92
З А М А Н А К Е Й І П К Е Р Л Е Р І
Кебекке бал ашуы, олардың бір-біріне айтқан сөздері 1912 жылғы
нұсқаны еске алады. Мұнда да Абыз бал ашқанда əбігерленіп, қатты
қиналып қалады. Кебектің «биік қабақ сұрлау» қызға кез болатыны
сөз болады. 1922 жылғы нұсқада Еңліктің əкесі, шешесі, Абыздың
қонақшыл, ырымшыл, ақылгөй бəйбішесі Таңшолпан көрсетілетін,
ал соңғы нұсқада бұлардың бірде-бірі жоқ. 1922 жылғы «Еңлік–
Кебекте» көрсетілген Жапал соңғы нұсқада, пьесаға көрік берген,
өзекті, өрелі кейіпкерлердің бірі. 1956 жылғы нұсқада, кесек-кесек
кейіпкерлер, айқын-айқын суреттер, шытырман тартыстар, алуан ин-
трига, контраст, түрлі конфликт, барлығы өзара шебер үйлесім тауып
біртұтас əдеби тұлға жасайды.
Пьесадан редакциялық өзгерістерді де аз ұшыратпайсың. 1922
жылғы нұсқадағы «Келер деп кейін тосып, өлі шығар» (44-б.), 1956
жылғыда «уəделі сəтті тосып, өлі шығар» деп өзгерілсе, 1922 жылғы
Абыз Есенге: «Батыр! Қайратың адам дұспаны арыстанға біткен
қайратпен тең екен. Төңірегіңді торып жүрген көпірді көрмей,
іздеген жауың мұсылман баласы болса, өрісің ұзақ болмас»
170
, –
десе, 1956 жылғы нұсқадағы Абыз: «Батыр десем, белге шықпай
ойда ойнақшыған бейпіл ме едің? Азамат десем, ауыл үйдің тентегі
ме едің? Мақтамаймын Кебекті, құптамаймын сені де... Төңірегіңді
торыған жатты көрмей, жағаласар жауың жақының болыпты»
171
, –
дейді. Осы үзінділерді салыстырудан шығарманың сөздері өзгеріп,
оның идеялық сарыны да жаңарғаны байқалады. Өйткені бұрынғы
Абыздан соңғы Абыздың сөзі əлдеқайда салмақтырақ, бұл Абыз
айтқанына халықтық, əлеуметтік мəн бере сөйлейтін Абыз.
1922 жылғы Абыз рушылдығынан арылмаған, батагөйлігін
місе еткен, бір рудың мерейі үстем болудың өзін қанағат еткендей.
«Жаратқанның жарлығына ризамын, аз ауыл Тобықтының алақанына
салған батагөйі қылды... Ел бастаған қабырғалы билерім, қол бастаған
батырларым, асқар белдерім оң батамды алған жолы жарға жығылған
емес»
172
, – деп масаттанады. Ол Кебектің келбетіне қызыға қараған
қамқор қарт болып бір көрінсе де, оның 1956 жылғы нұсқадағыдай
əлеуметтік еңсесі биік емес.
Соңғы Абыз өзінше ел қамын ойлаған, жұртқа жайлы əділ бас-
шылар көрмей де шерленген, асыл арман орындалар шақ күткендей.
Ол кейде, шөл-жазира шарлап, желмаямен жиһан кезген жалпыға
170
Достарыңызбен бөлісу: