Ўзбекистон республикаси
Форс тилшунослиги анъанаси асосида ўзбек тили қурилиши
жүктеу/скачать 3,07 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мабониъ ул луғат
| 2. Форс тилшунослиги анъанаси асосида ўзбек тили қурилиши
тадқиқи. Форсий лексикография ва тилшунослик анъанаси даврида (ХV– ХVIII аср) яратилган асар, асосан, луғат бўлиб, морфологик талқин бу тилшуносликда кенг оммалашмаган. Табиийки, бунинг ўзига хос сабаби бор; биринчидан, ХI–ХVIII асрда форсий бадиий тил кенг оммалашган Кавказдан бошлаб Ҳиндистонгача бўлган ҳудудда туркий-эроний зуллисонайнлиги мавжуд эди. Бу ҳодисани Маҳмуд Кошғарий ҳам, Алишер Навоий ҳам алоҳида қайд этади. Шунинг учун туркий тил форсийзабон учун ва форсий тил туркий учун мутлақо бегона эмас эди. Иккинчидан, эроний тил флектив, туркий тил эса агглютинатив қурилишли бўлишига қарамай, туркий тил морфологик тизими билан эроний тил грамматик тизими орасида туркий-арабий каби кескин фарқ йўқ. Шунинг учун морфологик тизимини алоҳида шарҳлашга катта зарурат йўқ эди – муаллифлар туркий тилнинг ўзига хос морфологик хусусиятини йўл-йўлакай – айрим байт ва гапни изоҳлаш жараёнида шарҳлаб кетиш билан кифояланган. Шунга қарамай махсус грамматик 15 тавсифга бағишланган ишда, жумладан, Мирза Маҳдихоннинг ХVIII асрнинг 60-йилида ёзиб тугатган « Мабониъ ул луғат » грамматик тавсифида – эски ўзбек тили морфологиясига, форсийзабон томонидан ўзбек тилини ўрганиш учун қўлланма сифатида ёзган асарида – морфологияга кенг ўрин ажратилган. Форсийзабон грамматик талқинда, асосан, араб тилшунослиги анъанасини давом эттиришга ҳаракат қилади, лекин бу асарда берилган ўзбек морфологик тизими Маҳмуд Кошғарий, Абу Ҳайён тавсифидан анча заиф, у нафақат нотўлиқ, балки қатор камчиликка ҳам эга. Чунончи, Мирза Маҳдихон туркий тилдаги сингармонизмни, демак, қўшимчанинг қаттиқ ва юмшоқ кўринишининг қўлланилиш қонуниятини мутлақо тушунтира олмайди, равишдош, сифатдош шаклини феъл замони билан аралаштиради. Ҳар ҳолда Мирза Маҳдихоннинг асари ўз даври учун, Карл Менгес ва Э.Умаров таъкидлаганидек, ўзбек тили морфологик тизими ҳақида зарур маълумотни ўз ичига олган. жүктеу/скачать 3,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|