Ўзбекистон республикаси
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
| дум-думалоқ, сип-силлиқ, қоп-қоронғи, нес-
нобуд, ям-яшил каби; б) сўзнинг аввалги икки товуши ажратилиб, унга п, м, с товуши қўшилиб, ёпиқ бўғин ҳосил қилинади ва сўнгра ўзак қўшиб айтилади: кап- 1 Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. –М.-Л.: Изд-во академии наук СССР, 1960. –448 с. –С.162-165. 2 Хаметова А. Превосходная и преувеличительная степени имён прилагательных в тюркских языках (на материалах современных узбекского, уйгурского, казахского и туркменского языков): автореф.дисс. …канд.филол.наук, -Т.: Фан, 1969. –30 б. 270 катта, сап-сариқ, қип-қизил, сип-силлиқ, қоп-қоронғи, нес-нобуд, ям-шил каби; в) сўз олдидан такрорланувчи қолип бўғин икки (ёпиқ, очиқ) бўғиндан иборат бўлади, бошқача айтганда ажратиб олинган икки товушга п товушини қўшиш орқали ёпиқ бўғин ҳосил қилинади ва унга ясама бўғин –па қўшилади: тўппа-тўғри, соппа-соғ, оппа-осон, қуппа-қуруқ, теппа- тенг, ҳаппа-ҳалол каби. 1 Кўринадики, академграмматикада морфологик (интенсив) усул деганда сўз ўзгариши ҳодисаси эмас, балки фонетик усул назарда тутилади. Демак, бунда атама ҳодиса моҳиятига унчалик тўғри келмайди. Академграмматикада лексик усулнинг бир неча кўриниши фарқланади: а) махсус кучайтирувчи сўз орқали: жуда, ғоят, энг, ниҳоятда, бир, бирам, тим, нақ, зап, беҳад, бениҳоя, чексиз, мислсиз, тенгсиз, ниҳоясиз, беқиёс каби; б) такрорий сўз воситасида: зўр-зўр, бармоқдай-бармоқдай, не-не, каттадан-катта каби; в) турлича сўз бирикмаси, идиоматик ибора воситасида: ҳаддан зиёд чўтир, ҳаддан ташқари қонли, мисли йўқ бир тўй, баҳоси йўқ жувон, минг марта яхши, ақл бовар қилмас гап, мутлақо нотаниш одам, ҳусни бир жаҳон аёл каби. 2 Лексик-семантик усул лексик усулдан маълум бир фарқли кўринишга эга. Бунда белги билдирувчи сўз ўрнида бошқа кўчма маъноли сўз қўлланади: шакар қовун, шайтон қиз, олов бола каби. Академграмматикада ажратилган фонетик усул интенсив (морфологик) усулдан кескин фарқланмайди. Бунда асосан урғу, интонация, товуш такрори каби фонетик восита аҳамият касб этади: балаанд, каатта, ям-яшил, қипп-қизил, юм-юмалоқ каби. 3 Озайтирма даражада кўпроқ ранг-тус белгисига хослиги қайд этилиб, унинг ифодаловчи қуйидаги восита фарқланади: 1 Ўзбек тили грамматикаси. I том. –Т.:Фан, 1975. –612 б. –Б.296-297. 2 Ўзбек тили грамматикаси. I том. –Т.:Фан, 1975. –612 б. –Б.298. 3 Ўзбек тили грамматикаси. I том. –Т.:Фан, 1975. –612 б. –Б.296-300. 271 1) аффиксация: а) -иш/-иш ( қиз-иш, сар-иш, кўкиш, оқиш ), -(и)мтир ( қорамтир, қиз- иш, кўкимтир ) шакли; б) -роқ аффикси (эскироқ туфли); 2) лексик восита: ярим, ним, оч, хиёл, сал, айтарли, унча, унчалик… эмас, у қадар… эмас; 3) лексик-морфологик усул. Бунда белги маъносни бериш учун лексик унсур морфологик шакл билан қўлланади: Буниси хиёл китчикроқ. Қиёсий даража шаклини ясовчи энг муҳим воситадан бири сифатида - роқ аффикси ажратилади. Бунда шакл ушбу маънони контекстдагина англатиши таъкидланади ва қиёсий даража учун қуйидаги тартибда тузилган гап келтирилади: - га қараганда …роқ, -га нисбатан …роқ, -дан жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|