Заңдармен қорғалатынын білуі керек

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№62 (62) 

25.04.2009 жыл, сенбi

www.alashainasy.kz

6

?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

дАТ!

дерТ

АлАш АзАмАты

Сіздің сұрағыңызға жауап беру үшін біз 

заң ғылымының кандидаты Ғабиден Жай­

линге хабарластық. Оның айтуынша, сізге 

уайымдаудың  еш  қажеті  жоқ.  Яғни  пәтер 

қызыңыздың  атында  қала  береді.  Бұл 

заңмен  қорғалады.  Әрине,  егер  қы зы  ңыз 

басқа  шешім  қабылдаймын  де се,  ол  –  өз 

Қызға қалдырған мұра мәңгілік пе?

Қызым кәмелеттік жасқа толғаннан кейін өз пәтерімді мұрагерлікке 

қалдырсам деп едім. Білгім келгені – кейін ол тұрмысқа шыққан соң, 

бұл пәтер өз атында қала бере ме, жоқ әлде күйеу балама ортақ 

меншік болып кете ме? Өмірде әрқилы жағдай болады ғой.

Зағипа АртығАлиевА, Ақтөбе қаласы

еркі. Заң деп отырғанымыз – 1998 жы лы 

қабылданған Қазақстан республи касы  ның 

«Неке  және  отбасы  туралы»  за ңы.  Оның 

37­бабында  «некеге  тұрғанға  дейін  ер  лі­

зайыптылардың әрқайсысына тие  сі лі бол ­

ған  мүлік  ерлі­зайыптылардың  әрқай сы   ­

сының меншігі болып табылады» де лін ген.

«Охотзоопром»  кәсіпорны  маман да­

рының мәліметінше, елімізде аю тұқымдас 

жыртқыштардың ішінде Тянь­Шань қоңыр 

аюы  «Қызыл  кітапқа»  енгізілген.  Тянь­

Шань мен Жоңғар Алатауын мекендейтін 

жануарлардың  қатары  өткен  ғасырдың 

басынан бері айтарлықтай сирей бастаған. 

Қазіргі  уақытта  Қазақстан  аумағында 

аюлардың  бұл  түрінің  500­ге  жуығы 

Аюлар азайып бара жатыр

Бұрындары таулы, орманды өңірлерде аюлар көп кездесуші еді. 

Соңғы кездері «елімізде аюлар азайып кетті» дегенді естимін. Осы рас 

па?

Дастан БеЙСеНҰлы, Алматы қаласы

ғана  қалыпты.  Оның  ішінде  Алматы 

қорығында  –  25,  Ақсу­Жабағылыда 

75  жыртқыш  қамқорлыққа  алынған. 

Қоңыр  аюлардың  азаюына  негізгі 

себеп  –  браконьерлік  пен  табиғаттағы 

қолайсыздықтар.  «Аюлардың  бұл  түрін 

сақтап  қалу  үшін  Жоңғар  Алатауында 

арнайы  қорық  құрып,  күзетті  күшейту 

қажет», – дейді мамандар.

– Сізді «қазақтың высоцкийі» 

деп жатады. Бард әншісіз. Осы 

жанрды көпшілік жұрт қалай 

қабылдайды?

– Бардизм португал халқының гита ра­

мен  айтылатын  жеңіс  жырларынан  бас­

тау  алса  керек.  Кеңес  Одағының  тұ сын  да 

жайлап  орыстарға  жеткен,  со дан  бү кіл 

одаққа  тарады.  расында,  бұл  жанр мен 

алғаш шыққандардың бірі және та нымал 

болғаны  Владимир  Высоцкий  бо   латын. 

Жұрт  жақсы  қабылдамаса,  Вы соц   кий 

сондай  атақты  болмас  еді  ғой.  Бар  дизм­

нің  ең  басты  ерекшелігі  –  өлеңнің  мәтіні 

бірінші  орында  тұрады.  демек,  мұн да 

әуен – өлеңді халыққа жеткізетін кө мек ші 

құрал  ғана.  Бұл  өнерге  қазақ  оқ шау  қа­

рамауы керек деп ойлаймын. 

ерекше  бөліп  айта  кетерлігі,  көше 

әндерін, авторлық әндерді орындаушылар 

өздері  шығарған  әнді  мәтінімен  айтады. 

Бұларды бардистер деуге келмейді, олар­

да,  негізінен,  әуен  бірінші  кезекте  тұ­

рады. Сөзінде мән бола бермейді. Айыр­

машылық – осы. 

Көпшілік  мені  бард  әнші  болмай  тұ­

рып,  кең  тараған  «Ұнатамын  мен  сені», 

«ештеңе де керек емес», «Қыз махаббаты» 

деген лирикалық әндерім арқылы таныған 

болатын. Сондықтан халыққа қай жағынан 

болса да өнерімді сыйлауға дайынмын. 

– Негізгі мамандығыңыз 

бойынша журналист екенсіз. 

Музыканың тізгінін қалай ұстап 

кеттіңіз?

–  Мен  Алматыдағы  ҚазМУ­дың  жур­

налистика факультетін бітірген соң, Аты  рау 

телерадиокомпаниясында  редактор  бо­

лып екі жылдай жұмыс істедім. Бұл 1990­

92  жылдар  болатын.  Мені  Атыраудағы 

қа   лалық  филармонияға  шақырды,  аттай 

қа  лап алып кетті десем де болады. Себебі 

жас  тардың шығармашылық бірлестігін құ   ­

ру  керек  болыпты.  Мен  бірден  келістім. 

Те   левизия  дегенің  тек  бүгін  ғана  жұмыс 

істеп,  осы  сәтпен  өмір  сүретін  жер  ғой. 

Жеке  шығармашылығыңмен  айналысуға 

мүл дем  уақытың  болмайды.  Осыны  өзім 

де ой  лап жүретінмін. Бұл ұсынысқа бір ден 

ке  ліс ке нім  де  сол.  дегенмен  менің  му зы ­

калық сауа тым жоқ болатын. Бала ке зім нен 

дом быра,  мандолин,  гитара  тар туға  әуес­

тігім бол ды. Бір жағынан, әде биетті жа ным 

сүйді. Өлең жаздым. Сұра ғы ңа то лық жауап 

беру үшін сәл артқа шегі ніп, студенттік ша­

ғым нан сыр шерткім де келіп отыр. 

табылды ДОСыМОв, ҚР мәдениет қайраткері, бард әнші, ақын-сазгер:

Бард – біздіңше, 

жырау. Демек, бұл 

өнердің қазаққа 

да жаттығы жоқ

Мен  ҚазМУ­да  оқыған  жылдары  сол 

кезеңдегі  шығармашылық  бір  шоғыр 

дүниеге  келді  деп  айтуға  болады.  Сол 

университеттің  жатақханасында  әр  жер­

ден  келген  небір  ғаламат,  небір  та лант­

ты  қыз­жігіттер  тұрды.  Ақын  Гүл нар 

Салық баева,  атыраулық  ақын  Свет қа ли 

Нұжановтармен  бір  аулада  өлең  оқы­

сақ,  марқұм,  осы  өңірдің  жігіті  Бауыр­

жан  Үсенов  өлең  де  шығаратын,  ән  де 

жазатын,  өзі  орындайтын  да.  Қазір  қа­

зақ  әдебиетінде  орны  бар  Құлтөлеу 

Мұқаш  әрі  суретші,  әрі  ақын,  әрі  сазгер 

еді.  Қазір  әдебиет  майданында  жүрген 

мық ты  ақындар  сол  жылдары  оқыды. 

«дарын»  сыйлығын  әдебиет  номи на­

ция сы  бойынша  алған  алғашқы  ақын 

Әубәкір  Смайыловтармен  қатар  жүрдік. 

Міне, осындай ортада жүрген соң, сен де 

ойланасың. Жан­жағыңа қарайсың. «Мен 

қай  жағынан  мықтымын,  кім  болғым  ке­

ле ді,  кім  болам»  деген  сұрақтарды  өзіңе 

қойып, өз жолыңды іздейсің. Иә, осындай 

талант ты  ортадан  үйренгенім  көп  болды. 

ең бастысы, олар өз жолымды анықтауға 

себеп  болды.  Оқып  жүргенде  жанымда 

жүр ген  жігіттердің  өлеңдеріне  ән  жаза 

бас тадым. Осылай менің де өз мүмкіндігім 

айқын дала бастады десе болады. 

– Өмірде күнгей мен көлеңке, 

ақ пен қара, ыстық пен 

суық деген сияқты қарама-

қайшылық болуы – заңдылық. 

Қоғамның бір бөлшегі ретінде 

сізді қуантатын не, не нәрсеге 

ренішпен қарайсыз?

– Мені қуантатыны – ең бірінші, еліміз­

дің  егемендік  алғаны.  Өз  алдымызға  ел 

бол дық,  тәуелсіздіктің  тәтті  дәмін  сезіне 

бас тадық. Қазақты дүниежүзі таныды. Бұл 

бар ша  қазақтың  жүрегіндегі  қуаныш  дер 

едім.

Күйзелетін жайт деймін бе, әлде қын­

жы латыным  дегенім  дұрысырақ  болар, 

жоғарыдан 

шыққан 

жарлықтардың, 

тап  сыр малардың  өз  деңгейінде  орын­

дал мауы,  бір  мақсатқа  арнайы  бөлінген 

қар жының ауылға сол қалпында жетпеуі. 

Орта дан  талай­талай  бұрмалауға,  тала­

пай ға  түсіп  барып,  там­тұм  жеткен  соң, 

не  болады?  Халықтың  басындағы  жетіс­

пеу шіліктің, қиындықтың негізі де осында 

деп ойлаймын. Мәселен, мен – «мұнайлы 

Астана»  саналатын  Атырауданмын.  Шы­

нын  айтқанда,  Қазақстанның  кез  келген 

бұры шында  отырып  алып,  Атырау  мен 

Маң ғыстау керемет бай деп ойлайды ғой 

жұрт.  Біздің  облыстың  өзінде  газ  жаңа­

жаңа барып жатқан ауылдар бар. Мұнай 

шық пайтын  аудандардың  халқы  малмен 

күн көріп отыр.

– Қай заманда да өсіп келе 

жатқан жас буынға сын 

айтылып отырған. Бұл дұрыс та. 

Дегенмен қазіргі кезде аға буын 

өкілдерінің кейінгі толқынға 

көңілі толмауы жиі көрініс беріп 

жатады... 

– Қай заман, қай дәуір болмасын адам 

сан құбылады. «Біздің заманымыздағыдай 

жастар неге жоқ» деп кінәлау дұрыс емес. 

Өйткені  өз  заманында  әркім  өзінше  өмір 

сүреді. 

Әркім  өз  заманын  аңсайды  ғой.  Біз 

жатақханада жатқанда бір­бірімізге кіріп, 

ән айтып, құдды бір ауылда жүрген көр­

шілер  секілді  араласатынбыз.  Қазір  бір 

жатақханада  тұратындар  бір­бірін  таны­

май ды  да. Сабақтан қолдары босаса, жұ­

мыс  істейді.  Бизнес,  кәсіпкерлікке  ұмты­

лады.  дегенмен  қазіргі  түсінік  басқаша 

еке нін мойындауымыз керек. Қазір жас­

тар ға  Үкімет  тарапынан  жеңілдікпен  үй 

беру  секілді  шаралар  болғанымен,  бас­

ты  күш  жастың  өзіне  түсетіні  рас.  Осы 

жағынан  келгенде,  жастарға  риза  бо­

ламын.

Ал енді қазақылық, салт­дәстүріміздің, 

тектілігіміздің 

бояуларын 

жастардың 

бойы  нан  таба  алмай  бара  жатсақ,  аға 

буын  ның осы тұрғыдан өкпесі орын ды. 

– Қазіргі кезде жастар мешітке 

көп барады. Дегенмен басына 

хиджаб салып, сақал қойған 

жастарды көргенде, көңіліңе 

«қандай ұйымның өкілі екен» 

деген күмән кіретіні де рас...

–  расында,  егделерден  гөрі  жастар 

мешітке көп барады. Бұл – қуанатын жайт. 

дегенмен қателесіп жатқан жастар да көп. 

Түрлі  діни  секталарға  кіріп,  үгіт  жүргізіп, 

уағыз  айтатындар  саны  дендеп  барады. 

Негізінде,  ислам  болсын,  христиан  бол­

сын  немесе  будданы  алайық,  бәрінің 

ұстанымы бір – адам болу, адал болу, таза 

болып,  еңбек  етуге  уағыздау  емес  пе?! 

демек, әркім жүрегін таза ұстағаны дұрыс. 

Менің жеке ойым Құдайымның жүрегімде 

тұрғанын  айтады.  дәм­тұзым  таусылып, 

баратын  жерге  барғанда,  жүрегім  таза 

болса болды. Ойым былғанып, адаспасам 

болды  деймін.  Бес  уақыт  намаз  оқып, 

отыз  күн  ораза  ұстайтын  менің  уақытым 

жоқ.  «егер  биікте  «Құран»  кітабы  тұрса, 

нанның  үстіне  шығып,  «Құранды»  алу­

ға  болмайды.  «Құранға»  шығып,  нанды 

алуға болады» деген бар. демек, «ора за, 

намаз – тоқтықта, бір күн аштық болған­

да,  ақ  сәлдең  қалар  боқтықта»  деген 

сөз.  расында,  қазақ  халқы  исламды  бір­

жақ ты  қабылдай  қоймаған  секілді.  Оған 

қазақтардың  пайғамбар  жасынан  асқан­

нан  кейін  намазға  жығылатыны  дәлел 

болса  керек.  Шынында,  көшіп­қонып 

үйренген қазақтардың басынан не өтпеген 

десеңізші?!  «Аттың  жалында,  түйенің  қо­

мын да жүріп, жерін, елін жаудан қорғаған 

қазақ  қалай  намазын  оқып,  жайбарақат 

жатсын» деп те ойлайсың.

Араб жұртшылығына намаз оқу ауадай 

қажет болуы мүмкін. Туылмаған нәрестесіне 

дейін  есепшотында  миллиардтаған  ақша 

бар,  ауыр  жұмыс  істеп  қиналмайтын, 

Алла ның нұры жауған ел саналатын олар 

ыстық тан  үйден  шыға  алмай  жатқанда, 

қан тарату үшін гимнастика керек болған 

шығар. Бес уақыт намазды, бір жағынан, 

Алла  разылығы  үшін  ойлап  тапса,  сыры­

ның бір ұшы осында да жатқан болар. Кім 

білсін,  адам  болған  соң,  түрлі  ойларға 

ерік береміз де. 

Түрлі  секталар  көбейген  сайын  адам­

да  дүдәмал  ойлар  туатыны  да  рас. 

«Қайсысына  сиыну  керек,  кімге  табыну 

ке рек,  кімнен  медет  сұрау  керек»  деген 

сияқ ты  сан  сауалдар  көбейеді.  Әйтеуір, 

бір  күш  бар  екенін  білесің,  бірақ  оның 

қай да  екенін  көрсете  алмайсың  ғой.  «Ол 

–  сенің  жүрегің»  деп  ұғынған  дұрыс  дер 

едім. Сондықтан жүректі таза ұстау керек. 

– «Қазақстандық ұлт» дегенге 

қалай қарайсыз? 

–  Әлде  түсінбеймін,  әлде  өрем  жет­

пейді, әлде қабылдай алмаймын. 

– Мемлекетіміздегі тілдің үш 

тұғырлылығы туралы сан 

алуан пікірлер көп-ақ. Сіздің де 

пікіріңізді білгіміз келеді. 

– дамыған елдердің қатарына қосылу 

үшін,  дүниежүзіндегі  озық  үрдіске  ілесу 

үшін ағылшын тілін білу маңызды болар. 

Тегіміз қазақ болған соң, қасиетті ана тілі­

мізді екінші орынға қойып немесе ысырып 

тастамауымыз керек. Тілі тірі болмаса, ол 

ұлттың ұмытпағанынан не үміт?! 

– Жуырда тараз топырағында 

болып қайттыңыз. Бұл жермен 

қандай рухани байланысыңыз 

бар? 

– Негізінде, Жамбылдың жырын жат­

тап,  Кененнің  әнін  тыңдап  өстік  қой. 

Шерхан Мұртазалардың кітаптарын сүйіп 

оқыдық. Кейін Жамбыл облысынан көпте­

ген  талантты  азаматтармен  таныстық, 

жол дас  болдық.  Облыстық  «Ақжол»  га­

зе ті нің  бас  редакторының  орынбасары 

Қуаныш Иембердиев, журналист Әділбек 

Бақ қараев,  Амангелді  Әбіловтар  –  менің 

жақсы жодастарым. 

Жамбыл  жеріне  келе  жатқанда  кө

 

кі­

ре гімді  мұң  басады.  Киелі  ақындардың 

талай­талай  шоғырын  тудырған  қасиетті 

мекен  ғой  деп  ойға  батамын.  Сол  өзім 

ардақтайтын, қазір өмірде жоқ азаматтар 

есіме  түседі.  Артығали  Ыбыраев  21 

жасында  өмірден  өткен  талантты  ақын 

еді.  Одан  кейінгі  Серік  Томанов  мар құм­

мен  студент  кезде  дәмдес,  тұздас  бол­

дық.  Қазақтың  дарынды  жігіті  марқұм 

Бауыржан  Үсенов  өзімнің  бауырымдай 

еді.  Бауыржанның  көптеген  әндерін  мен 

гитарамен  орындаймын.  «Ақ  шағала» 

дейтін  Әубәкір  Смайыловтың  сөзіне  жа­

зыл ған  бір  әні  ғана  республикалық  сах­

наға  шықты.  Талантты,  сері  жігіт  еді. 

«Бауыржан  Үсенин»  деп  әзілдейтінбіз. 

Сергей  есенин  деген  сияқты.  Сері  жігіт 

еді. Бауыржанның тектілігі бар еді. Менің 

әскерде  жүргенде  жазған  «Сағыныш» 

деген  әнімді  сұрап  алып,  айтып  жүрді. 

Кейін  ол  қайтыс  болған  соң,  мен  «Сағы­

нышты»  біраз  айтпай  жүрдім.  Себебі 

ол  әнді  Бауыржаннан  басқа  ешкім 

айта  алмайтын  секілді.  Бауыржанның 

кітабының  шығуына  жергілікті  басшылар 

себеп болыпты. Оған өте қатты қуандым. 

Бірақ оның әндері жарық көрмей жатыр. 

Менде  біраз  әндері  бар.  Осы  облыстағы 

азаматтардың  назарына  ілінсе  деймін. 

Марқұм Әзімбек Жанқұлиев те осы айда, 

тірі болғанда, қырық беске келер еді. Иә, 

бәрі  дарынды  жігіттер  еді.  Ойыма  сол 

жігіттер түсіп, мұңаямын. Әйтсе де әулиелі 

жердің  таланттарды  тудыра  беретініне 

күмәнім  жоқ.  Олардың  ізін  жалғаған 

Маралтайлар бар. 

– Әңгімеңізге рақмет.

Сұхбаттасқан

Гүлнұр иеМБерДиевА

Халыққа жеткізгісі келгенін әуенмен беру бізде бұрыннан бар деп 

айтуға болады. Сонау ғасырдан ғасыр асып жеткен жыраулық дәстү-

рі мізде, өткеннен мұра болып қалған айтыс өнерінде де өрілген өр-

нек ті сөзді әуенмен жеткізу бар. Сондықтан бард қазақтан алшақ деп 

айта алмаймыз. Айырмашылық – тек аспабында ғана. Қазақтар дом-

бырамен, қобызбен сүйемелдесе, нағыз бард гитарамен айтылады. 

Ке шегі жаугершілік заманда да халыққа, батырларға рух берген осы 

сынды  әндер  ғой.  Ақын  жүрегіндегі  қаһармандық  сөздерін  осы  ар-

қы лы жеткізді. Бард – біздіңше, жырау. Демек, бұл өнердің ешкімге 

де жаттығы жоқ. Ол бізге тән емес немесе басқа халықтікі деп бөліп 

қара сақ, ұтыламыз. 

ҚОЙыН ДӘптерДеН

Бүгінде заманға сай биік деңгейде қызмет жасап жатқан, білімі бар 

жас  тардың қатары көбеюде. Шетелде білім алып жатқандар қаншама?! 

Олар біздің заманымыздағыдай уақытты бос өткізбеуге тырысады. Ал 

біз   дің заман жастары ештеңеге уайымдамады, дайын жұмыс, мем  лекет 

әр бір  адамға  жауап  берді.  Бүгін  –  нағыз  бәсекенің  заманы.  Әркім  өз 

күнін  өзі  көреді.  Жоғарыдан  жәрдем  күтпейді.  «Қайтсем,  жағдайым-

ды дұ рыстаймын, қалтам қампайып жүрсе, астымда көлік болса» деп 

ойлай ды. Бұл – дұрыс. Бізде қазіргі жастардай ұмтылыс, ондай арман 

бол ған емес. Баспанасын алып, өз тапқанына отау тігіп, той жасап жат-

қан  жастардың  ұмтылысына  қуанасың.  Қазір  жастар  тек  қана  өзі не 

сенеді деп айта аламын. Ондай жастарды сыйлау керек. Демеу ке рек.

МеН ЖАСтАрғА СеНеМіН...

Қызылқоға ауданында 

мыңнан аса ірі қара малдан 

бруцеллез дерті анықталды. 

Қазіргі таңда ауруға 

шалдыққан малдың саны 

күн сайын жүз басқа дейiн 

өсіп отыр. ресей мен еуропа 

елдерімен 

қатар 

бруцеллез 

ауруына 

жүктеу/скачать 3,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: