Зерттеуші

Қорытынды.  Тұғыры  биік  Қазақ  жері  ұлан-ғайыр.  Ҿлкеде  орманды,  далалы, 
таулы, шҿлді, шҿлейтті жҽне тағы басқа да табиғи жағдайлар ҽр түрлі болып келетін 
аймақтар бар. Міне, сондықтан да Қазақстан ҿсімдіктер дүниесі бай жҽне олар алуан 
түрлі  деуге  болады.  Нақты  мысал  ретінде  ҿзімнің  кҿне  кҿз  атамнан  күнделікті 
тұрмыста кҿріп жүрген сексеуіл туралы білетінімді айтқым келеді: 
1.  Сексеуіл  сілтісінен  (яғни  күлінен)  ертеде  сабынның  жоқ  кезінде  сабын 
жасаған. Біздің үйде ҽжем жасаған сабын болатын еді (сахар – ақ сабын). 
2. Сексеуіл сілтісі мал ауыратын қотыр ауруына ем. Ҽсіресе майда малға (қой, 
ешкі,  қозы,  лақ).  Сілтіні  теріге  сіңіріп  сылайды.  4-5  рет  жаққанда  қотыры  түсіп 
қалады. Мен атамның емдегенін кҿзіммен кҿріп, атама кҿмектескенмін. 
3. Сексеуіл сілтісі ата-кҿкелеріміз ататын насыбайға да қосылады. 
4. Сексеуіл сілтісін үйдегі азын-аулақ жерге жүйектеп егетін кҿкҿніс қарығына 
күзден бастап сеуіп қояды. Кҿктемде топыраққа араластырып, кетпендеп, тырмалап, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
153 
кҿкҿністі егеді. Ол жерге арам шҿп шықпайды, шықса да, аз мҿлшерде шығады. Мол 
ҿнім береді. 
5. Сексеуілдің қызуы үй жылытуда кҿмірмен бірдей, тіпті одан артық деуге де 
болады. 
6.  Сексеуіл  шоғын  ертеде  аталарымыз  ұста  кҿрігіне,  тҿрт  түлік  малды 
таңбалауға (арнаулы темірді қыздыруға) пайдаланған. 
7.  Қазір  кҿше  бойында,  базарларда,  тіпті  сый  қонаққа  дайындайтын  кҽуапты 
сексеуіл шоғына қақтаған. 
8. Сексеуіл шоғына піскен таба нан ҿте дҽмді болады. 
Сан  ғасырлық  тарихы  бар  қазақ  жерін  қай  саласына  қарай  ойыса  айтсақ  та 
мүмкіндігіміз мол. Елімізден 6000-ға жуық ҿсімдіктер түрлерін кездестіруге болады. 
Тіпті  бірінші  орында  тұр  десек  те  болады.  Ҿсімдіктер  дүниесінің  осындай 
молдығына  байланысты  олардың  ішінде  мол  қасиетімен,  маңыздылығымен 
ерекшеленетін  бұта  тектес  ҿсімдік  сексеуілдің  ерекше  қасиетін  зерттеудің 
маңыздылығы айтпаса да түсінікті деп ойлаймын. 
Мал  бағумен  ықылым  заманнан  айналасқан  қазақ  халқы  ҿсімдіктердің  емдік, 
дҽрілік  қасиетін  ертеден  білген.  Сондықтан  да  осы  жүзеге  асыру  мақсатында 
сексеуілдің халықтық педагогикасында алатын орны ерекше. 
Сондықтанда осы ойымды жүзеге асыру мақсатында ҧсыныстарым: 
1. Шҿлді, құмды жерлерде қорған болған сексеуіл аз зерттелген, сондықтан да 
оны зерттеуді кеңейтсе. 
2.  Қазіргі  кезде  сексеуілді  алқапты  қорғау  аймақтық  дҽрежеде,  осы  қорғауды 
мемлекеттік қорық деңгейіне жеткізсе. 
3. Сексеуіл «Қызыл кітапқа» енгізілсе. 
 
Әдебиеттер 
1  Сыр  елі:  Қызылорда  облысы.  Энциклопедия.  –  Алматы:  Қазақ 
энциклопедиясының бас редакциясы, 446-447 б.б. 
2  Мұханов  Б.,  Мұсақұл  Т.,  Суворов  Н.  Қазақстанның  ҿсімдіктері  мен 
жануарлары. – Алматы, 1966. – 46-47 бб. 
3 Іскендіров Ҽ. Қазақстанның дҽрілік ҿсімдіктері. – Алматы: Қазақстан, 1982. 
4 Сыбанбеков Қ.Ж. Жабайы ҿсімдіктері сыры. – Алматы: Қайнар, 1986. – 24 б. 
5 Ысқақов С. Табиғат жҽне адам. – Алматы: Қазақстан, 1967. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
154 
ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР 
 
ЕСИРКЕП Жулдыз, 
ученица 9 «А» класса средней школы имени М. Ауезова, 
район Т. Рыскулова, Жамбылская область, Республика Казахстан 
 
Руководитель: ШОТАЕВА Гайша Абеновна, 
учитель русского языка и литературы средней школы имени М. Ауезова, 
район Т. Рыскулова, Жамбылская область, Республика Казахстан 
 
СОВРЕМЕННЫЕ ЗАИМСТВОВАНИЯ ИНОЯЗЫЧНОЙ ЛЕКСИКИ 
КОНЦА ХХ ВЕКА – НАЧАЛА ХХІ ВЕКА 
 
С  распадом  Советского  Союза  стала  появляться  новая  общественно-
политическая  лексика,  отражающая  сферу  политики,  экономики  и  демократии. 
Также распад союза означал, в частности, и разрушение части преград, стоявших на 
пути к общению с западным миром. Активизировались деловые, научные, торговые, 
культурные  связи,  расцвел  зарубежный  туризм;  обычным  делом  стала  длительная 
работа специалистов в учреждениях других стран, функционирование на территории 
стран  СНГ  совместных  предприятий.  Возросла  необходимость  в  интенсивном 
общении  с  людьми,  которые  пользуются  другими  языками,  в  заимствовании 
терминов  в  таких  областях,  как  вычислительная  техника,  экономика,  финансы, 
коммерция, спорт, мода, журналистика и другие. 
Историческая обстановка конца XX века оказалось крайне благоприятной для 
развития  контактов  с  зарубежными  странами,  и  в  лингвистическом  отношении  это 
сказалось в увеличении в русском языке необходимых заимствований из различных 
языков. 
Эпоха  перестройки  и  вызванные  ею  изменения  не  могли  не  отразиться  на 
русском  языке.  В  настоящее  время  интерес  лингвистов  сосредоточен  на  русско-
английском  языковом  контакте.  Появление  большого  количества  иноязычных  слов 
английского происхождения, их быстрое закрепление в русском языке объясняется 
стремительными переменами в общественной и научной жизни. 
Усиление  информационных  потоков,  появление  глобальной  компьютерной 
системы  Интернета,  расширение  межгосударственных  и  международных 
отношений,  развитие  мирового  рынка,  экономики,  информационных  технологий, 
участие в олимпиадах, международных фестивалях, показах мод – все это не могло 
не привести к вхождению в русский язык новых слов. 
Как  уже  было  отмечено  раньше,  в  истории  общества  бывают  моменты,  когда 
какую-либо чужую культуру выбирают в качестве образца для подражания. Еѐ язык 
становится престижным, и слова из него заимствуются особенно активно. Сейчас в 
этой роли выступает культура англоязычных стран. 
Проанализируем,  какие  сферы  жизни  наиболее  активно  впитывают 
заимствования,  и  не  могут  обойтись  без  них.  Наиболее  открытыми  для 
проникновения  иноязычных  слов  оказались  следующие  сферы  жизни:  политика, 
экономика,  компьютеры  и  коммуникации,  мода,  шоу-бизнес,  спорт.  Телевидение, 
газеты и другие средства массовой информации оказывают на нас большее влияние, 
чем  прежде.  В  язык  начали  входить  слова  и  словосочетания  из  телесериалов, 
телевизионной  рекламы.  Проникновение  в  язык  слов,  связанных  с  политикой, 
экономикой  вызвано  переходом  к  рыночным  отношениям.  Ориентация  на  запад 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
155 
послужила  важным  стимулом  активизации  употребления  иноязычной  лексики.  Не 
стоит  на  месте  и  развитие  науки:  с  продуктами  новейших  технологий  приходят 
новые обозначения. Теперь нельзя даже представить эти сферы жизни без таких слов 
как  пейджинговая  компания,  электорат,  инаугурация,  лизинг,  бартер,  факс, 
трансферт, промоутер. 
Другая  группа  заимствований  связана  с  компьютерами:  провайдер,  принтер, 
файл,  картридж.  Вместе  с  предметами  быта  (например,  питание)  появились  такие 
слова как чипсы, хотдог, чизбургер. 
Активное  заимствование  новой  и  расширение  употребления  ранее 
заимствованной  иноязычной  лексики  происходит  и  в  менее  специализированных 
областях  человеческой  деятельности:  музыка,  кинематограф,  СМИ.  Достаточно 
напомнить  такие  широко  используемые  сейчас  слова,  как  имидж,  презентация, 
номинация,  спонсор,  видео,  шоу  (и  их  производные:  видеоклип,  видеотехника, 
видеокассета, видеосалон; шоу-бизнес, ток-шоу, шоумен), триллер, хит, дискотека, 
диск-жокей и множество других. 
Среди  причин,  которые  способствуют  столь  массовому  и  относительно 
легкому  проникновению  неологизмов  в  язык,  определенное  место  занимают 
социально-психологические.  Многие  из  нас  считают  иностранное  слово  более 
престижным по сравнению с соответствующим словом родного языка: презентация 
выглядит  более  привлекательно,  чем  привычное  русское  представление, 
эксклюзивный  –  лучше,  чем  исключительный,  топ-модели  –  шикарнее,  чем  лучшие 
модели…  Хотя  нужно  заметить,  что  смысл  слова  заимствованного  и  исконного 
расходятся. Например, презентация – торжественное представление фильма, книги и 
т.п.;  эксклюзивным  чаще  всего  бывает  интервью,  а  сказать  о  ком-нибудь 
эксклюзивный  тупица  или  воскликнуть:  «Какая  эксклюзивная  говядина!»  -  едва  ли 
возможно. 
Также  в  русском  языке  название  шоп  (shop  –  магазин)  применимо  не  ко 
всякому  магазину,  а  лишь  к  таковому,  который  торгует  престижными  товарами. 
Однако  это  суждение  спорно,  так  как  в  конце  90-х  годов  этим  англицизмом 
называют обыкновенные магазины, особенно это принято среди молодѐжи: «Эти два 
ханурика в шоп за водкой пошли!» 
Кроме  того,  в  русском  языке  конца  столетия  функционируют  английские 
выражения:  мини-шопы,  кофе-шопы,  принт-шопы,  называющие  магазины, 
торгующие обыкновенными товарами. 
Экспрессивность  новизны  –  одна  из  стойких  причин  заимствования  слов  как 
более  престижных,  значительных,  выразительных.  Заимствования  имеют  перед 
русскими  синонимами  то  преимущество,  что  аттестуют  говорящего  в  социальном 
плане  в  определенных  сферах  более  высоко,  подчеркивают  уровень 
информированности  и  претендуют  на  превосходство  определенной  группы 
молодежи, использующей эту лексику. 
Ощущаемый  многими  больший  социальный  престиж  иноязычного  слова  по 
сравнению  с  исконным  иногда  вызывает  явление,  которое  может  быть  вызвано 
повышением  слова  в  ранге:  слово,  которое  в  языке  –  источнике  именует  обычный, 
рядовой  объект,  в  заимствующем  языке  прилагается  к  объекту,  в  том  или  ином 
смысле более значительному, более престижному. 
Например, во французском языке слово «boutique» значит «лавочка, небольшой 
магазин»,  а,  будучи  заимствовано  нашими  модельерами  и  коммерсантами,  оно 
приобретает значение «магазин модной одежды». Одежда от Юдашкина продается 
в  бутиках  Москвы  и  Петербурга.  Но  встречается  и  довольно  неуместное 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
156 
употребление  иностранных  слов.  Нередко  в  не  очень  крупных  городах  можно 
встретить  такие  вывески:  «Овощной  бутик»,  или  «Хоспис  –  частная  клиника». 
Примерно тоже происходит с английским словом «shop»: в русском языке название 
«шоп»  прилагается  не  к  каждому  магазину,  а  лишь  к  тому,  который  торгует 
престижными  товарами,  преимущественно  западного  производства.  Обычный 
продовольственный магазин никто «шопом» не назовет! 
Как правило, большое количество заимствований в журналах для женщин и в 
модных  журналах.  Так  в  данных  журналах  встречаются  следующие  слова:  гламур, 
сейлы,  промоутер,  деним,  постиж,  фитнес,  сайт,  колорист,  маркетинг,  драйвер, 
пилинг,  спрей,  тренд,  дезодорант,  антиперспирант,  лифтинг.  Гораздо  удобнее 
употребить одно слово «дезодорант», чем «средство, удаляющее запахи» или слово 
«пилинг» вместо «средство для очищения от верхнего ороговевшего слоя». 
Таким образом, причинами заимствований могут быть: 
1.  Потребность  в  наименовании  новых  вещей,  явлений,  понятий:  компьютер, 
грант, Интернет, хоспис, диск, файл и др. 
2. Необходимость в разграничении понятий: визажист и ранее заимствованное 
дизайнер.  Разграничению  понятий  служат  и  некоторые  ранее  заимствованные 
термины: сервис и обслуживание, комфорт и уют, информация и общение. 
3. Необходимость в специализации понятий: маркетинг (рынок), менеджмент 
(управление), аудит (ревизия, контроль), риэлтер (предприниматель, занимающийся 
недвижимостью),  киллер  (наемный  убийца),  папарацци  (назойливые  репортеры 
светской хроники). 
Специализация  понятий  и  наименований  может  быть  в  высшей  степени 
дифференцированной.  Например:  спонсор  –  лицо,  оказывающее  финансовую 
поддержку;  меценат  (старое  заимствование)  –  богатый  покровитель;  импресарио  – 
предприниматель,  устроитель зрелищ;  продюсер  –  доверенное  лицо кинокомпаний; 
антрепренер  –  частный  театральный  предприниматель;  промоутер  –  тот,  кто 
способствует продвижению на рынке, покровитель, патрон. 
1.  Наличие  в  международном  употреблении  сложившихся  систем  терминов, 
например, компьютерная терминология, спортивная, современная эстрадная на базе 
английского  языка;  музыкальная  на  базе  итальянского  языка  и  др.  (темпо,  вокал, 
тенор, опера). 
2. В некоторых ситуациях иноязычное слово помогает скрыть негативный или 
прямой смысл понятия: канцер (рак), педикулез (вшивость). 
3.  Стремление  к  модному,  более  современному  слову.  На  общем  фоне 
широкого заимствования «заморское» слово оказывается престижным, звучащим по 
ученому,  и,  следовательно,  интеллектуально  и  красиво.  В  таком  случае  и  само 
понимание  слова  (его  русский  перевод)  оказывается  несколько  приподнятым, 
необыкновенным.  Например,  презентация  –  это  не  просто  представление,  а 
торжественная акция, бутик – не маленькая лавочка, а элитный салон – магазинчик. 
Перечислим основные группы и подгруппы новых заимствований: 
1) экономико-финансовые термины (трейдер, риелтор и др.); 
2) политическая терминология (сейшн, фриланс, департамент и др.); 
3) лексика сферы культуры и искусства (клипмейкер, имиджмейкер и др.); 
4) спортивная лексика (серфинг, сумо, плеймейкер и др.); 
5) слова, относящиеся к области науки и техники (модем и др.); 
6)  название  предметов  быта  (йогурт,  степлер,  флэт,  пейджер  и  др.),  наиме-
нования  лица  (байкер,  девелопер,  глобтроттер,  бизнесвумен,  вэйкер,  клипмейкер, 
имиджмейкер и др.). 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
157 
Экономико-финансовые  термины.  В  данной  группе  заимствований  можно 
выделить несколько подгрупп: 
а)  названия  предприятий,  учреждений,  которые  занимаются  экономико-
финансовой деятельностью – консалтинг, промышленно-финансовой деятельностью 
– холдинг; 
б) наименование различных экономических единиц, документов, ценных бумаг 
– листинг, прайс-лист; 
в) слова, обозначающие людей, работающих в экономико-финансовой сфере – 
дистрибьютор, ресселер, трейдер, риелтор; 
г)  слова  –  наименования  различных  финансовых  процедур,  операций  – 
дисконт, лизинг и т.п. 
Политическая терминология. Здесь можно выделить три подгруппы: 
а) название различных политических операций, процедур, видов деятельности 
– импичмент, инаугурация, саммит; 
б) название политических организаций, органов – джаматы, меджлис; 
в)  слова,  называющие  людей,  так  или  иначе  связанных  с  политической 
деятельностью, – имам, фриланс и т.п. 
Лексика  сферы  искусства  и  культуры  –  блок-бастер,  дефиле,  клипмейкер, 
кутюрье, постер, римейк, имиджмейкер и т.п. 
Спортивная лексика. Здесь выделяем подгруппы: 
а) слова, называющие вид спорта, – вейкборд, серфинг, джет-скай, джоггинг, 
фриклайминг, скелетон, сумо; 
б)  наименования  людей,  занимающихся  тем  или  иным  видом  спорта,  а  также 
связанных  с  деятельностью  в  области  спорта,  –  джет-скайер,  вейкер,  серфер, 
матчмейкер, плеймейкер; 
в)  название  спортивных  процедур,  приемов  в  том  или  ином  виде  спорта, 
спортивных приспособлений – велотрек, джоггинг, драфт; 
Слова-заимствования, относящиеся к области науки и техники (в большинстве 
своем термины компьютерщиков), – драйвер, интерфейс, пейджер, модем, принтер 
и т.п. 
Названия предметов быта: 
а) продукты – йогурт, мюсли, желе; 
б) названия приборов, приспособлений, используемых в повседневной жизни, – 
тостер, спиннинг и др.; 
в) канцелярские принадлежности: маркер, органайзер, скотч, степлер и др. 
Заимствование иноязычной лексики  – естественный и закономерный процесс, 
сопровождающий  контакты  разных  народов  и  их  языков.  Оно  вызывается 
потребностями  назвать  новый  предмет,  изобретенный  другим  народом,  обозначить 
новое понятие, появившееся в обществе. Этот процесс обогащает язык и обычно не 
вредит, так как при этом сохраняется основной словарь. 
Литература 
1 Советский Энциклопедический словарь. – М.: Советская энциклопедия, 1988. 
– 909 с. 
2 Современный русский язык [в 2-х частях]. Ч. 1. Под ред. Д.Э. Розенталя. Изд. 
2-е, испр. Учебник для университетов. – М.: Высшая школа, 1976. – 538 с. 
3 Цит. по книге Виноградова В.В. Очерки по истории русского литературного 
языка XVII-XIX вв. – М.: Учпедгиз, 1963. – 240 с. 
4  Крысин  Л.П.  Иноязычное  слово  в  контексте  современной  общественной 
жизни // Русский язык в конце XX столетия. – М., 1975. – 302 с. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
158 
МҦРАТ Баянсҧлу Сәндігерейқызы, 
№6 орта мектебінің 7 сынып оқушысы, Шалқар қаласы, 
Шалқар ауданы, Ақтӛбе облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: ШӘҢГІРБАЕВА Гҥлнар Санақбайқызы, 
№6 орта мектебі «Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінің мҧғалімі, 
Шалқар қаласы, Шалқар ауданы, Ақтӛбе облысы, Қазақстан Республикасы 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ФАРИЗА ЖЫРЛАРЫ – МӘҢГІЛІК МҦРА 
 
...Тағдыр ғұмыр кештірмей малша маған, 
Кемтар етпей, кенде етпей ар-санадан, 
Ғұмыр бітті. Мен кешкен сәттің бірін 
Сезіне алмай өтеді қаншама адам?!.... 
Ф. Оңғарсынова 
Фариза Оңғарсынова 1939 жылы Атырау ҿңіріндегі Манаш ауылында дүниеге 
келген. 
Бүгінде  Фариза  Оңғарсынованы  білмейтін  оқырман  кемде-кем.  Ақын  жазған 
сандуғаш  жырлар  ҽдебиет  сүйер  қауымның  сүйікті  шығармасына  айналды.  Халық 
игілігіне жарайтын ҿр мінезді бағалы еңбектері ҽр адамның жан-дүниесінен шынайы 
орнын тапты. Поэзияны досым, ақылшым, жанашырым деп білетін ҽр ұрпақ Фариза 
шығармаларын аттап ҿтпесі анық. 
«Маңғыстау монологтары»  ақынның отыз жасындағы қолтаңбасы. Содан бері 
«Мазасыз  шақ»,  «Мен  сенің  жүрегіңдемін»,  «Шілде»,  «Сенің  махаббатың»,  «Дауа» 
сияқты  кітаптары  адам  атты  күрделі  жаратылысты  сан  зерттейді.  Олар  не  туралы? 
Махамбеттің  мұңын  сезгенде,  қайратынан  жыр  жанығанда  ҿршіл  сарынға  ерік 
береді.  1967  жылы  «Бұлбұл»  деген  атпен  тұңғыш  жыр  кітабы  жарық  кҿреді.  Міне, 
Фариза ақынның халқына ұсынған ҿр мінезді жырлары осы еңбектері арқылы белгілі 
болды. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
159 
Ақын ҽйелдер жанының құпиясын, арманын, махаббатын кҿп жазады. Ол сезім 
күйлерін  шертуге.  Ҽлия  мен  Мҽншүктің  тағдыры  мен  трагедиясына  дастандар 
арнады. 
Ақын  –  ҿз  заманының  ар-ұжданы.  Ол  болашақ  үшін  ҿмір  сүреді.  Ҽлденеден 
мұңайған кезінде, біреудің пасықтығынан жүрегі мұздаған кезінде, кешегі досының 
бүгін  теріс  айналғанын  кҿргенде  Фаризаның  досы,  сенері,  мұңдасы,  берер  дҽрі-
дауасы поэзия. 
Кҿңілді, жайлы күнімді, 
Азапты қайғы мұңымды, 
Ҿзімменен бҿліскенің үшін, 
Қатем мен жеңістерім үшін. 
Менің мынау қиындау тағдырым болып, 
О баста кҿріскенің үшін, 
Ҿлең, мен сені аялап ҿтем! – деп толғайды. 
«Асау толқын» атты ҿлеңінде: 
Тағдырыңды сенің тапсырдым сенімді ұрпаққа, 
Кҿз нұрың, болашағыңда – сол түбінде едім. 
Келеді ҽйтеуір бір ұрпақ менің соңымнан – бар үміт сенде, 
О,  асау  толқыным  менің!  –  деген  жолдардан  ақынның  жастарға  үлкен 
сеніммен, үмітпен қарайтыны анық байқалады. 
Ақын  жырында  ҽйелдер  бейнесінің  кҿңіл-күйі  дауылды  сезім  болып 
жырланады. Тек жай жырлау емес, қазіргі замана талабының биік ҿрісіне дайықтап 
жырлау – Фариза туындыларының бір қыры. 
Ҽйелдер  жандүниесіне  барлау  жасауда  ақын  жетістігі  мол.  Оны  ҿзі  де  ашып 
айтады:  «Адам  деген  күрделі  жаратылыс  қой.  Соның  ішінде  ҽйел  халқының  жан 
дүниесі  ҿз  алдына  бір  ҽлем.  Менің  ҿз  жырларымда  сол  ҽйел  жанының  сан  күйін 
мүмкіндігім  жеткенше  жеткізгім  келеді.  Менің  бұл  тақырыптағы  лирикалық 
кейіпкерім  –  ҽйелдер.  Олардың  тағдыры,  жан  дүниесі,  күлкісі  мен  кҿз  жасы  – 
ҿлеңдерімнің арқауы», - дей келе: 
Ҿз-ҿзіммен ҿртеніп барам жанып, 
Жүректен жас ағады тарамданып. 
Менде жоқ қой бұл күнде тым болмаса, 
Ақтарылар алдында саған барып. 
Жасқа ғана толады жанар налып, 
Мен  үшін  тұр  дүние  қараң  қалып,  -  деп  ҽйелдің  мұң-қайғысын  сыр  ғып 
шертеді. Енді бірде ақын: 
Мезгіл бұршақ жаныңа салып таңба, 
Қайратыңнан қайысып, налып қалма. 
Сені іздейтін аға бар тарыққанда, 
Інілер іздейтін аға бар тарыққанда. 
Бір ақиқат – бҽрібір жоғалмайсың, 
Жоғалмайтын жоқтаушы халық барда, – дейді. 
Демек, 
азаматтық 
қоғамдық-ҽлеуметтік 
кҿркем 
тұжырым 
жалаң 
публицистикалық шалқу дидактикалық толғаумен ҽсте терең ашылмақ емес, қайткен 
күнде  де  поэтикалық  бейне,  тұлғалы  образ,  сҿз  суретінің  құдіреті  бірінші  қатарда, 
дҽлірек  айтқанда,  ақындық  сезім,  қаламгерлік  идея  ҿзара  ажырамас  диалектикалық 
тұтастықта кҿрінеді. 
Мен даланың қызы едім, 
Жазығында жатпайтын кҿз ілер қара, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
160 
Жазира менің жанымның ҿзі де дара. 
Асқар кҿрмеген мен шіркін биік дегенді, 
Ҿлшеуші  ем  сонау  аспанның  ҿзімен  ғана,  –  деген  шумақта  қаламгердің 
шыққан,  ҿскен  ортасы  дҽл  кҿрсететін  поэтикалық  деталь,  ҽдемі  образды  сурет 
жатыр.  Сондай-ақ  ақынның  биік  арманы  анық  кҿрінеді.  Фаризаның  беріліп, 
шабыттанып,  аса  құмарта,  кең  кҿсіліп  жырлаған  табысты  тақырыбы  махаббат 
сүйіспеншілік  тақырыбынан  басқа  да  саяси-ҽлеуметтік  тақырыптарды  ҽуелде 
публицистикалық  толғау  үлгісі  арқылы  игерген  ақын  бірте-бірте  философиялық, 
психологиялық монолог формаларға ауысып суреттегенін кҿреміз. Туған жер, Отан-
Ананы нақты сурет бейнелі тіл, кҿркем тҽсілмен ҿрнектейді. 
Фариза  Оңғарсынова  ҿзінің  ҽрбір  туындысында  сҿзбен  сурет  салады,  оның 
балаларға арналған ҿлеңдерінің кҿбі ҿте кестелі, тілге оралымды. 
Ақын  ҿлеңдерінде  антоним  сҿздерді  ҿзінің  жанына  жақын  тұтып,  ерекше  ой 
мен  кҿңілдің  ҽуендеріне  бүйрегі  бұрғаны  айқын  аңғарылады.  Фариза 
Оңғарсынованың  «Бала»  атты  ҿлеңінің  барлық  шумағында  да  антоним  сҿздер 
кездеседі.  Ҽсіресе,  «жақсы»  мен  «жаман»  сҿзі  тҿрт  шумақтан  да  қайталаумен 
берілген  (Ҿлеңнен  үзінділер  ақынның  «Атамұра»  баспасынан  2002  жылы  шыққан 
«Дауа» жинағынан алынды). Қайталау – оқырман назарын айрықша аударуға ерекше 
мҽн беру дегенді білдіреді. 
Бала сүйсең, жаныңда таң атады, 
Жақсы бала дос-жарды сүйсіндіріп, 
Жаман бала жауына талатады. 
Бала ҿсірсең, ҿміріңнің сол тірегі, 
Байқалмайды балаңның олқы жері. 
Жақсы бала жоқтатпай жоқтығыңды, 
Жаман бала тірілей ҿлтіреді [1, 263]. 
«Жүрек, сенсің Отаным, қоғамым да» атты ҿлеңінде: 
Сенсіз жоқпын ғұмырға бұл түріммен, 
Сенен бҿлек тыншыман, кірпік ілмен. 
Менің барлық жер кҿру, сүюлерім, 
Басталады ҿзіңнің лүпіліңнен, - деп толғанады. 
Тойған жер, тойымсыз жер, тойлы дала, 
Бай ҽлі сүріндірер ой-жыраға. 
Сұңқар жыр аспанында саңқылдайды, 
Мұң тастап ойсызға да, ойлыға да [1, 195]. 
Бұл  шумақтың  тҿртінші  тармағында  «ойсыз»  бен  «ойлы»  деген  сҿздер 
болымды жҽне болымсыз мағынада қолданылған. 
Арман деген елесті қуып келем, 
Алып-ұшқан жастықтың тұлпарымен. 
Бірде ысиды, біресе суып денем, 
Алған сайын ҽр белес, қырқаны мен (Арман деген елесті қуып келем. – 1, 6]. 
Бұл  үзіндіде  бірінші,  екінші  жҽне  тҿртінші  тармақтар  бірыңғай  дауысты  «а» 
дыбысы  қайталанып  келген  болса,  поэзияда  қайталанып  келетін  бірыңғай  дауысты 
дыбыстар  ассонанс  болып  есептеледі.  Олар  ҿлеңнің  кҿркін  келтіріп,  құлаққа 
жағымды  естіледі.  Ал  үшінші  тармақта  кездескен  «ысиды»,  «суып»  деген 
антонимдер «денем» деген сҿзбен тіркеседі. 
Дара күндерімнің, 
Нала түндерімнің, 
Серігі болғаның үшін, 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
161 
Сенімі болғаның үшін, 
Мен сені аялаймын [6, 38]. 
Ақын  ҿлеңінде  күн  мен  түннің,  жансыз  заттардың  күресі  суреттелуі 
кейіпкердің жан дүниесіндегі алай-түлей сезіммен ұштасып, астарласып жатыр. 
Жалған достар ертең жоқ, бүгін бірге, 
(Кҿрмегендей сырт берер – сүріңдің де). 
Ісі бітсе, ісі жоқ сеніменен, ҿлдің бе, тірілдің бе [6, 136]. 
Ақын ҿлеңдерінде антонимдік ойларды орынды жұмсай отырып, қазақ тілінің 
мағыналық  жағына  нұр  құяды,  поэтикалық  ҽсерді  арттырады.  Аталған 
антонимдердің  кҿбі  сырттай  қарағанда,  тіпті  де,  антоним  еместей,  мағыналы 
антоним туып кеткендей: «кҿтерілу» – «құлау», «жалғыздық» – «топтану», «шаттық» 
– «мұң», т.б. осыларды иіп ҽкеліп, ҿлеңге салғанда антоним бола кетеді. 
Фариза  ақын  шығармасындағы  ҿзекті  ҿрімінің  бір  бағыты  алдыңғы  буынның 
кейінгі  толқынға  ҽсерінен  кҿрінсе,  екінші  арнасы  аға  ұрпақтың  соңғы  ҿскінінің 
үйренері бар ҿнегесінен де ҽдемі жарастық тауып жатады. 
О, туған жер, кең пейіл құшағың кең, 
Саған кҿңіл бұлқынар күш-ағынмен. 
Сағынышымды қанат қып саған қарай, 
Балапандай талпынып ұшамын мен. 
Немесе: 
Сені қалай сүю керектігін, 
Мен ешқандай кітаптан оқымадым, - деп туған жерге деген ҿзінің сағынышын, 
ерекше сезіммен жыр ғып шынайы суреттейді. 
Далам менің – қазынам, жыр сандығым, 
Жыр нҽрімен жер балқып, босанды құм. 
Сортаң жердің тұзы бар тамырымда, 
Ақшылтымдау сондықтан жусан жырым, - деген жолдардағы сезімі ерекше. 
Фаризаның ҿз сҿзімен айтқанда, «ҿнер де, ҿмірдің ҿз сияқты, ылғи қуаныш пен 
шаттықтан тұрмайтыны белгілі». Сондықтан да болар, Фариза: 
Менің жырым – Құштарлық қысқан кеудемнен, 
Бұрқырап жатқан бір жалын..., – дейді. 
Ағынан ақтарыла жырлау, ой-сезім тізгінін ҿлең жолында ірікпей еркін ұстау – 
Фариза туындыларының ҿзекті қасиеті. 
Атқа шапқан – бақыт деп жеңгелерім, 
Жұбатса да, жүрегім кҿнбей менің. 
Алып ұшып тұра алмай бір орнымда, 
«Бҽйгесі құрсын, ҿзі аман келмей», - дедім... 
Бұлай  деп  тек  ана  ғана  бҽйек  бола  алса  керек.  Ақын  қыз  соғыс  зардабын, 
соғыстан  оралмаған  талай  ҽкелер  мен  ағалардың,  қыршын  кеткен  жастардың 
тағдырын айрықша бір сүйіспеншілікпен жырлайды. 
Солай біздер қоштастық балалықпен, 
Біз күткенбіз ҽкені, ана күткен. 
Күту қиын, адам бұны ұқпаған, 
Солдат кҿрсем, ҽлі күн тұрып қалам, 
Ҽкем емес екен деп қадалып мен ... - немесе: 
Келеді, рас. Жеңістер қасіретпен, 
Құрбандықпен...  талайдың  шашы  ағарып,  -  деген  жолдарынан  «Жеңіс  күні» 
оңайлықпен келмегенін ашып айтады. 
Мұнда ақынның ешкімге ұқсамайтын ҿзіндік үні, даусы анық байқалады. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
162 
Ақынның  «Жаз»  деген  ҿлеңі  тұла  бойы  қолмен  қашалып  жасалған  ҽдемі 
мүсінді кҿз алдына елестетеді. Сурет пен теңеу, ҿткір ойлар қосылып ҿрілгенде кҿз 
алдыңа ғажап дала бейнесі келеді. Жаздың ыстық жалынына тҿзе алмаған ерке бұлақ 
кҿрінісі  –  ғажап!  Биік  таудың  басына  ызғар,  мұзы  жатса  да,  тҿсінде  қызыл  ала 
қызғалдақтар жайқалып тұр. Бұл – ҽсем Алатаудың кҿз тоймас келбеті ғой! 
Сұлулар барған сайға бұғып, 
Қарайды кҿлдің бетін айна қылып. 
Шіркін, жаз, жомартсың-ау базарлыққа, 
Бересің жан біткенге жайдарылық. 
Адам  жанына  шуақ  сеуіп,  күлімдеп  жүретін  жандар  болады.  Осындай  адам 
жадыраған  жаз  мінезді  адам  дейді.  Бұл  жерде  ақын  жаз  бен  адамды  салыстырып 
отыр. 
Табиғат тірі. Оған мына бір жолдарды оқи отырып кҿз жеткіземіз: 
Бас иіп қырдың жасыл қияқтары, 
Тұрғандай жаныңа ҽсем күй ақтарып. 
Кҿп нҽзік қырдың гүлі албырайды, 
Алғашқы балғын сезім сияқтанып. 
Күн шықты жанарыңнан нұр атылып, 
Құм жатыр бұйра жонда шұбатылып. 
Жартыкеш ай барады жаутаң қағып, 
Үйінен кеткен қыздай ұзатылып. 
Анықтап  кҿз  салсақ,  осы  ҿлең  жолдарында  небір  ҽдемі  теңеулер,  айшықтан 
суреттелген  табиғат  кҿрінісі  бар.  «Жарты  кеш  ай  ұзатылған  қызға  ұқсас,  қыр  тҽтті 
ұйқысын  қимай,  қалғып  қана  тыныштық  құшағында  жатыр.  Ал  нҽп-нҽзік  қырдың 
жұпар  гүлі  алғашқы  балғын  сезімге  ұқсайды»,  -  дейді  ақын.  Шынында  мұндай 
тапқыр  да  сұлу  тіркестерді  тек  Фариза  ақын  ғана  таба  алатын  сияқты.  Осылай 
еркелей жырлау Фаризаға ғана тҽн секілді. 
Фариза  ҿлеңдеріндегі  табиғат  тақырыбы  ғажайып  суреттерге  толы.  Жыр 
ҽлеміне құлаш ұрған ақын жырлары ҿз оқырмандарын қуанта берері сҿзсіз. 
Фариза Оңғарсынова поэзиясының табиғатын тану – алыптардан бастау алады. 
Кҿркем  сҿз  зергерлері  Ғ.  Мүсірепов,  Ҽ.  Тҽжібаев  ҿрбіткен  баянды  бағам-байлауды 
ҽдебиетші  ғалымдарымыз  М.  Қаратаев,  Ҽ.  Шҽріпов,  С.  Сейітов,  З.  Ахметов,  Ҽ. 
Жҽмішев, С. Қирабаев, Р. Нұрғалиев жалғастырды. 
Ақынның  ҿз  тұстастарынан  жҽне  қаламдас  іні-сіңілілерінен  К.  Ахметова,  Н. 
Оразалин,  Ҽ.  Кекілбаев,  С.  Ерубаев,  У.  Қалижанов,  А.  Егеубаев,  Т.  Шапай  жҽне 
басқалардың  пікір-пайымдарының  мҽні  зор  болды. Ҿз  кезінде  осындай  бағасын 
алған  ақын  Фариза  Оңғарсынова  лирикасы  –  қазақ  ҽдебиеті  майданындағы  ұшан-
теңіз  дүние.  Ақынның  сан-салалы  лирикалық  шығармаларында  сыры  ашылмаған 
қаншама дүние жатқаны баршаға аян. 
Фариза  Оңғарсынованың  ҽр  тақырыптағы  лирикалық  шығармалары,  ондағы 
кейіпкерлер  ҽлемі,  яғни  лирикалық  қаһарман  мҽселесі,  ақындық  шеберлік  сырлары 
ҽр адамды қызықтырар даналық. Күллі шығармашылық-ҿнерпаздық қабілет-таланты 
мен  ҽдебиет  зерттеушілерінің  назарын  аударып,  ойлы  да  сыншы,  талғампаз 
оқырмандарының  кҿңілінен  шыққан  Фариза  ақындығының  арнайы  да  мақсатты, 
сондай-ақ  міндетті  зерттеу  сҿзіне  айналуы.  Ширек  ғасыр  бойына  ҽдебиет  пен  бір 
жұптаса біте қайнасып жатқан қаламгердің шығармашылық мұрасы туралы бірталай 
жазылып,  бірсыпыра  айтылып,  ҽдепкі  ҽдеби-ғылыми  кҿзқарас,  жүйелі  негіз 
қалыптасса  да,  қаламгер  қайнарының  қуат-күшін,  бұлақ  бастауын  жеткілікті  ҿз 
дҽрежесінде, аз биігінде, ҿз ҿлшемінде таразылай, бағымдай алды ма?! 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
163 
Фариза Оңғарсынова шығармашылығына кҿрнекті ҽдебиет ҿкілі Ҽ. Тҽжібаев та 
ҿз  бағасын  берген:  «Мен  Фаризаның  махаббат  жырларынан  бҽрімізге  ұқсамайтын 
ҿзгешелік  кҿремін.  Бұл  қайсымызды  болса  да  ойландыратын  ҿзгешелік.  Адамның 
шартты  түрдегі  ережелерге,  ескірген  ҽдет,  дҽстүрлерге  тұтқын  болып  қалмай 
босануын, ҿз сезімін ұрламай, жасырмай, бүкпей сҿйлеуін қазақ поэзиясында батыл 
жырлаған  осы  Фариза»,  -  дей  келе  Ҽ.  Тҽжібаев  ақын  ҿлеңдеріндегі  ұқсас 
ерекшеліктеріне, жинақтағы бейнелі тіркестер қолданысына назар аударады. 
Ақын  Ф.  Оңғарсынова  поэзиясының  шырқау  биіктерге  кҿтерілгенін  ҿз 
дҽуірінде  танып,  баға  берген  алыптар  тобының  ҿкілі  Ғ.  Мүсірепов:  «Мен  ақын 
Фаризаны  бүгінгі  поэзиямыздың  ең  жоғары  сатысында  тұрған  замандастарымен 
қарайлас  биікте  кҿремін»,  -  деп  ой  түйген.  Мұнда  ақынның  ешкімге  ұқсамайтын 
ҿзіндік үні, даусы анық байқалады. Ақынның  «Жаз» деген ҿлеңі тұла бойы қолмен 
қашалып жасалған ҽдемі мүсінді кҿз алдыңа елестетеді. Сурет пен теңеу, ҿткір ойлар 
қосылып ҿрілгенде кҿз алдыңа ғажап дала бейнесі келеді. Жаздың ыстық жалынына 
тҿзе алмаған ерке бұлақ кҿрінісі – ғажап! Биік таудың басына ызғар, мұзы жатса да, 
тҿсінде қызыл ала қызғалдақтар жайқалып тұр. 
«Фариза  –  аспанға  алау  атып,  шоқ  шашыратып  жатқан  рух  жанартауы. 
Ҿшпейтін де сҿнбейтін ҿжеттік қайнары»,  - деп Ҽбіш Кекілбаев айтпақшы, Фариза 
жырлары  ҿжеттіктің,  қайсарлықтың  қайнар  кҿзіне  айналып,  халықпен  бірге  мҽнгі 
жасай береді. 
 
Әдебиеттер 
Оңғарсынова  Ф.  Таңдамалы  шығармалары.  Екі  томдық.  –  Алматы:  Жазушы, 
1987. 
2 Маңғыстау маржандары. Ҿлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1969. 
3 Асау толқын. Ҿлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1973. 
4 Жүрек күнделігі. Таңдамалы. – Алматы: Жалын, 1984. 
5 «Қазақ тілі мен ҽдебиеті» журналы. – №10. – 2011; №12. – 2009. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
164 
ХАКИМЖАН Аружан, 
дарынды балаларға арналған ҥш тілде оқытатын 
Әл-Фараби атындағы арнаулы гимназиясының 8 «А» сынып оқушысы, 
Алмалыбақ ауылы, Қарасай ауданы, Алматы облысы, 
Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: НҤСІПЖАНОВА Сәуле Айдарқанқызы, 
дарынды балаларға арналған ҥш тілде оқытатын 
Әл-Фараби атындағы арнаулы гимназиясы «Қазақ тілі мен әдебиеті» 
пәнінің мҧғалімі, Алмалыбақ ауылы, Қарасай ауданы, Алматы облысы, 
Қазақстан Республикасы 
 
         
 
 
ШЫҢҒЫС АЙТМАТОВТЫҢ «БОРАНДЫ БЕКЕТ» РОМАНЫНДАҒЫ 
ЕҢБЕК АДАМДАРЫНЫҢ РУХАНИ ПОРТРЕТІ 
 
Заман талабының деңгейінде болу үшін біздер, 
мәдениет қайраткерлері, өмірге барынша терең бойлап, 
оны жан-жақты тануымыз, еңбектенуіміз керек, 
ең жоғарғы шеберлікке жетіп, 
ерінбей-жалықпай еңбектену керек. 
Ғабиден Мұстафин 
Мақсаты:  бүкіл  адамзатты  еңбексүйгіштікке  баулу  жҽне  олардың  ҿзіндік 
кҿзқарасын, ой толғамын, рухани бай дүниесін ҿз бетінше дамытуға үйрету. 
Сондай-ақ еңбек адамзаттың ой-ҿрісін шыңдайды, ҽрі болашаққа жол ашады. 
Жҧмыстың  идеясы:  романдағы  адамзат  тіршілігіндегі  күрделі  құбылыстарға 
ҿзіндік  кҿзқарасы,  ой  толғамы  бар  еңбек  адамының  рухани  бай  дүниесін  зерттеу, 
сезім түйсігін жан-жақты ашып кҿрсету. 
Тақырыптың  маңыздылығы.  Еңбектің  ҽр  уақытта  адам  үшін  маңызы  зор. 
Егер жақсы адам болам десең, ерінбей еңбектен. Сонда ғана ҿзіңнің ішкі дүниең бай 
болады, қоғамда ҿз орныңды таба аласың. 
Зерттеу  тәсілі:  романды  оқи  отырып,  ҽдеби  талдау  жасау.  Негізгі 
кейіпкерлердің іс-ҽрекеттерін, қимылын, бейнесін елестете отырып, ғылыми зерттеу 
жасау, айтматовтанушы ғалымдармен кездесу, сұхбат жүргізу. 
Жҧмыстың  ғылымилығы:  шығармадағы  ҿмір  кҿріністерін  дҽл  орнымен  ҿз 
тҽжірибесіне ғылыми пайдалану, ҿмірді тануға үйрету. 
Жұмыс бұрын зерттелмеген жаңа тақырып болып табылады. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
165 
Шыңғыс  Айтматов  –  қырғыз  халқының  кҿрнекті  жазушысы.  Оның  кітаптары 
100-ден  аса  тілдерге  аударылған.  Шығармаларының  басылып  шығуы  жҽне  нұсқауы 
бойынша  ЮНЕСКО-ның  есебі  бойынша  дүние  жүзінде  алдыңғы  орынды  алады. 
Жазушы очерктер, публицистикалық жҽне ҽдеби мақалалардың шебері болған. 
Ш. Айтматовтың «Боранды бекет» романында бұрынғы ҿткен ҿмір мен қазіргі 
ҿмірдегі  адамзаттың  іс-ҽрекеттері,  танымдық  дүниесі,  ой  бейнесі  айтылады  жҽне 
еңбек  адамдарының  бейнесі  кҿрсетіледі.  Романда  жазушы  еңбек  адамдарының 
рухани бай дүниесін ҿте тартымды етіп жазған. 
Жазушының  кҿтерген  басты  мҽселесі  –  мҽңгүрттік  пен  тіл  жағдайы.  Бұл 
жағдай тек осы романда ғана емес, осы ҿмірде де кездеседі. Бұл жерде мұны Едіге 
мен Таңсықбаевтың ҽңгімесінен кҿре аламыз: 
«-  Бҿтен  адамдар  кімдер?  Кім  мені  күтіп  тұрған?  Сіз  бе?  -  деді  ол  Боранды 
Едігеге қарап. 
- Біз, біз ғой, қарағым. Ана-Бейітке жетпей тұрып қалдық. 
Қалай  болса  да,  жҽрдемдес,  қарағым,  -  деді  Едіге  жас  офицердің  кҿзіне 
омырауындағы наградаларын шалдыруға тырысып. 
Лейтенант  Таңсықбаев  оның  ордендері  мен  медальдарына  пысқырған  да  жоқ, 
тек қатқыл жҿткірініп алды да, Едіге шал тағы да сҿйлей бергенде, түсін суытып: 
- Жолдас бҿтен адам, менімен орысша сҿйлесіңіз, - деп ескертті. - Мен қызмет 
бабындағы  адаммын,  -  деп  түсіндірді  ол  қысық  кҿздерінің  қара  қастарын  түйісе 
түкситіп». 
«Жылататын да, жұбататын да – тіл» демекші, егер жұмыс бабындағы адамдар 
бҿтен тілде сҿйлеп тұрса, жүрекке ауыр тиеді екен. Романның бұл тұсында жазушы 
осы  үзінді  арқылы  кеңестік  дҽуірде  ана  тіліне  дұрыс  кҿңіл  бҿлінбегендігін  анық 
кҿрсетеді. 
Едіге  –  еңбекті  де  жанындай  сүйді,  еңбек  те  Едігенің  бағын  жандырды.  Ол 
соғыста  контузия  алған  соң,  ҽскерден  босатылған  еді.  Жұмыссыз  болғандықтан 
Үкібаланың  тҿркіндері  келіп,  ҿз  жақтарына  кҿшулерін  ҿтінген.  Оған  Едіге 
намыстанды.  Темір  жол  станциясында  жұмысқа  жалданып  жүріп,  Қазанғаппен 
танысты.  Олар  Боранды  станциясына  жол  тартты.  Едіге  барлық  Сары-Ҿзектің 
адамдары  сияқты  разъезде  жұмыс  істеді.  Оған  Қазанғап,  Ҽбуталип,  Зарипа  сияқты 
достары қолдау жасады. Осы жерде жұмыс істеп, үйлі-жайлы болды. 
Қазанғап  –  ҿте  мейірімді  адам.  Мінез-құлық  ҽркім  ҿзінің  кейпін  кҿрсететін 
айна деп бекер айтылмаса керек. Себебі Қазанғаптың бойында тек жақсы қасиеттер 
болатын.  Онымен  сҿйлесудің  ҿзі  бір  ғанибет  еді.  Қазанғап  Едігеге  барынша 
кҿмектесті. Романда кейіпкердің жомарттығы ашық айтылған. 
Едіге еңбегінің жемісін кҿрді. Аты-шулы Қаранарды бҽрі біледі. Сары-Ҿзекке 
келмеген  фототілшілер  келді.  Бұл  –  Қазанғаптың  малының  тҿл  басы  болсын  деп 
берген Ақбас інгеннің ботасы еді. Оның аты-шулы Қаранар атанатынын кім білген 
десеңші.  Фототілшілер  бураның  аяғынан  ҿркешіне  дейін,  кеудесін,  тізесін,  тұрқын 
ҿлшеп, бҽрін қағазға түсірді. 
Ҽбутҽліп  пен  Зарипа  –  Едігенің  сенім  артқан  достары.  Олар  ақылды  адамдар 
еді.  Екеуі  де  ұстаз.  Балаларға  білім  беріп,  олардың  кҿзін  ашты,  білімге  деген 
құштарлығын  оятты.  Екеуінің  де  сабағы  қызықты  ҿтетін.  Ҽбутҽліп  –  география 
пҽнінің мұғалімі, ал Зарипа – бастауыш сыныптың мұғалімі. Борандылықтар екеуін 
де бауыр тартып, жақсы кҿріп қалды. «Білу ғана аз, сол білгеніңді істе қолдана білу 
керек»  деген  сҿз  бар  емес  пе?  Екеуінің  үйде балабақша  ашқандай  бала  оқытуы  бір 
қызықты шаруа болды. Едігенің ҿзі де жиі келіп, қызыға қарап, қыздарының не істеп 
отырғандарын бақылайтын. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
166 
Кейіннен бұл үйге Үкібала да келуін жиілетті. 
Ш.  Айтматовтың  «Боранды  бекет»  романындағы  еңбек  тақырыбын  Ыбырай 
Алтынсариннің еңбек туралы жазған шығармаларымен салыстыруға болады. Еңбекті 
сүю  жҽне  қадірлеу  –  Ыбырай  атамыздың  ҽңгімелерінің  негізгі  тақырыбы  болған. 
Мысалы:  «Ҿрмекші,  құмырсқа,  қарлығаш»  ҽңгімесінде  Ыбырай  ең  кішкентай 
жҽндіктердің  ҿзі  де  тіршілік  үшін  тыным  таппай  еңбек  етіп  жүргендігін  кҿрсете 
келіп,  оларды  балаларға  үлгі  етеді.  «Қарлығаш,  ҿрмекші  ғұрлы  жоқпысың,  сен  де 
еңбек ет, босқа жатпа», - дейді. 
«Бай  баласы  мен  жарлы  баласы»  атты  ҽңгімесінде  Ыбырай  еңбекке  деген 
қоғамдық,  таптық  кҿзқарасты  бейнелейді.  Кҿшкен  елдің  жұртында  қалған  екі 
баланың  бір  тҽулік  ішінде  басынан  кешкендерін  суреттеу  арқылы  сол  балалардың 
ҿмір тануы, тіршілікке икемділігі жайлы мҽселеге ҽлеуметтік мҽн береді. Асан – ҿмір 
үшін күресудің жолын білмейтін, шыдамсыз, еңбекке икемі жоқ жан. Үсен – жарлы 
баласы. Ол – тұрмыстың тепкісін кҿрген, ысылған бала. 
Қазақ халқына белгілі ұлы ақынымыз Абай Құнанбаев та еңбек туралы жазған. 
Мысалы: шырылдауық шегірткедей ертеңгісін ойламайтын жалқауларды күлкі етеді. 
Шегіртені  ҽкеліп,  онан  ҽлдеқайда  кіші  жҽндік,  бірақ  еңбекшіл  құмырсқаға  бас 
игізеді. Мұның бҽрінде адамдық намыс, ҽділдік үшін күрес идеясы кҿрінеді. 
Қорыта  келгенде,  романның  тҽрбиелік  мҽні  ҿте  зор.  Шығармада  адамдардың 
еңбексүйгіштігін  нақты  кҿруге  болады.  Едіге,  Қазанғап,  Ҽбутҽліп  –  нағыз  еңбек 
адамдары.  Олар  тұрмыс-тауқыметтің  ауыртпалығына  қарсы  күресе  білді.  Балалар 
ҽлемінде  еңбектің  құны  зор.  Ҿйткені,  тарыдай  болып  мектепке  кіріп,  еңбек  етуді 
партадан  бастайды.  «Еңбек  –  қуаныш,  жалқаулық  –  айрылмас  азап»,  -  деп  Абай 
Құнанбаев айтқандай, еңбек  – біздің ертеңіміз, бүгініміз, ҿткеніміз. Қоғам ҿзгерген 
сайын халықтың ҽр дҽуірдегі ҿмір жолдары да ҿзгеше. 
Міне,  тарихтың  сонау  бір  кезеңіндегі  еңбек  адамдарының  тағдырын  осы 
шығармадан  танып  білуге  болады.  Шығарманы  оқи  отырып,  автордың  қыл  қалам 
шеберлігіне риза боласың. Бүгінгі заманда ҿркениетті елімізде еңбек туралы негізгі 
мҽселе алға қойылып отыр. Нағыз еңбек адамына жоғары білім ҿте қажет. 
Болашақ еліміздің тұғырын ұстай алатын тек қана білімді, денсаулығы мықты, 
ҿмірді танымдық тұрғыдан тани білетін, еңбекке ынтасы бар азамат болуға тиісті. Ҽр 
қоғамда ҿзіне сай саналы азаматы, тыныс-тіршілігі, халқы болады. 
 
Әдебиеттер 
1 Айтматов Ш. «Боранды бекет» романы. 
2 Мылтықбаев Р. Шыңғыс Айтматов. – Алматы: «Жазушы» баспасы, 1978. 
3  Айтматов  Ш.,  Шаханов  М.  Құз  басындағы  аңшының  зары.  –  Алматы: 
«Рауан» баспасы, 1997. 
4 Ақылдың кені. – Алматы: «Қазақстан» баспасы, 1991. 
5 «Қазақ ҽдебиеті» энциклопедиясы. 
6 Қабдолов З. Сҿз ҿнері. 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
167 
«ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ 
ҦЙЫМДАСТЫРҒАН «ЖУРНАЛИСТ БОЛҒЫМ КЕЛЕДІ» АТТЫ 
ШЫҒАРМАЛАР КОНКУРСЫНА ТҤСКЕН ЖҦМЫСТАР 
 
САЛИХАНОВА Гавхар, 
«Ә. Науаи атындағы №17 жалпы орта мектеп» КММ 9 «А» сынып оқушысы, 
Кентау қаласы, Оңтҥстік Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: АЮПОВ Фархад, 
«Ә. Науаи атындағы №17 жалпы орта мектеп» КММ 
«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінің мҧғалімі, Кентау қаласы, 
Оңтҥстік Қазақстан облысы, Қазақстан Республикасы 
 
ҚАЗАҚ ЕЛІМ – МЕКЕНІМ! 
 
Ата-бабаларымыз  Қазақ  елінің  тҽуелсіздігі  үшін  небір  қиыншылықтарды, 
нҽубетті  күндерді,  сұрапыл  соғыстарды  басынан  ҿткерген.  Соның  бірі  –  ұлт 
тарихына ҿшпестей із қалдырған Желтоқсан оқиғасы. 
Желтоқсан зұлматы – болашақ үшін болған іс, теңдесі жоқ толғаныс! 
Тҽуелсіздік үшін тҽнін де, жанын да пида еткен, құс тұмсығындай қысқа ғана 
ғұмыр кешкен боздақтарды қалай ғана мақтан етпеске? Ҿскен елдің ҿрелі ұрпақтары, 
ақындардың  мҽңгілік  жыр  мақтаны.  Желтоқсанның  қаһарман  ұл-қыздары, 
асқарларда алаң боп тұрмақ мҽңгі. 
Ия, Желтоқсан – Тҽуелсіздік! 
Егіз ұғым сияқты, 
Кеуделерден ҽуен шалқып, күй атты! 
Тҽуелсіздік таңынан біз кҿреміз, 
Алда тұрған асыл арман, мұратты! 
Тҽуелсіздік оңайлықпен келмеді, 
Бізге мұны ешкім аяп бермеді. 
Тҽуелсіздік – Қайрат, Лҽззат, Ерболдың, 
Тас кҿшеде тас-талқан боп ҿлгені... 
Қай  халықтың  болса  да  тағдырына  бағышталған  тарихи  ғұмырында 
тауқыметтер  тасқыны  аз  болмаған.  Ащы  араласпаса  –  тҽттінің  бағасын,  ҽттеген-ай 
араласпаса  сҽттінің  бағасын  білу  о  бастан-ақ  оңайға  түскен  емес.  Халықтың 
азаттығы мен бостандығы қашан да қымбатты да қасиетті. Ежелден еркіндік аңсаған 
еліміз, қаншама қазынаның құт мекені – қасиетті жеріміз. Ҽлемге ҽйгілі болды емес 
пе бүгінде, ҽділдік жеңеді екен түбінде! Дүр сілкінтіп барлық ҽлемді, алапты, аңсай 
тҽуелсіздік  таңы  атты.  Күні  кеше  азап  шеккен  қазақтар,  дос-дұшпанды  таңырқата 
қаратты! 
Тҽңірім  қазақтан  бес  мың  жылдық  жыр-дастандарын  айырмады,  қобызы  мен 
домбырасын  ұмыттырмады,  тарих  қанша  жерден  кескілеп  жатса  да,  сҿз  маржанын 
шашау  шығармай,  бүгінге  жеткізді,  жерін  қалдырды,  жырын  қалдырды,  Отанын 
қалдырды. Ата-бабаларымыз кіндік қаны тамған Отаны үшін үлкен күреске шықты, 
Жер-Анасын  сақтап  қалу  үшін  ҿз  жанын  да  аямады.  Қазақтың  басынан  бір 
замандарда  ауып  кеткен  бақытты  –  Тҽуелсіздігін  қайтарды.  Алып  далада  ҽлемге 
ашық та, болашағы бекем жас мемлекет пайда болды. Азаттықтың таңы атты. 
Тарих  шежіресіне  тайға  таңба  басқандай  жазылған  бұл  қасиетті  де  құдіретті 
күн – 1991 жылғы 16 желтоқсан болмақ. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
168 
Қазақ  халқының  ғасырлар  бойы  аңсаған  асыл  арманы  жүзеге  асты.  Дүниеге 
жаңа  мемлекет  –  Тҽуелсіз,  дербес  Қазақ  елі  келді.  Тҽуелсіздіктің  келуімен  бірге 
тарихта жас, егемен елдің жаңа дҽуірі басталды. 
Арайлап  атқан  таңы  бар,  асу  бермес  асқаралы  елі  бар,  сайын  дала,  жазираны 
мекендеген  мейірбан  халқы  бар  –  Қазақ  елі.  Асты  мен  үсті  байлыққа  толы  қазақ 
даласына  Алланың  нұры  тҿгіліп,  жер  астынан  қара  алтын  атқылап,  жазықтан  газ 
лаулады. Бұлар да кешегі Абылай хан мен Тҽуке хан, Қазыбек би, Тҿле би, Ҽйтеке 
би,  Қабанбай  мен  Бҿгенбай  батыр,  тағы  басқа  хан,  би,  батырларымыздың  бүгінгі 
біздің тағдырымыз үшін күресіп, жан алысып, жан берісіп, қорғап, қалдырып кеткен 
еншісі.  Кең  байтақ  елдің  иесі  –  Қазақтың  Тҽуелсіздігі  арқасында  қол  жеткізген 
игілікті  істері.  Егемен  еліміздің  ең  ұлық,  қастерлі  мерекесі  –  Тҽуелсіздік  күні. 
Тҽуелсіздіктің келуімен бірге тарихта жас, егемен елдің жаңа дҽуірі басталды. 
Ал,  Тҽуелсіздік  бізге  не  берді  дегенге  келер  болсақ,  үзіліп  қалған  алтын 
шынжырдай жеті қат жер астына кеткен тарихымызды қайта жалғады. Оның айқын 
белгісі – тарихи мұрағаттар, тасқа қашалып жазылған бабалар шежіресі, Алтын адам, 
үйірінен  адасып  қалып,  қайта  табысқан  жылқыдай  еліне  оралып  жатқан  қандас 
бауырлар.  Сондай-ақ,  Азияның  түп  кіндігінде  күн  сайын  ҿркендеп,  кҿркімен  кҿз 
тартып, бүкіл ҽлемді таң қалдырып келе жатқан Қазақ елінің елордасы – Астана. 
Елдің  тағдыры  мен  болашағы  үшін  тұңғыш  Елбасымыздың  атқарған  игі 
істерінен қымбат нҽрсе жоқ. 
Елбасы арман еткен Астана қаласын қалай атап ҿтпеске? 
Астана – еліміздің жүрегі, 
Астана – тҽуелсіздік тірегі. 
Елорда мен Елбасы халық санасында егіз ұғымға айналды. 
6 шілде – Қазақ елі үшін қос қуанышты жұптаған күн. 
Бұл  күн  –  Қазақстан  Республикасының  Тұңғыш  Президенті  Нұрсұлтан 
Ҽбішұлы Назарбаевтың туған күні. Бұл күн – Елбасының есімімен бірге дүниежүзіне 
кҿрікті келбетімен, асқақ атауымен ҽйгілі болған ару қала Астана күні. Қазақ елінің 
ҿсіп-ҿркендеу сатысын, тұғырлы тарихын сҿз еткенде осынау егіз ұғым еске түседі. 
Тұңғыш  Елбасымыз  –  Астананы,  Астана  –  Қазақ  елін  ҿсіреді.  Астана  атағы  ҽлемге 
мҽлім болды. Арқадағы ертегі аңыз қала Астана сҽулеттілігі жағынан халықтың кҿз 
қуанышына,  ұлттық  мақтанышқа  айналып,  қазақи  рухтың  асқақтығын  бірден 
байқатқандай,  сезім  шабытына  баурай  жҿнелді.  Кҿріп  келеміз,  қуанып  келеміз, 
сүйсініп келеміз. 
«Астана  –  Бҽйтерек»  монументінен  мемлекетіміздің  ҿткені  мен  бүгінгісі, 
болашаққа деген үміті анық сезіліп тұрғандай. Жалпы айтқанда, Бҽйтерек монументі 
тек  қала  халқының  емес,  бүкіл  Қазақ  елінің  мақтанышына  айналып  отыр  десек 
қателеспейміз.  Бүгін  Астаны  бүкіл  ҽлем  біледі.  Ол  елдің  мҽдени  орталығына 
айналды.  Қаланы  мақтанышпен  атағанда  оны  салған  адамдардың  да  ардақты 
есімдерін  еске  аламыз,  солардың  ішінде  қаланың  шын  мҽніндегі  архитекторы 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Нұрсұлтан  Ҽбішұлы  Назарбаевтың  орны 
ерекше. 
Астана  –  баршамыздың  жүрегімізге,  жанымызға  жақын  қала.  Астана  қанатын 
кең жайып келеді. Астана тек сҽулетінде сҽн тұнған ғимараттарымен, кең пішілген 
кешендерімен, абат нұрға бҿленген бүкіл болмысымен ғана емес, адамдары ажарлы, 
татулығы жарасымды қалпымен ерекшеленеді. Астана жастардың қаласына айналып 
келеді.  Ал  жастар  дегеніміз  –  жарқын  болашағымыз.  Астана  –  ҽлемдегі  ең  жедел 
ҿсуші қала. 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
169 
Елбасымыздың  басты  мақсаты  –  Қазақ  елінің  ең  дамыған  мемлекеттердің 
алдындағы  қатарына  қосылуы.  Елбасымыздың  кҿрегендігінің  арқасында  Қазақ  елі 
ҿткен  жиырма  үш  жылда  қыруар  жетістіктерге  жетті.  Ҽрбір  отандасымыздың 
жүрегінде  елімізге  деген  мақтанышы  шексіз.  Қазақстандықтар  болашағына,  Қазақ 
елінің келешегіне  нық  сеніммен  қарайды.  Бүгінде  Қазақ  елінің  жетістіктері  –  ҽрбір 
азаматтың ұлттық мақтанышы. 
Даму  жолындағы  Елбасы  стратегиясы  кҿрші  мемлекеттерге  де  үлгі  болуда. 
Қазақ  елін  аз  уақыттың  ішінде  қарқынды  дамушы  ел  ретінде  танып,  ҽлемнің 
алдыңғы қатардағы кҿшбасшылары жоғары баға беруі, біз – Қазақ елінің халқы үшін 
үлкен  мҽртебе.  Бүгінгі  таңда  бүкіл  ҽлемге  танылған,  танылып  қана  қоймай,  ҽлемді 
мойындатқан  Қазақ  елінің  жетістіктері  –  ұлтымыздың  тарихында  болмаған  Қазақ 
елдігімізді айшықтайтын құндылық. Бұл құндылыққа қол жеткізу оңай болған жоқ. 
Тұрақты даму – Қазақ елі үшін үлкен міндет. Елбасының қай бастамасын алсақ 
та,  олардың  терең  білім  мен  біліктің,  тҽжірибе  мен  ізденістің  жемісі  екеніне  кҿз 
жеткіземіз.  Елбасының  толағай  еңбегінің  нҽтижесінде  мүмкін  болған  дүниелер 
екенін мойындаймыз. Жиырма үш жылда қол жеткен табыстар осындай болса, Қазақ 
елінің  болашағы  да  жарқын  болатынына  сенім  мол.  Қазақ  елінің  күн  сайын  дамуы 
ақиқаттың шындығы, ұрпақтарымыздың жарқын болашағы. 
Ендеше, іске сҽт! Елін бастаған Елбасының сындырлы саясаты жалғаса бергей! 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
170 
МАЗМҦНЫ / СОДЕРЖАНИЕ 
 
1.  «Зерттеуші  –  Исследователь  –  The  Researcher»  ғылыми  журналының 
«Білім»,  «Журналистика»,  «Қоғамдық  байланыс»  жҽне  «Саясаттану» 
сериялары бойынша редакциялық алқасы....................................................4 
2. 
Редакционная  коллегия  научного  журнала  «Зерттеуші  – 
Исследователь  –  The  Researcher»  по  сериям  «Образование», 
«Журналистика», «Связь с общественностью» и «Политология».............5 
3. The editorial board of the scientific journal «Zertteušì – Issledovatel’ – The 
Researcher» on the series «Education», «Journalism», «Public Relations» and 
«Political Science»............................................................................................6 
Білім, өнер және сәулет – 
Образование, искусство и архитектура 
4.  Корнева  Е.В.  Аналитическая  структурная  модель  обеспечения 
устойчивой 
градостроительной 
системы 
при 
реконструкции 
исторических комплексов...............................................................................7 
Білім және жаратылыстану ғылымдары – 
Образование и естественные науки 
5.  Толегенова  А.А.  Применение  преобразования  Уолша  –  Адамара  в 
коммуникационных системах......................................................................12 
Техникалық білім беру – 
Техническое образование 
6.  Бекенов  Б.К.  Анализ  термических  свойств  изоляционных  материалов 
для трансформаторов....................................................................................17 
Оқытудың теориясы мен тәжірибесі – 
Теория и практика обучения 
7.  Бейсенов  С.Н.  Электрондық  оқулық  жасау  ҽдістері  жҽне 
түрлері............................................................................................................25 
«Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы 
ұйымдастырған «Үздік педагог – зерттеуші» атты ғылыми, ғылыми-
әдістемелік және әдістемелік жұмыстар конкурсына түскен 
жұмыстар 
8. Баетова Т.С. Білім менеджері – білім кепілі...........................................30 
9. Балданбаева С.Р., Байтунов Д.Е. Дарынды жҽне талантты балалармен 
жұмыс 
жүргізуде 
инновациялық 
технология 
ҽдіс-тҽсілдерін 
қолдану...........................................................................................................38 
10. Бешитова С.Е., Чушекова А.А. Жаңалыққа қарай батыл қадам немесе 
қазақ тілін үйретудің тиімді жолдары туралы............................................46 
11.  Жаксылыков  Т.Т.  «Технология»  пҽнінен  жаңаша  оқытудың  ҽдіс-
тҽсілдері..........................................................................................................53 
12. Қалпақова А.М. Бастауыш сыныптарда ҿзіндік жұмысты қолданудың 
тиімділігі........................................................................................................59 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
171 
13.  Қопешева  В.Н.  Сын  тұрғысынан  ойлау  технологиясының 
тиімділігі........................................................................................................65 
14.  Оспанова  Г.Т.  Бастауыш  мектепте  салт-дҽстүрді  пайдаланудың 
маңызы............................................................................................................69 
15.  Cейтмағанбетова  Т.Ш.  Ағылшын  тілі  сабағында  оқушыларды 
шығармашылыққа баулу...............................................................................76 
16.  Чурсина  Н.П.  Сенсорное  воспитание  младших  дошкольников  (из 
опыта работы)................................................................................................80 
17.  Шхан  Н.Е.  Қазақ  тілін  оқытуда  диалогтік  оқу  ҽдісінің  зерттеушілік 
ҽңгімесі арқылы оқушының метатанымын арттыру..................................86 
«Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы 
ұйымдастырған «Үздік жас зерттеуші» атты ғылыми жобалар 
конкурсына түскен жұмыстар 
Жаратылыстану ғылымдары 
18. 
Арибжанова  М.Е.,  Бекқожина  А.С.  Астана  қаласындағы 
ғимараттардың геометриялық фигураларға ұқсастығы.............................94 
19. Ҽмірова С.Е., Галиева Г.Е. Құлынжон кеніші......................................99 
20.  Бекмырза  А.К.,  Игенбаева  Б.А.  Адамзат  қоғамының  дамуындағы 
мыстың рҿлі.................................................................................................107 
21.  Болысбек  Н.,  Текебаева  Ш.Қ.  Атмосфералық  ауаны  ластаудан 
қорғау............................................................................................................111 
22. Ғазиз Ж.Е., Еркосаева А.Е. Тасбақалар...............................................113 
23. 
Дҽненбай 
А., 
Тойшыбаева 
Г. 
Адыраспан 
– 
дҽрілік 
ҿсімдік...........................................................................................................117 
24. Ербол Е., Есмағамбетова Н.Б. Мысықтың емдік қасиеті..................121 
25.  Қасенова  Д.С.,  Есенаманова  Ж.А.  Құрттың  адам  ҿміріндегі 
маңызы..........................................................................................................128 
26. Қуанышова Ш.Ж., Ҽлмұрат Г.С. Жел энергиясы..............................137 
27.  Нағашыбаев  Т.,  Нұрмұхан  С.,  Жолмағанбетова  К.С.  Жылқы  – 
малдың патшасы..........................................................................................143 
28. Нұрмаханова Қ., Тажекеева Ж. Киелі сексеуіл..................................149 
Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар 
29. Есиркеп Ж., Шотаева Г.А. Современные заимствования иноязычной 
лексики конца ХХ века – начала ХХІ века...............................................154 
30.  Мұрат  Б.С.,  Шҽңгірбаева  Г.С.  Фариза  жырлары  –  мҽңгілік 
мұра...............................................................................................................158 
31.  Хакимжан  А.,  Нүсіпжанова  С.А.  Шыңғыс  Айтматовтың  «Боранды 
бекет» романындағы еңбек адамдарының рухани портреті....................164 
«Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы 
ұйымдастырған «Журналист болғым келеді» атты шығармалар 
конкурсына түскен жұмыстар 
32. Салиханова Г., Аюпов Ф. Қазақ елім – мекенім!...............................167 

Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher                              ISSN 2307-0153 
№№4-6(96-98), сәуір-маусым, апрель-июнь, April-June, 2014
 
______________________________________________________________ 
 
 
172 
Zertteušì
 
• Issledovatel’
 
• The
 Researcher 
ғылыми журнал
  
•
  
научный журнал
  
•
  scientific journal 
 
 
Жазылу индексі: 74640 
 
 
Қолжазбалар ҽдеби ҿңделеді жҽне қайтарылмайды. 
Авторлардың кҿзқарасы, ұстанымы сақталады. 
Жарияланымдағы деректердің нақтылығына авторлар жауапты. 
Олардың байлам-тұжырымдары редакция кҿзқарасымен 
сҽйкеспеуі де мүмкін. Басылымда жарияланған материалдар 
кҿшіріліп басылған немесе пайдаланылған жағдайда 
«Зерттеуші – Исследователь – The Researcher» ғылыми журналына 
сілтеме жасалуы тиіс. 
 
 
Біздің банктегі есепшоттарымыз: 
 
KZT: «Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы, 
БИН 081240014093, ағымдағы банктік шот KZ47 9261 5011 5395 6000, 
БИК KZKOKZKX, КОд 18, КБе 18, КНП 851, «Казкоммерцбанк» АҚ, 
«Журналда ғылыми мақала жариялау». 
 
 
Наши банковские реквизиты: 
 
KZT: Республиканский научно-образовательный центр «Зерттеуші», 
БИН 081240014093, текущий счет KZ47 9261 5011 5395 6000, 
БИК KZKOKZKX, КОд 18, КБе 18, КНП 851, АО «Казкоммерцбанк», 
«Опубликование в научном журнале статьи». 
 
 
 
Директор Жақып М.Қ. 
Журнал «Зерттеуші» РҒБО қарасты 
баспа орталығында беттеліп, басылды. 
Басуға 27.06.2014ж. қол қойылды. 
Пішімі 60х84/16. Қаріп түрі Times New Roman. 
Ризографиялық басылыс. Кҿлемі 10,75 шартты баспа табақ. 
Таралымы 300 дана. Тапсырыс №2706. 
010000, ҚР, Астана қаласы, А. Янушкевич кҿшесі, №4 үй, №213 бҿлме.