿркемдік шешім мҽселелері тҧрғысында соны ізденістерге барып, қалам тербеп жҥргенін мойындауымыз керек. Кезінде ҿзінің жаңашылдығымен ерекшеленіп, қазірде барлық ҧлттың ҽдебиеттер дамуына ҿзіндік ағым болып еніп, ҿзінің бет-бейнесін қалыптастырған, ҿмір шындығын бейнелеудегі тіршілік бедерін адамның жан ҽлеміндегі сан қҧбылыстармен байланыстыра суреттейтін кҿркемдік ізденістердің бірі – лирикалық проза. Лирикалық проза белгілері қазақ ҽдебиетінде Ж.Аймауытовтың ―Кҥнікейдің жазығы―, ―Ақбілек‖, М.Жҧмабаевтың, ―Шолпанның кҥнҽсі‖, Б.Майлиннің ―Шҧғаның белгісі‖ атты шығармаларында айқын танылады. Яғни аталған шығармаларды қазақ ҽдебиетіндегі лирикалық прозаның бастаулары болды деп те айта аламыз. Ал қазіргі қазақ ҽдебиетінде Ҽ.Кекілбаев, Қ.Ысқақов, Ҽ.Тарази, Т.Нҧрмағамбетов, М.Мағауин, С.Мҧратбеков сынды жазушылар туындылары лирикалық прозаны жаңа бір белеске кҿтере білді. Осы сҿз зергерлері тудырған кҿркем дҥниелер арқылы қазіргі қазақ ҽдебиетіндегі лирикалық прозаның танымдық кҿкжиегі кеңейіп, табиғаты айқындалды, интеллектуалдық деңгейі ҿсті.
Лирикалық проза - қара сҿз жанрындағы автордың нҽзік кҿңіл-кҥйімен, сезім ҽсерімен суарылған шығармалар (1,134). Мҧндай шығармалардың композициясы мен басты идеясы кейіпкердің ҽлеуметтік тіршілігі мен іс-ҽрекетіне негізделгеннен гҿрі, лирикалық кейіпкердің тҽтті сезіміне, кҿңіл-кҥйіне, толғаныстары мен тебіреністеріне, қуаныш- қайғысына сҽйкес қалыптасады, ҽрі тақырыптық идеялық жағынан сарындас келсе де, сюжеттік желісі, пішіндік қҧрылымы, мінездердің даралану сипаты жағынан бірін-бірі қайталамайды. Лирикалық прозаның алтын діңі - лиризм болғандықтан, ҿмір кҿріністері лирикалық кейіпкер кҿзімен қаралып суреттеледі. Шын мҽнінде лирикалық проза ҿз алдына дербес жанр болып саналмайды, оны тек прозаның стильдік бір тҥрі ретінде қарастырған жҿн. Ҽйтсе де лирикалық прозаны жеке жанр ретінде қарастырған ҽдебиеттенушы ғалымдар ҿте кҿп. Мҽселен, М.Кузнецов (2), Т.Хмельницкая (3), А.Павловский (2) секілді ғалымдардың ғылыми еңбектерінде осы пікір жиі ҧшырасады. Ал М.Минокин (4), С.Липин (5) т.б. ғалымдар тобы лирикалық прозаны прозаның ерекше стильдік бір тҥрі (бағыты) ретінде қарастырады. Дегенмен де аталған зерттеушілер еңбектерінде лирикалық прозаның стильдік тҥр ретіндегі зерттеу жолдары аса терең зерттелмеген, тек сараланып ҿтіледі. Лирикалық прозаны ―тың арна болып табылады‖ (5, 280) деп тапқан С.Липиннің ғылыми еңбегінде лирикалық прозаның табиғаты мен мазмҧн-пішіні, стильдік ерекшелігі зерделенеді.
VI Халықаралық конференция
422 1960-1980 жылдардан бастап, ҽдебиетте лирикалық проза жанры ҿзіндік ағым болып еніп, қалыптаса бастады. Лирикалық проза замандастың ішкі ҽлеміне, оның ойы мен адамгершілік қағидаттарына назар аударуымен, қаламгердің сезімі мен ойын ашу талпынысымен қазіргі ҽдебиетте де маңызды орын алады. Ҽдебиетте адам жанының ҽлеміне ену автор сезімінің мазмҧндылығы мен орасан эмоционалды тҥрде баяндауымен астасып жатады. Сондықтан да, лирикалық проза адамның терең қатпар сезімдерінің тҥбіне бойлау арқылы дамыйды. Ҽрине, кез–келген қаламгердің лирикалық прозасы оқырманға арналып жазылады. Оқырман шығармаларды оқи отырып, ҿзіне қажетті, жанына жақын сезімдерді басынан ҿткізеді. Жазушымен қоса оқырман да кҥйзеледі. Поэтикалық ойдың пайда болу атмосферасы мен жағдайын, оның сарындарын жақсы тҥсіне отырып, оқырман автордың жан дҥниесінің кҥйіне еніп, лирикалық прозаның эмоционалды «шыңдары» - ҿлең жолдарына, риторикалық сҧрақтарға, нақыл сҿздерге назар аудара отырып, іштей ҿзінің лирикалық ойларын қабылдауға дайындалады. Жалпы, лирикалық бейнеде ҽлемнің кҿпқырлылығы мен байлығын автордың кҿңіл тебіренісі формасындағы ішкі ҿмірінің мазмҧны ретінде ашылады. Бірақ тікелей қабылдау арқылы бейнелерді қолдану мен субьективті аяға қосу тек лирикаға тҽн сипат па? Поэзияда бҧл мҽселе ҿзекті емес, ҿйткені ҿлеңдерде бейнелеудің субьективті формалары, ҽдетте, лирикалық суреттеуге ҧқсас. Поэзияда ҿзгенің кҿзқарасын (автордың емес) кҿркем бейнелеуі сирек кездеседі. Яғни, тҥрлі кейіпкерлер ҿлеңде аз бейнеленеді. Лирикалық прозада тебіреніс бейнесін жасаудағы ҽлдеқайда белгілі принцип – поэтикалық жан дҥниенің кҥйімен ҥйлесетін нақты, кҿз алдына келтіре алатын эпизодтар, автордың ҿмірінен алынған оқиғалар. Демек, лирикалық прозада автордың ҧстанымы – қоғамға, адамға т.б. кҿзқарастарын кең кҿлемді бейнелі-оқиғалар арқылы сездіру, оқырманның жадын жаңғырту, ойландыру, ҽсер ету, тебіреніс бейнесін жасау. Лирикалық прозада ритмикалық – мелодиялық тҥр, лирикалық экспрессия басым болып келеді. Оның ҿлеңдегі секілді поэтикалық сезімдерді тікелей беру мҥмкіндіктері жоқ. Сондықтан прозаик, ең алдымен, оқырманның қиялына жету ҥшін тҥрлі жолдарды, тҽсілдерді таңдайды. Параллелизмдер, лирикалық ойды затты-бейнелі обьективизациялау, автордың жан дҥниесіне байланысты ҿмірлік жағдайларды қайта жасау – бҧлардың бҽрі поэзиядағы белгілі тҽсілдер, ал бҧлар лирикалық прозада негізгі мҽнге ие болады. Тағы да бір ерекшелік, лирикалық, сондай-ақ психологиялық прозадағы тікелей қабылдау арқылы жасалған бейнелердің ҽртҥрлі кҿркемдік қызметі лирикалық монологтар арқылы байқалады. Ал, монолог, тек ҽдеби ғана емес, сонымен қатар жан дҥниенің айрықша, асқақ кҥйін беретін поэтикалық тілді қҧрайды. Нақтырақ айтқанда психологиялық прозаның ішкі монологтары мен монологтар кейіпкер жан дҥниесінің ҽртҥрлі кҥйін кҿрсетеді. Лирикалық жҽне психологиялық прозаның ерекшелігі оларды салыстырмалы-стилистикалық талдау нҽтижесінде де анық кҿрінеді. Психологиялық прозада қолданылатын ішкі
монологтар мен
монологтар ҽлеуметтік-тілдік сипатқа, субьектілі-стилистикалық кҿпқырлылыққа ие. Лирикалық проза ҿзінің стилі бойынша ҥнемі монологты тҥрде келіп, автор тілінің ерекшелігін кҿрсетеді. Мҧны Чеховтің жҽне Буниннің алғашқы кезеңінде жазған прозаға жҥргізілген антиномиядан анық кҿруге болады. «Чеховтың ҽңгімелеушілері Буниндікіне қарағанда ҽлдеқайда дифференцирленген», - деп
VI Халықаралық конференция
423 жазады Э.А.Полоцкая. Себебі, олардың ҽрқайсысы ҿзінің биографиясы жҽне тек ҿзіне тҽн ойлау жҥйесі мен қимыл-ҽрекеттері бар ҽр тҥрлі адамдар. Кҿптеген ҽңгімелердің мазмҧнынан ҽңгімелеушінің белгілі бір биографиялық сҧлбасы кҿрінеді. Оның бейнесі оқырмандардың алдында ҽңгімелеушінің, сонымен қоса, лирикалық кейіпкердің рҿлінде синтетикалы болып келеді. Осынысымен «Буниннің проза қаһарманы оның ҿлеңіндегі лирикалық қаһарманды еске тҥсіреді...» (6,78). Міне, сондықтан да Чеховтың прозаларына сыйып кететін «ҽңгіме», «новелла» ҧғымдары Буниннің кіші прозаларының жанрлық ерекшеліктеріне кҿбінесе сыя бермейді. Олардың шығармаларын зерттеушілеріне метафоралық айқындауышсыз айтылмайтын: «прозадағы поэма», «жолжазба поэмасы», «кҿңіл кҥй ҽңгімесі», т.б. деген лирикалық прозаға қатысты терминологиялық қиындықтар жақсы таныс болуы керек. Теориялық еңбектерде лирикалық проза туралы мақалалардың авторларының назарынан тыс қалып келген лирика туралы ережелер бар. Бҧл жерде лирикалық кейіпкердің оны жасаушы тҧлғадан бҿліп қарастырылмайтыны сҿз болып отыр. Кезінде осы ойды Аристотель «еліктеуші ҿзінің бейнесін жоғалтпай, тҧлғасын сақтап қалады» (7,45) деп лирикалық тҥрді бҿліп алудың негізін ҧсынды. «Лирикалық мазмҧн ретінде заттылық пен субстанционалдық субьективті қабылдау ретінде кҿрінуі тиіс», - дейді Гегель (8,300) Феокрит заманынан бері, соның ішінде, Аристотель де лирикалық формаларды рухани ҿмірдің ҿзі секілді кҥрделеніп кетті деп қарастырды. Еліктеуші (ақын) лирикалық кейіпкердің бетпердесін жамылған шығармалар пайда болды. Бҧл шығармалардан ақынның «бейнесін» кҿре алмаймыз, бірақ онда оның рухы, рухани оянуы, тҧлғасы кҿрінеді. Ҿлеңнің ҽрбір сҿзінде, барлық обьективті сюжеттер мен бейнелерде ақын ҿз бейнесінде қалып, ҿзінің ҿмірлік ҧстанымына, рухани мҽніне қарай ҿмір сҥреді. Бҧл ҿзгерістер лирикада орын алғанымен, олардың қандай да бір психологиялық жҽне идеологиялық тҧрғыдан дербес ҿмір сҥруі деп тҥсіндіретін (мҽселен, Достоевский романдарында кездесетіндей) ақынның ҿзге тҧлғаға айналуына байланысты емес, керісінше олар жалпы адамға тҽн кҿзқарастардың қайшылығын бейнелейді, олардың табиғи ҿмірлік динамикасы мен эволюциясын кҿрсетеді. Сондықтан да эпикалық жҽне драмалық кейіпкерлерге қарағанда лирикалық туындылардың қаһармандары мен кейіпкерлерінде ҿзіндік кҿзқарас пен дҥниетанымы болмайды, олай болса, олардың ҿзіндік сҿзге де қҧқығы жоқ. Олар тек ақын тҧлғасының тенденциясын, қайшылығын, қандай да бір қырларын ашып кҿрсетеді. Ақын – лирикалық баяндаудың дербес, толық қҧқылы лирикалық субьектісі, міне, осы жайт лириканың айрықша эмоционалды негізгі, басты шартын қҧрайды. Лирикалық сҿз туындының аяғына дейін кейіпкердің сҿзі емес, осыған орай толығымен кҿркемдік қиялдың да фактісі болмайды, ҿйткені ол болмыспен тікелей байланысын жоғалтпайды, ақынның рухани ҽлемінің, кҿзқарасының, алға ҧмтылуының шынайылығы болып қала береді. Лирикалық тҧлғаны мистификациямен, ойдан шығарылған кейіпкермен ауыстыру – лирикалық сҿздің «жанын кетіру», оның ҽсер беру кҥші мен ҿнегелік сипатын ҽлсірету деген сҿз. Тағы да бір ерекшелік, лирикалық, сондай-ақ психологиялық прозадағы тікелей қабылдау арқылы жасалған бейнелердің ҽртҥрлі болуы, оның кҿркемдік қызметінде. Кҿркемдік қызмет – бҧл тек ҽдеби ғана емес, сонымен қатар жан дҥниенің айрықша, асқақ кҥйін беретін поэтикалық тілді қҧрайды. VI Халықаралық конференция
424 Негізінен, кең кҿлемді тарихи-ҽдеби контексте лирика ҽлі кҥнге дейін жан-жақты зерттелген жоқ. Осыған орай қазіргі лирикалық прозадағы дҽстҥрлер туралы мҽселелер ерекше маңызға ие. «Лирикалық проза» тҥсінігінің қалыптасқанына кҿп уақыт болмаса да, «прозадағы лирика» тҥсінігі орыс ҽдебиетінде ҿткен ғасырдан бері белгілі. Прозалық лириканың ең кҿп зерттелген формасы – лирико-философиялық миниатюра. Лирико-философиялық миниатюраның жанры кҿпқҧрылымды, бірнеше жанрлық қҧрылымдардың синтезі болып табылады. Кезінде Тургеневтің «прозадағы ҿлеңі» сыншыларды ҿзінің жанрлық белгісіздігімен ойландырды. Одан кҥнделіктің, жазбаның, очерктің, пейзаждың, аңыздардың, ертегілердің, портреттердің белгілерін кҿрді – бірақ осы кіші проза жанрларының бірде-біреуін басты, айқындаушы белгі ретінде кҿрсету мҥмкін болмады. Сонымен, поэзияда эпикалық жҽне лирикалық ҿлең болатыны секілді, прозада да эпикалық жанрлармен қатар, толық қҧқыққа ие болмаса да, ҿзіндік прозалық лириканың жанрлық формасының ерекше типологиялық қатары бар. Бірақ лирикалық прозаның лирикалық поэзиядан ерекшелігі ҽлі де жас, оны теориялық тҧрғыдан зерттеу енді қолға алынып жатыр. Лирикалық прозаға қатысты барлық терминологиялық қиындықтарды жеңу – болашақтың еншісінде. Пайдаланылған əдебиеттер: 1.
Қазақ ҽдебиеті: Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім жҽне ғылым министрлігі, Қазақстан даму институты. 1999 – 750б. 2.
Московского ун-та, серия филология, 1976, №4, 33-34 стр. 3.
Хмельницкая Т.Ю. Сопричастность времени. – В кн: Голоса времени. М-Л: Сов. писатель, 1963, 125-150 стр. 4.
Провещение, 1977, 144 стр. 5.
Липин С. Сквозь призму чувств. – Москва: Сов. писатель, 1978, 280 стр. 6.
Лит. Наследство, т.84, кн.2, 1973, 78 стр. 7.
Аристотель. Поэзия ҿнері туралы М., 1957, 45-бет. 8.
Гегель Шығармалары, ХІV том, 300-бет. 9.
Қабдолов З. Ҽдебиет теориясының негіздері. – Алматы: Мектеп, 1970, 336-бет.
VI Халықаралық конференция
425 СПЕЦИФИКА НАРРАТИВА СОВРЕМЕННОЙ КАЗАХСКОЙ ПРОЗЫ Алтыбаева С.М. §§§§§§§§§
магистратуры и докторантуры, Республика Казахстан, г.Алматы, ул.Жамбыла, 25. Резюме В статье выделяются и обосновываются пути создания, особенности содержания и функции документального и квазидокументального нарративов в структуре современной казахской (в особенности исторической) прозы. Включение в текст указанных нарративов не может заменить собственно фикциональный материал, их функции обладают дополнительным значением. Предлагаются рабочие определения документального и квазидокументального нарративов как видов нарратива. Документальный нарратив как повествование о реальном событии, произошедшем в истории, прямо или косвенно подтвержденным каким-либо фактологическим материалом, может формировать событийность в большом пространственно-временном диапазоне. События развертываются по нарастающей (к примеру, даты, время известных сражений, иных военных операций), наслаиваются одно на другое. Имлицитный нарратор может быть скрыт, завуалирован. Квазидокументальный нарратив четко стыкуется с собственно фикциональным содержанием романа, его «молекулы» - квазидокументы ирреальны, вымышлены, часто фантастичны. Документальный и квазидокументальный нарративы могут быть графически оформлены. Включение документального и квазидокументального нарративов имеет своей целью создание впечатления максимальной достоверности, правдоподобия событий, о которых повествуется в произведении, в конечном счете, погружения читателя в сложный, неоднозначно трактуемый, часто табуированный, мир национальной и мировой истории.
казахская проза; история; событие; концепт. Введение В настоящее время одним из наиболее актуальных и перспективных направлений гуманитарного знания является разработка теоретических и прикладных аспектов нарратива художественного текста. Современная теория
нарратива предельно широко рассматривает проблемы повествовательных стратегий, выбора и моделирования сюжетно-композиционной структуры произведения, системы его персонажей, соотношения нарратора и автора и другие. В ряду важнейших категорий нарратологии особое место занимает событийность: «Нарратив — не единственная форма сообщения о событиях <…> но один лишь нарратив помещает их в перспективу начал, откуда вытекают позднейшие - не обязательно сегодняшние - последствия. Понятно, почему нарратив генетически восходит к мифам о происхождении и почему в своем позднейшем литературном бытовании он столь тесно связан с эстетической категорией интереса: в нарративе на события как бы навешены таблички «Продолжение следует» (Зенкин, 2003). Сооотношение и взаимосвязь описываемого события с более поздним историческим событием, явившимся последствием первого, позволяет говорить о «двойной событийности» исторического повествования – в
* Алтыбаева С.М. Tel.: +7 777 147 15 47; fax: + 7 727 2775 275. E-mail address: asm2007@mail.ru VI Халықаралық конференция
426 этом смысле, возможно, и следует понимать слова известного нарратолога В.Шмида о том, что «события категориально целиком предопределены историей» (Шмид, 2001, с.29). Современная художественная проза Казахстана представляет собой большое диалоговое поле различных подходов как к выбору самой тематики, так и к отбору определенных повествовательных стратегий. Анализ динамики казахской литературы последних 20-30 лет показывает наличие
нескольких взаимосвязанных между собой
философско- концептуальных, проблемно-тематических комплексов. Среди них особое место занимают проблемы возрождения национальной культуры и духовности, восстановления древней и недавней истории казахского народа (Алтыбаева, 2009). Художественная разработка указанных и других тем детерминирует поиск и нахождение современными казахскими авторами различных повествовательных подходов, в свою очередь требующих научного осмысления, в том числе и с нарратологической точки зрения. В рамках данной статьи нас интересует проблема формирования документального и квазидокументального нарративов, наиболее четко проявляемых в современной казахской прозе исторической направленности, а также постмодернистских произведениях с их центральной установкой на «множественность интерпретаций», в том числе известных событий национальной и мировой истории. Для того, чтобы более выпукло обозначить в известном смысле универсальную сущность данных феноменов нарратива мы также привлекаем в качестве примеров отдельные произведения из французской и русской литературы. Начнем с рабочих определений документального и квазидокументального нарратива в структуре повествовательного текста. Документальный нарратив – прямо (цитатно) или косвенно (аллюзивно) представленный в художественном тексте фактологический материал, повествующий об
исторических событиях, персоналиях, зафиксированный в историографических, этнологических, археологических, статистических, архивных, фольклорных и иных источниках, включающий развитые дескриптивные элементы. Квазидокументальный нарратив – вымышленные (чисто фикциональные) тексты, сведения и иные информативные нарративы о событиях, представляемых (выдаваемых) нарратором (нарраторами) в качестве документов, фактов, подтверждающих либо опровергающих ту или иную точку зрения нарратора и/или персонажа. Такой подход к созданию квазидокументального нарратива, к примеру, демонстрируют т.н. фильмы-катастрофы, фантастические фильмы, произведения приключенческого, фантастического, детективного жанров. В приключенческом романе «Похитители бриллиантов» (Буссенар, 1982) французского писателя XIX века Луи Буссенара приведены сведения о географическом расположении, демографических, ландшафтных особенностях, флоре и фауне Южной Африки в аспекте имеющихся на то время (часто недостоверных) сведений о континенте. Из современных произведений ярким образцом мастерски обыгрываемой квазиисторической действительности могут стать детективные романы «Турецкий гамбит», «Нефритовые четки», «Статский советник» и другие российского автора Бориса Акунина, где также вводятся разные исторические персоналии, события, но сквозь призму восприятия имлицитного нарратора и вымышленного главного героя Эраста Фандорина. Цель и функция квазидокументального нарратива в структуре исторического произведения - дополнительный ресурс в создании впечатления достоверности и реальности происходящих событий. В конкретном художественном тексте оба отмеченных вида нарратива, как правило, могут пересекаться, взаимодействовать, дополнять основные сюжетные линии. Документальный и квазидокументальный нарративы могут быть также интонационно и графически выделены. К примеру, в романах
В.Пикуля VI Халықаралық конференция
427 историографические, биографические сведения даны курсивом, отличным от основного шрифтом. Примером удачного совмещения нарративных точек зрения квазидокументального и документального повествования могут служить романы «Три жизни Окини-сан», «Честь имею», «Моонзунд» и «Исторические миниатюры» Валентина Пикуля. Указанные книги насыщены большим фактографическим, документальным материалом, отраженным в специально выделенных дополнениях, постскриптумах, приложенных к собственно художественной части текстов. Для квазидокументального нарратива важен эффект достижения видимой достоверности представляемых событий, лиц, ситуаций через элемент погружения реципиента в предположительно известный ему исторический контекст произведения. Подобная техника установления ассоциативно-аллюзивных связей вызывает своеобразно «пробуждение» исторической памяти читателя/реципиента, осознании им глубинной преемственной связи с прошлым. Основная же цель включения документального и квазидокументального нарративов заключается в создании впечатления максимальной достоверности, правдоподобия событий, о которых повествуется в произведении, в конечном счете, погружения читателя в сложный, неоднозначно трактуемый, часто табуированный, мир национальной и мировой истории.
жүктеу/скачать 4,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|