ӨМіРдеРек жәнібек кӘРМеНов

РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет

№62 (62) 

25.04.2009 жыл, сенбi

www.alashainasy.kz

4

?

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

Б i л г i м   к е л г е н   Б i р   с џ р а ћ

нарық

иман

Қалта және Қаржы

Қызы

Қ

ты эк

ономик

а

«жемқорлықты 

болдырмаймыз» 

деп заң да қабылдадық. аталмыш заң 

ая  сында  үкіметтің  қаулылары  да  бар­

шы  лық.  Былайша  айтқанда,  заң дық 

не гіз ді  қатырып  тастағанбыз.  Бірақ  ол 

бә ле  тыйылар  емес,  тіпті  соңғы  кезде 

өр шіп бара жатқан сияқты. Сонда мұ ны 

тоқтату үшін не істеуіміз керек? менің­

ше, оның бір­ақ жолы бар сияқты: елі­

міз дің  болашағы  саналатын  жас  жет­

кіншектерді  иманды  етіп  тәрбиелеу. 

Құ дай дан шын қорыққан адам параға 

жа қын дай қоймайды. 

 

Парақорлықтың жазасы

 

Шариғат парақорлықты қатты айып­

тай ды. ол үлкен күнәлардың қа та  рына 

жа тады. әбу­Һурайра (р.а.) ри уаят ет­

кен  хадисте  Пайғамбарымыз  (с.ғ.с.): 

«Па ра ны  алған  да,  берген  де  адам ға 

жә не  оның  заңдарына  Алланың  лағы­

не ті болсын!» – деген. ислам ға лым да ­

ры  «оның  заңдары»  дегенде  делдал­

дар  ды  түсінуіміз  керек  деген  тоқтамға 

кел  ген.  абдолла  ибн  омардан  жеткен 

ха  дис  те де дәл осындай ой айтылады. 

ал  ла  тағала  шайтанды  лағынеттегенін 

ес  кер  сек, параның өте ауыр күнә екен­

ді гін  тереңірек  түсінеміз.  ал  имам  на­

уа  уи дің  жинағында:  «Параны  алушы 

да, беруші де тозақ қауымынан», – деп 

жа з ыл ған.

Бір  күні  Пайғамбарымыз  (с.ғ.с.) 

са  ха баларының  арасында  отырғанда: 

«Ты  йым  салынған  нәрседен  жеген 

адам  ның әр дене мүшесі отқа лайық», 

–  де ді.  Сол  уақытта  сахабалар  ал­

ланың  елшісіне  (с.ғ.с.):  «тыйым  са­

лын ған  нерсе  дегеніміз  не?»  –  деп 

сұ  райды.  «ол  –  пара»,  –  деді  нәби 

(с.ғ.с.)  (хадисті  омардан  ибн  жарир 

жет кізген).  ал  амр  ибн  ас:  «Қай  ха­

лық  та талан­тараждық орын алса, олар 

құрғақшылық пен аштыққа ұшы рай ды. 

Ислам парақорлық туралы не дейді? 

Ал  парақорлық  жайлаған  елді  үнемі 

қор қыныш билейді» деп Пай ғам ба ры ­

мыз дың  (с.ғ.с.)  айтқанын  естідім»,  – 

дейді (ха   дис ті имам ахмад жеткізген). 

Қа рап  отырсақ,  біздің  елде  дәл  осы 

кө рі  ніс  орын  алып  отырған  жоқ  па?! 

жем  қорлық  жайлағандықтан,  тұла 

бо  йымызды  қорқыныш  билеп  алған. 

оның емі тек иманда. иншалла, сон да 

ғана басқалармен терезесі тең жағ дай ­

да сөйлесе аламыз.

алла  тағала  Құранда:  «Ара ла рың­

да ғы малды бұзық жолмен жемеңдер. 

Сон   дай­ақ  біле  тұра  адамдардың  ма­

лы   ның  бір  бөлігін  жеу  үшін  билерге 

апар    маң дар» , – деген («Бақара» сүре­

сі»  188­аят).  «Малды  бұзық  (арам) 

жол   м ен жеу – параның дәл өзі» деп тү­

сін     ді ре ді ислам ғұламалары.

Параны  былай  қойғанның  өзінде 

сый лыққа да ислам аса сақтықпен қа­

рау  ға  шақырады.  Бухаридың  «Сахи­

хын   да» әби Хамид әл­Саид (р.а.) ал ла 

ел шісіне (с.ғ.с.) мы на ны жет кі зе ді: ибн 

әл­Утайбияға  Пай ғам ба ры мыз  (с.ғ.с.) 

са лық  жинауды  тап сы рады.  әл гі  кісі 

ша р уаны  тындырып  ке ле ді  де:  «Мы­

наны  сізге,  ал  мынаны  ма ған  сый ға 

берді»,  –  деп  заттарды  ұсын ған да, 

ақыр  заман  Пайғамбары  (с.ғ.с.)  мін­

бер   ге көтеріліп: «Мынаны сізге, қал ға­

ны ма ған де ді. Егер сен қызметте бол­

май,  әке­ше шең  нің  үйінде  отырсаң, 

адам   дар са ған осын дай сый жасар ма 

еді? Ал   ла ның аты мен ант етемін, кімде­

кім ла у а   зы  мын пайдаланып, не нәрсені 

ала  тын бол   са, қияметте солардың бар­

лы ғын мой   нымен көтеріп келеді (тұра­

ды)»,  –  де ді.  Пайғамбарымыздың 

(с.ғ.с.)  айт   қан  дары  міндетті  түрде 

орын   да  лады. Бұ  ған еш шүбә жоқ. Сол 

уа  қыт та біздегі жем  қор лар алғандарын 

қа   лай кө те ріп тұрады екен?

ал  риясыз  шын  көңілмен  жасаған 

сый лықтың жөні басқа. Шариғат мұны 

то лық тай  қуаттайды.  алла  елшісінің 

(с.ғ.с.)  өзі  басқаларға  сыйлық  беруді 

ерек   ше ұнататын.

жемқорлық 

жақсылыққа 

аПармайды

жемқорлықтың  аса  қатты  дендеп 

ке  туінен  мемлекеттің  құрдымға  кетуі 

түк те емес. тарихтан мысал келтірмей­

ақ, мына заманға көз жүгіртейікші. мұ­

сыл  ман  елі  болып  саналатын  иракты 

ала  йық.  БҰҰ­ның  мәліметтеріне  қа ра­

ған да,  26  миллион  халықтың  3/1  ке­

дей  ліктің  ең  төменгі  деңгейінде  өмір 

сү ру де. рас, бұл елде соғыс әрекеттері 

то  ластар емес. Дегенмен «парақорлық 

со  ғыс  шығындарын  он  орап  алады» 

дей  ді  германиялық  Krорhander  хабар 

та  рату агенттігі. мысалы, полиция ака ­

де миясында жұмыс істейтін 850 адам­

ның  бірде­біреуі  парасыз  қыз мет ке 

алынбаған  болып  шықты.  ал  Ден  сау ­

лық сақтау министрлігінен қара базар­

ға  түскен  дәрілер  бірнеше  есе лен ген 

ба ға мен  сатылуда.  ирак  хал қы ның 

сан ы  аз  болуына  қарамастан,  жем­

қор  лар  дың айналымдағы ақшасы 150 

мил  лиард аҚШ долларына жеткен! Бір 

жа ғы нан  соғыс,  екінші  жағынан  па ра­

қор  лық  жайлаған  елдің  басынан  бақ 

тай  ғалы қашан. 

осы  жемқорлықтың  кесірінен  аф­

ри   к а дағы  мұнайға  бай  нигерияның 

хал   қы да кедейшіліктен көз ашпай ке­

ле   ді.  мұндай  елдердің  тізімін  жал ғас­

ты   ра беруге болады. 

айтпағымыз, Қазақ елі басқа мем­

ле  кеттер  сияқты  жемқорлардың  құл­

қы    ны  на  жұтылмай,  болып  жатқан 

оқи   ғалардан  сабақ  алса  екен.  Пай­

ғам барымыздың  (с.ғ.с.)  мына дай  сө зі 

бар:  «Егер  адамдар  қоғамда  жа ман­

дық  ты  көре  тұра,  оның  алдын  алмаса, 

Ал   ла  тағала  оларды  күнәһарлармен 

бір   ге  жазалайды»  (хадисті  Әбу  Бә кір­

ден (р.а.) имам Ахмад жеткізген). Сон­

дық  тан  да  адамдарды  жамандықтан 

ты   йып,  жақсылыққа  шақырмай  жүре 

бер   сек, жаратқанның жазасына бір кү­

ні тап болмаймыз ба?

 

Кеулімжай құттИев,

Алматы қаласы

ресей мемлекеттік думасының депутаты Шәміл 

сұлтановтың айтуынша, жемқорлар бір жылда 300 

миллиард ақШ доллары көлемінде пайда тапса, қарапайым 

азаматтар 37 миллиард көк қағазды біреуге пара беру 

ретінде жұмсайды екен! Біздің елімізге жемқорлық пен 

парақорлықтың тигізіп жатқан материалдық зардабын 

айтпақшы болып ізденіп көргенбіз. Бірақ бізде мұндай 

мәліметтерді табу қиынның қиыны екен... 

Керемет Идея. 

2007 жыл­

дың  жазының  жайма­шуақ  бір 

кү  нін де  үстел  басында  қарындашымен 

ой  нап  отырған  Байбатшаевтың  басына 

ке  ре мет идея келе кетті: «Шетелдегі ана­

лық  банк  бізге  Қазақстанның  несие  на­

ры  ғын  жаулап  алу  үшін  көп  ақша  беріп 

отыр. оның бәрін игеру керек. оны кім ге 

та ра та мыз? Ірі компаниялар болса ма ңы­

на жа қын дай алмайсың. олар қа зақ стан­

дық  банк терді  менсінбейді,  қажет  бол са 

ше тел  ден  Іро  тарта  алады,  әрі  өздерінің 

әріп  тес банктері де қанша ақша болса да 

бе руге  дайын  –  тек  алса  болғаны.  ор та 

биз нес пен  де  жұмыс  істеу  қиын.  Бі рін ші­

ден, «ағашкалары» көп, кез келген уа қыт ­

та  «лақтырып»  кете  алады.  БҰҰ­ға  ша­

ғым данып  жүр  сосын.  екіншіден,  олар да 

да тартымды идеялар аз. Шамасы, ша ғын 

биз неспен  жұмыс  істеуге  тура  келеді­ау. 

Бі рақ  бұл  салада  бәсекелестік  көп,  қазір 

банк  тер елге несие беруден жарысып жа ­

тыр. жергілікті банктер жергілікті фир ма­

лар дың жағдайын жақсы біледі, олар мен 

тай та ласу қиын.

Сон  дықтан  жеке  адамдарға  кепілсіз 

қа  рыз беруді бірінші болып бастайық. жан 

ба  сы на 1 миллион теңгеден берсек, аз бо­

ла  ды, жұмысы көп, одан да аз адамға кө­

бі рек  берейік  –  бір  қолға  3  миллионнан 

та  ра тайық.  Қарыз  алушыға  қойылатын 

та  лап тардың  бәрін  жеңілдетеміз.  ал  оны 

же ңілдетудің қандай амалы бар? Бі рін ші­

ден, «кепілзат» деген бәлені алып тас тай­

мыз.  ақшаны  былай­ақ  ала  берсін,  ке­

рек  болса,  коллекторлар  бар,  басқа  бар, 

Байбатшаевтың несие бизнесі

Берік тұрғанБеКұлы

немесе еуропалық бизнестің қазақстандық келбеті

Байбатшаевтың бір ірі еуропалық банктің біздің еліміздегі 

бөлімінде жұмыс істеп жүрген кезі болатын. ақша деген аста-

төк, банктер қаржыны қайда сыйғызарын білмей кеткен заман 

еді-ау ол... 

әйтеуір қуалап жүріп қайтарып аламыз. ең 

бас тысы – осы жылдың көрсеткішін жақ­

сар  тып, бастықтардың көзіне түсу. 

екіншіден, елдің бәрінде талаптан шы­

ға  ала тындай  жалақы  жоқ.  3  миллион 

тең   ге ні  бес  жылға  алу  үшін  кемінде  500 

мың тең ге жалақысы болуы керек. ондай 

ай  лық ешкімде жоқ. Бар болса да, айына 

сон   ша  жалақы  алатын  адам  жылына  25 

па  йыздық  өсіммен  берілетін  несиеге  зә­

ру  емес.  Сондықтан  бізге  «айлығым  – 

450 000 теңге» деген жай ғана анықтама 

алып келсін. оны зейнетақы қорлары ар­

қы лы  тексермейміз.  тексеретін  болсақ, 

кім нің  шынымен  қанша  ақша  алатыны 

бі  лі ніп  қалады.  одан  да  өтірік  анықтама 

әке  ле  берсін,  кез  келген  жШС  бастығы 

мың теңгеге жазып береді.

үшіншіден,  кепілдік  беретін  адамды 

да  алып  тастайық.  Өйткені  есі  дұрыс  адам 

мы  на дай  шарттармен  беріліп  жатқан  не с­

иеге  кепіл  болмайды.  Бұл  несиені  ала тын ­

дар  дың  кемінде  тең  жарымы  оны  қай  та ру 

жайын ойламайтыны анық. Сол үшін үстеме 

пайызды елдегі ең жоғарғы дең  гейге – 25 

пайызға көтереміз. ақшаға мұқ  таж адамдар 

оған  қарамастан  ала  бе ре  ді.  Болашақ 

шығындарды осылайша жа  ба  мыз». 

Бәкең тез арада жобасын бастықтарына 

ма  құл  датып  алды  да,  несие  науқанын 

бас  тап  кеп  жіберді.  несін  айтасыз, 

кепілсіз не сие беру дәурені басталып кет ­

ті.  Банктің  алды  құдды  тегін 

ақ  ша  таратылып  жатқандай 

ығы­жығы  адам.  Бұрын  жар­

қы рап  тұратын  ғимарат  ішін 

тер  иісі  жайлап  кеткен.  келіп 

жат қан адамдардың киім киі­

сі,  жүріс­тұрысына  қарап­ақ 

400  000  мың  емес,  қырық 

мың  теңге  айлық  алады  деп 

ой  ла  май сың. Бірақ банк оған 

қа  ра ған жоқ, бұрқыратып не­

сие ні  үлестірді  дейсіз...  ен ді 

ше,  бәрінен  бұрын  жаңа  не­

сие  түрін  ұсынып,  барынша 

мол  ақшаны  «игеру»  керек 

емес пе?

ШетелдіК  жа рыл -

қау  Шы  лар.

 

Шы нын 

ай   та  йық,  осы  шетелдік  банк­

тер   дің бө лімдері бізде ашыла 

бас  та  ған  да,  расымен  қуанған 

бо  ла  тын   быз.  «олар  біздің 

банк  терге үлгі көрсетеді, өрке­

ниет  ті  қыз меттерді  ұсынады, 

бұл – біз дің елге деген сенімнің 

бел  гі сі» деп. ал негізінде олар 

біз  ді пайдалануға келген екен. неге дейсіз 

ғой? айтайық:

Біріншіден, олар тек біздің еліміздегі 

өз  дерінің компанияларын қаржыландыру 

үшін  келді.  Өйткені  олардың  компания­

фир   ма лары  біздің  банктерден  қарыз  ала 

бас та са,  табыстың  көбі  бізде  қалады.  ол 

ком   па нияларға да қаржы керек, ақ ша сын 

олай­бұлай  аудару  керек,  есеп­шот та­

рын  жүргізу  керек  дегендей,  біраз  шар уа 

бар. мұндай майлы жіліктің басын еш кім­

ге ұс татқысы келмейді. оның үстіне, олар 

сырт  қы нарықтағы арзан несие бо йын  ша 

қар  жы лан дыра  алады.  Бұл  да  бол са  өз­

де   рін ің  компаниялары  үшін  ар тық шы лық 

бо  лып табылады.

осы айда біздің Қаржылық қадағалау 

агент тігі  елдегі  майда  банктерге  «жазға 

қа  рай  жарғылық  қорларын  ұлғайту  ке­

рек»  деген  талабын  тағы  бір  есіне  са лып 

қой ды. тағы да сол шетелдік бө лім ше лер 

шуылдап,  баспасөзде  үндеу  жа рия лап, 

дабыралатып бақты. Өйткені олар ға жар­

ғы лық  қорды  ұлғайтып,  нақты  сек тор да 

жұмыс істеу, кәсіпкерлікке несие бе ру, біз­

дің  еліміздегі  талаптарды  орындау  пай­

да  лы  емес,  арадағы  делдал  болып  жүре 

бер  ге ні пайдалы. 

екіншіден, олар біздің бай­бақуат тұ ра   ­

тын  қарынбайлардың  әмиянына  ай лан ды. 

«Біз деген – өте сенімді банкпіз» деп кеу    де  ­

ле   рін соққанда керемет. жылдық өсі мі 3­4 

па йызбен депозиттер ашып қой ды. Қа    рын  ­

бай ларымыз  ел  ішінде  тапқан  ақ ша ла    рын 

со ларға апарды. Өйткені олардың есеп­шот­

тарындағы  ақшаны  шетел  асыру  да  оңай. 

Демек, қарап жүрмей, олар ел де  гі ақ  ша ны 

сыртқа айдайтын насосқа ай нал  ды.

олардың «сенімділігі» туралы бір мы­

сал  келтірейін:  әлгі  банк,  біздің  Бай бат­

шаев жұмыс істеген банкті айтамын, со дан 

көп ұзамай өзге бір шетелдік ірі банкке са­

ты лып кетті. Қазір біздің елдегі бө лім ше  ні 

солар  басқарады.  Былтырғы  еу  ро па  да ғы 

жария еткен шығыны – 5 мил лиард дол­

лар. Қазір осы бөлімшені сатып құтылуға 

ты ры сып отыр.

Үшіншіден, істеп отырғандары әл гін­

дей. несие 25 пайыздық өте үлкен өсіммен 

бе ріл ді. ол кезде біздің банктердің өзі он­

дай ашқарақтық танытқан емес еді. оның 

үс тіне, несие көлемі 3 миллион теңге деп 

жарияланғанымен,  әрқайсысының  қо­

лына 2 680 000 теңге ғана тиді, қалғанын 

«ана ған,  мынаған»  деп  ұстап  қалды. 

Сон да  жылдық  өсімі  35  пайыздың  үстіне 

шы ғып  отыр.  «еуропалық,  асылтекті,  өр­

кениетті  жұмыс  істейді»  деген  банк  үшін 

ке ре мет бизнес (әсіресе, депозиті 4 пайыз 

екен дігін ескерсек)! 

енді  келіп  олардың  «қаржылық  ге­

нийі нен»  туындаған  осы  несие  өнімі  біз­

дің  қоғамға  тағы  бір  шиеленіс  ошағын 

да йын дап  отыр.  Өйткені  сол  несиені  ал­

ғандар  қазір  тығырыққа  тірелді.  Бұ рын­

ғы дай  қызу  сауда  жоқ,  жұмыс  жоқ.  ал 

банк  ол  байғұстарды  қуғындай  бастады. 

Соңдарына  коллекторларды  салып,  енді 

сотпен қорқытып жатыр.

Бұл  жерде  ақымақтықпен  сол  несие­

лер  ді  алып  қойғандарды  ақтап  отырған 

жоқ  пыз.  әркім  өз  міндеттемесіне  жа уап 

бе руі керек. Бірақ банк те қазіргі жағ дай­

ды  ескеруі  керек  емес  пе?  оның  орнына 

реп  рес сияны күшейтіп отыр.  «нашар бо­

рыш кер лер мен жұмыс істеу бөлімі» өз жұ­

мы  сын «борышкерге күніне екі рет қо ңы­

рау латып  отыру,  соңына  коллектор  деген 

құ бы жық ты салып қою» деп түсінетін тә різ­

ді. Бәрін жинап, қазіргі жағдайды пайым­

дап,  мәселеге  түсіністікпен  қарайтынын 

ай тып,  жағдайы  ауырларға  біршама  же­

ңіл дік тер беріп, мына қарақшылық па йы­

зын төмендетіп, бірінің мерзімін шегеріп, 

бі рін  пайыздан  босату  тәрізді  шаралар 

жиын тығын  жасау  деген  атымен  жоқ. 

еуро падағы борышкерлеріне 5 миллиард 

долларды  да  кешірді  емес  пе?  ал  бізде 

таратылған осы несие көлемі – асып кетсе, 

5 миллион болар. 

енді  сол  «нашар  борышкерлерді»  заң 

жо лымен  қуғындауды  бастаса,  олардың 

өз дері,  туған­туыстары  шерумен  көшеге 

шы ғады. онсыз да қоғамдағы бірінен ке­

йін бірі туындап жатқан мәселелерді ше­

шу ге  өрт  сөндіргендей  шабылып  жүретін 

мем ле кет тағы да кінәлі болып шығады.

қа рап  отырсақ,  шетелдік  алпа-

уыт    тар дың  біздің  елімізде  ұстанған 

қар    жы   лық ашкөз саясатына өзіміздің 

Бай  бат  шаев  «непричем»  ба  деп  қа-

ла  сың.

мен  –  қазақстан  азаматымын. 

Ше  т  ел ден пәтер сатып алсам, ұлттық 

банк   тен лицензия алуым қажет пе?

 еркін алдоңғар, 

Алматы қаласы

оқырманның  бұл  сұрағына  Ұлттық 

банк қызметкерлері жауап береді: 

–  2007  жыл   дың  қаңтарынан  бас тап 

валюталық опе  ра ция ларға лицен зия беру 

тәр тібі  жо  йыл ды.  Шет  мемлекеттер де 

жыл  жы   май тын мүлік сатып алғысы кел­

ген  аза   мат  тарға  Ұлттық  банк тен  рұқсат 

алу    дың  қажеті  жоқ.  мұндай  операция 

тек  хабарлау  әдісі  арқылы  жүр гізіледі. 

же  ке тұлға мүлдем әуре болмайды. Ұлт­

тық  банкке  ескертпе  қағазды  ақ ша ны 

ау  дар ған  екінші  деңгейлі  банк  жол дай­

ды. Валюталық операциялар шарт та рын 

ли бе ри зациялау  барысында  кә сіп кер  ­

лер үшін де шетелге қаржы ау да ру үшін 

лицензия  алу  талабы  жо йыл ды.  тек  ес­

кертпе хат жолдаса бол ғаны. Хабар ла ма 

әді сі  елден  сырт қа  шығарыл ған  не ме се 

ел ге  енген  валюта  есебін  жүр гі зу  үшін 

қажет. 

зейнетақы мөлшері қалай есептеледі?

жүктеу/скачать 3,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: