Ютап жогары оку орындарынын студенттерше, магистрлерше, докторанттарына, эдебиеттанушы галымдарга, сондай-ак эдебиет суйер кепшшк кауымга арналган
жүктеу/скачать 31,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Әдеби сын
- Бұл бет үшін навигация:
- KepiHin тур. Кайнекей Н.Баймухамедовтщ «Ецбек E pi»
| 9cipece
драмалык шыгармалардыц идеяльщ-керкемдш сапасьи кетерген б1рсыпыра материалдар жарык кердь Сын саласында белсендш к таныта бастага] С.Телешевтщ «Драматургияльщ шыгармалар жогары идеялы, opi керкем болсын» («Социалис т1к Казакстан», 1949, 21 маусым), К-Жармагамбетовтыц «Драматургиядагы кейб1р ереске. кателжтер туралы» («Эдебиет жэне искусство», 1950, №10), «Драматургиядагы ерескел кате лер батыл жойылсын» («Социалистк Казакстан», 1950, 28 кыркуйек), т.б. макалалары пар тияныц театр репертуарлары жайлы арнайы каулысын орындау максатымен жазылгандып KepiHin тур. Кайнекей Н.Баймухамедовтщ «Ецбек E pi», «Балбулак», «Махаббат кушЬ: «Асыл тастар», К-Мухаметхановтыц «Майданнан хат», Матахов пен Субханбердиннй «Мен - совет дэркерЬ), К-Жасаковтыц «Курбылар», «Мумкш окига», Т.Сагынбаевтьи «Тшек», Ш.Байжановтыц «Жолдастар», т.б. пьесаларын катац сынга алды. «Еылымдагы космополитизм мен буржуазияшыл-ултшылдык бурмалаушылыктард! курту жолында» (За искоренение космополитизма и буржуазно-националистических из вращений в науке. «Вестник АН КазССР», 1949, №3) атты редакциялык макалада Ш.Уэ лиханов, А.Кунанбаев туралы зерттеулерде м аркстк-л ен и н д к дуниетаным тургысына] багалаушылыктыц жетюпей жаткандыгы ескертщ ц. 9cipece Кенесары Касымов бастага] козгалыстыц реакцияшыл, кергтартпа болганын дэлелдеуге 61ршама орын берщщ. 12. ЗОБАЛАЦ Казак халкыныц тэуелаздк жолындагы улт-азатгьщ курестершде Кенесары Касымулыньи eciMi алтын эрштермен жазылып калган. Ойткеш, ен даланы еркш жайлап, Tipiuuik жаса] жаткан елдщ жерш 61ртшдеп басып алып, тугелдей каратуга айналган туста тырп ете алмай жаны алкымга тыгылып шарасыз, imiHeH тыгылып жаткан тутас 6ip ултты т1к кетер1л азаттыктыц ак жолына бастаган осы Кенесары болатын. Кенесарыга деЙ 1 н де, кешн д отаршылдыкка карсы багытталган талай-талай улкенд1-к1шш1 улт-азаттык кетерш1стерд1] болтаны белгш!. BipaK булардыц барлыгы дерл1к белгшi 6ip аймактьщ аукымынан аса алма» жергш1кт1 сипатта гана калган. Ал букш елдщ халык ретшде, улт ретшде бас KeTepyi oci Кенесары Наурызбай кетерш1с1нде кер1нд1. Кенесары козгалысыныц букшказактык сипа алуыныц басты ce6e6i азаттыкка, ерк1нд1кке умтьшган халыктыц журек тук 1 пр 1 пде шер 6oi катып калган арман-ацсарларыныц 6ip арнада тогысып, козгаушы алапат кушке айналуы ед] Сейтш дэстур бойынша гасырлар бойы казак халкын билеп келген хан-терелердщ тукым! Кенесары тутас казактыц муддес1н кездеп, отаршылдыкка карсы азаттьщтыц ак туын кетерй атой салып шыкканда элареп, шала-жансар жаткан халыктыц улттьщ рухы оянып, соцын ерд1. BipaK турл1 объективтш, субъективт1к жагдайларга байланысты кетерш с жецш1с тапть: Солай бола тура, Кенесары елгешмен де ici, рухы елген жок. Оныц енегел! eMipi, ел1 ymii жасаган ерен epnkrepi, 1ргел1 iciepi журт журепнде жыр болып жазылып, ацыз болып айты льш, ешпестей ернектелш, урпактан урпакка, гасырдан гасырга жалгасты. Сонымен Кенесар! Касымулы казак халкыныц улттьщ рухын ту етш кетерш, ел1нлн елдшн, халкыныц халык тыгын таныткан, ерк1нд1кт1 ацсаган елш улт-азаттык жолына бастаган жалпыулттьщ келем деп туцгыш кесем болды дейм1з. Кенесарьшыц eciMi патшалы Ресей кезвде де, кецес уюмеп жылдарьшда да жабык такыры болып кедщ. Ce6e6i Кенесары кольша кару алып карсы курескен патша отаршыларыныц саясап Эдеби сын тарихы 215 жаца дэу1рде сырткы формасы езгергешмен де мазмун-мэш жацаша социал-империялык си- патта жалгасын тапты. Е й жузден астам халыкты 6ipre жаткызып, 6ipre epri3in, б1рдей ой- латып, б1рдей сей л етт, нэтижесшде орыс халкыныц непзш де жасалган, «б1ртутас совет халкыныц» куипмен коммунизм куруды кездеген компартията улт-азаттыкты ацсаган Ке- несарылар рухы аса Kayimi де едь Кецес уюмегп жылдарьшда жузеге аскан халыктьщ улттык санасын eniipy максатымен ойлап шыгарылган He6ip «гылыми теориялар», идеологиялык жумыстар ез «жемгсш» бермей койган жок; жузге жуык ел тш н ен айрылып, улттык болмы- сын жогалтып, ассиммилиацияга Tycin, «совет халкына» айналып кети. Эушр1ммен казак халкы мундай куйден эрец-эрец аман калды десек, аман сактап калган - кезшде Кенесары- лар ту гып кетерген казактыц ем1ршец улттык рухы-тугын. Канша кушт1 болганымен де совет уюмет1 казактыц улт-азатгык куреске толы тарихын emipe алмады. Ресми турде жабык болганымен журектерде жазылып калган Кенесары ту ралы ацыз-жырлар неше урпактардыц улттык сана-сез1мдерш оятып, рухани жагынан ба- йыга тусп... XIX гасырда туган кептеген жыр-дастандарды былай койганньщ езшде кецестк кезенде де Кенесары туралы б1рнеше ецбектер жарык кердк Солардыщшшде М.Эуезовтщ «Хан Кене» (1934) пьесасын, Е.Бекмахановтьвд «XIX гасырдыц 20-40 жылдарьщцагы Казак стан» (1947) атты монографиясын, I. Еенберлиннщ «Kahap» романын ерекше атау керек. «Хан Кене» 1934 жылы Казак мемлекетпк драма театрында 6ip-aK рет койылып, аягы улкен дауга айналып, сахнадан алынып, солакай саяси сындардыц астында калганы белгш . Буя ецбек кешннсн арага жарты гасырдай уакыт салып барып, жазушыныц жиырма томдык шыгармалар жинагыныц 14-mi томында алгаш рет жарияланды. Ал Е.Бекмахановтыц ецбеп согыстан кешнп Казакстандагы eKiumi толкын саяси кудалаулардыц басты объекпсше, не п зп себептершш 6ipiHe айналып, аягы казак зиялыларын жаппай кугынга ушыраткан саяси науканга уласты. «Kahap» басылып шыкканда халыктыц улттык сана-сез1м1 б1ршама ecin калгандыкган да мундай соракылыктар бола койган жок. Дегенмен, оныц авторы 1.Есенбер- лин де кептеген саяси айыптаулардыц астында калган болатын. Халык оц-солын танып, улт тык рухы кушейе тускен «кемелденген социализм» кезшде отызыншы, елушнп жылдарда- гыдай саяси кудалауларга жол берше койган жок. Кенесары еам ш е байланысты болган осы жагдайлардыц кай-кайсысы болмасын, бугш п улттык сана-сез!м1м1здщ оянып, калыптасуында елеул1, тарихи рел аткарды. Осылардыц ш ш де scipece согыстан кеш нп кезецде Бекмахановтыц Кенесары жайлы жазган зерттеу монографиясыныц тагдыры ете ауыр болды. Аталмыш ецбектщ тещрегшде ep6ireH сыни пшрлер, дау-дамайга уласып, улгая келе эдебиетп де камтып, тутас 6ip идеологиялык нау канга айналды... Эцпмеш басынан бастайык. Согыска деш нп дэу1рде КСРО-ны мекендеген халыктардыц барлыгында д ерлк улттык батырлары болмады. Ол, эрине, жоктыктан емес-тугын. ¥лтты к батьфлардыц болуы совет уюметшщ улттарды мэцгурттещцрш, багынышты етш устау сая- сатына кайшы келгендпсген де ресми турде олардыц барлыгы да есюинл, кертартпа деп жарияланды. Осындай саясаттыц салдарынан казактыц бай ауыз эдебиет1, оныц шпнде 9ci- ресе батырлар жыры тугелге жуык халыкка зиянды деп танылды. Елушпп жылдардыц со- цына шешн «Камбар батыр» жырынан баскалары тугелдей дерлж реакцияшыл саналып келдь Орыс отаршыларына карсы курескен Кенесары тугш , эпостьщ жырлардыц куйшщ езшен-ак сол кездеп эдебиет, мэдениет, гылым саласындагы идеологиялык саяси уста- нымды толык ацгаруга болады. Откеннщ, улттык атаулыныц барлыгын сыпырып тастап, алдымен социализм, соцынан коммунизм курамыз деп, халыкты жылтыр сезбен жылытып, жүктеу/скачать 31,36 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|