Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдарым

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
135 
Көркем шығарманы тудырушы автор болса, оның «екінші жартысы» қабылдаушыны 
да категория ретінде қарастыру әдебиеттану ғылымының алдындағы міндеттің бірі. 
Бұл  тарауда  «Автор  бейнесіне»  «Тыңдаушы  бейнесі»  қандай  түсінік  беріліп 
жүр,  әдебиеттануда  бұл  мәселе  қаншалықты  дәрежеде  зерттелген,  ауызша  туған 
авторлы  әдебиетте  автор  бейнесі  жасалған  ба,  жасалса,  қазақ  әдебиеттануында  ол 
қалай бағаланып, зерттеліп жүр деген сүрақтарға жауап іздейміз. 
Автор  бейнесі  мен  тыңдаушы  бейнесін  ғылыми  айналымға  ендірген  белгілі 
орыс  ғалымы  В.  Виноградов  болатын:  «Автор  бейнесі  –  бұл  стильдік  құралдарды 
тұтас сөздік-көркемдік жүйеге байланыстыратын біріктіруші күш». 
Автор,  автор  бейнесі  қалыптаса  бастаған  кезең,  әдебиеттің  (поэзияның) 
шешендік өнермен (риторика) жапсарлас өмір сүрген кезеңінен бастау алады. Көркем 
мәтіннің құрылысы тәрізді автор бейнесі категориясы да үш деңгейден құралады. 
Автор  бейнесі  категориясы:  идеялық-эстетикалық  (идеологиялық);  жанрлық-
композициялық (бейнелік); тілдік (эстетикалық сөз жүйесі). 
Қазақтың ауызша туған әдебиетінің басты өкілдері жыраулардың, ақындардың 
бойында  импровизацияның  төрт  түрлі  өнері  бірлесіп,  синкретизм  аңғарында 
көрінген: 
1) Олар асқан импровизатор болған, мұны сөз өнері дейміз. 
2)  Теңдесі  жоқ  күйші  (домбыра,  қобыз)  болған,  мұны  музыкалық 
импровизация дейміз. 
3) Олар ғажап орындаушы (солист, артист) болды. Мұны сахна өнері дейміз. 
4) Заман, ел жайын терең толғайтын үлкен ойшыл-ұстаз болды [5, 276]. 
«Төл әдебиетімізде автор бейнесінің тұлғалануы дербес қазақ атымен аталатын 
әдебиеттің қалыптасу кезеңімен (XV ғ. орта шені) тұспа-тұс келеді. 
Автор  бейнесі  категориясын  қалыптастыру  тұсында  ғалымдар  арасында  түрлі 
көзқарастар орын алған. 
«Автор  образы»  –  тіл  жағынан  алғанда  көркем  шығарманың  мағыналық 
стильдік  діңгегі.  «Автор  образын»  анықтау  дегеніміз  –  сол  шығарманы  стилистика 
тұрғысынан талдау деген сөз. 
«Автор образын» шығарманың баяндау стилінен, диалогтар мен монологтерді 
беру  үлгісінен,  экспрессивтік-стильдік  элементтерінен  көріп,  тануға  болады. 
Қысқасы, «автор образы» – лингвостилистикалық проблема» [7, 224]. 
Автор  мен  тыңдаушы  категориясынан  туындайтын  автор  бейнесі  мен 
тындаушы  бейнесі  поэтикалық  категорияларын  басқа  ғылым  салаларымен 
сабақтастыра, жан-жақты кешенді зерттеу қажеттілігінің туындап отырғанын ғалым 
орынды айтып отыр. 
Тыңдаушы  авторды  әдеби  акт  кезінде  тек  естімейді,  көреді  (визуалды).  Есту-
көру  филологиясы  туады.  Сөйлеу  табиғатын  зерттеген  ғалымдар  сөздің  25%-ын 
қабылдаушылар  сөйлеушіні  көру  арқылы:  оның  сыртқы  келбеті,  қимыл-әрекеттері, 
бет-пішіні  мен  көздерінің  қимылына  назар  аударуы,  яғни  көру  арқылы 
қабылдайтындықтарын атап өтеді. 
Кез  келген  әдеби  шығарма,  әдеби  тектің  қай  түрінен  болмасын  автордың 
санасындағы  өнерді  тұтынушы-қабылдаушыға  арналғанымен,  автордың  үнемі  ой-
қиялында,  жүрек  қатпарында  жататын  қабылдаушы  не  қабылдаушы-адресатқа 
негізделеді. 
Адресат  ұғымын  Ю.  Лотман  ақпаратты,  хабарды  алушы,  адресант  ұғымын 
хабарды, ақпаратты жіберуші деп түсіндіреді. 
Көркем  коммуникацияда  кабылдаушының  ең  негізгілері  деп  санаталатын 
оқушы-тұтынушы, оқушы-адресат түрлерінен басқа, жалпылама көрінетін түрлері де 
кездеседі. Олар көбіне әлеуметтік және білім деңгейлеріне байланысты жіктеледі. 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
136 
Қабылдаушы  бейнесі  категориясы:  «оқушы»,  «тыңдаушы»,  «оқырман»,  «қара 
халық», «ақсүйек», «тобыр», «публика», «бірен-саран», «таңдаулылар», «өзіміздікі», 
«барлығы». 
Қабылдаушы  бейнесі  категориясының  (оқушы,  тыңдаушы)  «қара  халық», 
«ақсүйек»,  «тобыр»,  «публика»,  «бірен-саран»,  «таңдаулылар»,  «өзіміздікі», 
«барлығы» сынды түрлері бар. 
Осындай бақылаулардан, зерттеулерден шығатын қорытынды: өнер туындысы 
әр адамға оның одан қаншалықты дәрежеде ала алатынына байланысты бере алады 
[4, 340]. 
Қабылдаушының  түрлі  жіктерге  бөлінуі  заңдылық.  Қалың  көпшіліктің  бәрі 
эстетикалы  бағытталған  қабылдаушы  болуы  мүмкін  емес.  Алайда,  қай  қоғамда 
болмасын,  автор  алдында  өз  қабылдаушыларын  тәрбиелелеу,  рухани-моральдық, 
біліми,  эстетикалық,  саяси-экономикалық  танымдарының  өсуіне,  жетілуіне  ықпал 
ету мәселесі  тұрады. Өнердің табиғаты да осыған жетелейді. Автор мен тыңдаушы 
категорияларының,  олардың  байланысының,  қарым-қатынасының  полифониялы, 
полифункционалды екендігін тануға жол ашылды 
Автор  –  мәтін  –  тыңдаушы.  Автор  мен  тыңдаушы  байланыстары  көркем 
шығарма арқылы жүзеге асады. Көркем шығарма әдебиеттану ғылымында мәтін деп 
қарастырылады. 
Мәтін жасалу барысында автордың қабылдаушымен байланысының да түрліше 
құрылуын Ю. Лотман былайша анықтайды: «Сөйлеушіге бағдарланған мәдениет ең 
жоғарғы  құндылықтың  сапасы  туралы  жабық,  табылуы  қиын  немесе  тіпті  де 
түсініксіз мәтіндерден тұрады. Бұл эзотериялық мәдениеттің түрі. 
Дана Абайдың: «Сөз түзелді, тыңдаушы сен де түзел», - деп мәдениеттің жаңа 
кезеңіне  жол  тартуы,  өз  кезегінде  коммуникациялық  аймақтың  ішіндегі  қозғалыс 
бола  тұра,  өзіне  дейін  қалыптасып  келген  автордың  аудиторияның  үлгісіне 
ыңғайлануынан,  бірінші  үлгіге,  аудиторияның  автор  үлгісіне  ыңғайлануын  жасау, 
тудыру, қалыптастыру болды. 
Қазіргі  кезеңде  мәтін  семиотикалық  жүйе  ретінде  үш  пәннің  зерттеу  нысаны 
болып отыр. Олар: текстология; герменевтика; поэтика. 
Мәтін – автор мен қабылдаушы арасын байланыстырушы ғана емес, тудырушы 
мен  тұтынушы  екі  жақтың  ой-пікір,  сана-сезім,  дауыстарының  тоғысатын, 
араласатын  нысаны.  Сол  себепті  «Мәтінді  түсіну  үшін  дәлме-дәл,  сөзбе-сөз  оқу 
шегінен  шығу  керек:  мәтін  авторының  көзқарасына  және  оның  дүниетанымына, 
автордан тыс адамдардың «дауысына», яғни қоршаған әлеуметтік орта көзқарасына 
қанық болу керек әрі осы мәтін соған жолданған-ау дейтіндей мүмкін адресатты да 
көз алдыңа елестете білу кажет 
Екінші  тарау  «Автор  мен  тыңдаушы  және  әдеби  мектеп  дәстүрі»  деп 
аталады. Сыр сүлейлері шығармаларындағы автопортрет. Әдебиет теориясында 
бұл  бірде  автопортрет,  бірде  автор  тұлғасы,  бірде  автор  образы  түрінде  қолданыла 
береді. 
Қалай болғанда да автор бейнесінің көркем шығарма үшін мәні ерекше. Олай 
дейтініміз,  кез  келген  өнер  туындысы  суреткер  дүниетанымының  жемісі,  көрінісі. 
В.О.  Виноградов:  «Автор  образы  дегеніміз  көркем  шығарманың  тұла  бойына 
жайылып  жатқан  әрі  оның  барлық  элементтерінің  өзара  байланысы  мен  әсер-
ықпалын анықтайтын сөздік оқшау структура», - дейді [7, 152]. 
Автор  бейнесі  прозада  көркем  шығарманың  өн  бойынан  –  идеялық-
композициялық құрылымынан, образдар жүйесінен, тіптен тілі мен стилінен айқын 
көрініс табады. Ал поэзия жанрында, әсіресе, сыршыл лирикада лирикалық кейіпкер 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
137 
сезімі  мен  танымы,  ой-өресі  арқылы  көрінсе,  енді  бірде  автордың  өз  бейнесін 
сомдауы арқылы көрініс табады. 
Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің тізгінін тең ұстаған Сыр бойы ақындары 
осы дәстүрді жалғастырып қана қоймай жаңғырта, жаңарта түседі. 
Сыр сүлейі Балқы Базар өзі туралы: 
Бұл жер түгіл төменгі – 
Аштарханның бойында, 
Құмар дейді көрмекке, 
Он екі ата байұлы. 
Әлім менен шөменнің, 
Мен едім даңлы шайыры... 
...Мен – күпшек санды тел күрең, 
Төсімнен тартса жетпейтін, 
Жуандықтан айылы... [7, 38], - деп жыр нөсерін төгеді. 
Екпін,  ырғақ,  ұйқас  шабыт  үстіндегі  ақын  бейнесін  көз  алдымызға  әкеледі. 
Ақындық  шабыты  тасыған  Базар  жырау  өз  бейнесін  жасауда  сөз  маржанын 
төгілдіреді. 
Бұл  әсіре  мақтау,  қызыл  сөздің  тізгінін  еркінше  жіберу  емес.  Ақынға  халық 
берген баға. Жырау сол халықтық бағаны көркем сөзбен жеткізуші ғана. 
Базар  жыраудың  автопортрет  жасаудағы  шеберлігі  көрінетін  тағы  туындысы 
«Қайырға  біткен  шынармын»  деп  аталады.  Толғаудың  алғашқы  өлең  жолының 
өзінен  ақындық  суреткерлік  анық  көрінеді.  «Қайырға  біткен  шынар»  образды 
ойлаудың жемісі. Өз образын жасауда ақын тек шалқып, тасып кетпейді. 
Тағдырының  бұралаңы  мен  бұлтарысын,  өрі  мен  ылдиын  өзін  құрметтеген 
халықтан жасырғысы келмейді: 
Мен – қайырға біткен шынармын, 
Бітсе күнім сынармын. 
Қайда жақсы бар десе, 
Қауышқанша құмармын... 
...Жарауы түскен жүйріктей, 
Ілестірмей ешкімді, 
Қызсам жалғыз шығармын! 
Адам болса кеулінде, 
Болмай қалмас бір арман. 
Екі мұңлы бас қосса, 
Іштегі шерін шығарған [7, 48]. 
Өзін қадір тұтқан жыр сүйер қауымға Базар  да үлкен құрметпен қарағандығы 
байқалады.  Ақынның  ең  бірінші  ойлайтыны  өзінен  аталы  сөз  күткен  әлеуметтің 
көңілін қалдырмау. Жалынды жырларымен халық көңіліне медеу, демеу болу. 
Жалпы  Базар  жыраудың  автопортреттері  жалаң  мадақ  емес.  Өз  өмірін 
заманнан,  қоғамнан  бөлек  қарастыра  алмайтын  ақын,  өз  бейнесін  жасауда  да  бұл 
мәселені қаперінен шығармайды. Ішкі жандүниесі, заман салған ылаң, жан күрсінісі 
– барлығы Базар жыраудың авторпортреттерінен көрінеді. 
Айтыс  өлеңдердегі  автор  мен  тыңдаушы.  Айтыс  –  қазақ  ауыз  әдебиетінің 
әлеуметтік  жүгі  мол,  кең  өрісті  үлкен  бір  саласы.  Ол  –  суырып  салма  ақындық 
өнердің жемісі. Бертін қазақ елі ислам дініне еркін араласқан кезде, араб әрпімен хат 
таныған  кезде,  бұрынғы  ауызша  айтысқа  жаңа  түр  қосылды  –  ол  жазбаша  айтысу 
дәстүрі. 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
138 
Осы дәстүр ХХ ғасырдың басында ерекше сипатқа ие болды. Өнердің бұл түрі, 
әсіресе,  Сыр  бойы  ақындары  арасында  кең  орын  алды.  Шынында  да  Сыр 
сүлейлерінің жазбаша айтысқа қатыспағаны кемде-кем, тіптен, жоқ десек те болады. 
Қаңлы  Жүсіп  пен  Кете  Жүсіп,  Қаңлы  Жүсіп  пен  Керейт  Даңмұрын,  Қаңлы 
Жүсіп  пен  Қаражанның  Төлегені,  Шәкей  сал  мен  алты  ақынның  (біреуі  Қаңлы 
Жүсіп),  Қаңлы  Жүсіп  пен  Қарасақал  Ерімбеттің,  Он  алты  ақынның,  Шораяқтың 
Омары  мен  Қарасақал  Ерімбеттің,  Шораяқтың  Омары  мен  Таубайдың  Жүсібінің, 
Шораяқтың Омары мен Нұрмақанның, Тұрмағамбет пен Шәді төренің, Тұрмағамбет 
пен Сәнбаланың т. б. айтыстары осының дәлелі, - дейді Е. Әбдіхалықова [1, 17]. 
Сыр  сүлейлерінің  қаламынан  туған  ірілі-ұсақты  бірнеше  айтыстардың 
көркемдігі  мен  мазмұнының  ерекшелігін  мына  айтыстардан  көреміз:  «Шәкей  сал 
мен алты ақынның жұмбақ айтысы», «Тұрмағамбет пен Жүрсін», «Ырысты қыз бен 
он алты ақын», «Шораяқтың Омарының балдызымен айтысы», т.б. 
Сыр  ақындары  арасында  кең  етек  жайған  жазбаша  айтысу  дәстүрінің  бір 
саласы  –  жұмбақ  айтысын  да  дәстүр  жаңашылдығы  деп  бағалауымызға  болады. 
Яғни,  өнердің  бұл  түрі  де  жазу  сауаттылығына  байланысты  түрін  өзгерткенімен, 
жанр ауыз әдебиетінің үлгісі. 
Жұмбақ  айтыстардан  сол  дәуірдің  өмір  шындығына  сәйкес  ақынның  өзіндік 
көзқарасы  мен  түсінік-талғамын,  ой-өрісін  аңғаруға  болады.  Айталық,  Ырысты 
қыздың бір ауыз жұмбағын шешуге Сыр өңірінің әйгілі он алты ақыны қатысады. Әр 
ақын  қыз  жұмбағын  өзінше  шешіп  қана  қоймай,  өзінен  бұрын  жауап  жазған 
ақындардың сөзін де сарапқа салып пікір айтады. Мұның ақыры үлкен тартыс, қым-
қиғаш  дау-таласқа  айналады.  Осыншама  жұртты  пікір  таласына  тартқан  Ырысты 
жұмбағының сыры философиялық мәнінде жатқан сияқты. 
Керуен түйең бар ма артқандай, 
Қос артып жүк түйесін босатқандай? 
Өзің де қартқа басқан кісі екенсің, 
Кәріні бар ма амал жасартқандай? 
Бұған  Ешнияз  сал  «кәрінің  жасармағы  бір  сұлу  қыз»  десе,  алшын  Әзілкеш 
«көңілі шат кәрі ғана жасарады» дейді, ал Оңғар жырау «перзент, ұят, иман һәм сұлу 
жар»,  Қарасақал  Ерімбет  «кірсіз  киім,  жан  тыныштық»,  Балқы  Базар  «кәріні 
жасартудың  ылажы  жоқ»  десе,  керейт  Қалмағамбет  «тағдырдың  жазуына  еш  шара 
жоқ» деп түйеді. 
Бірақ қыз мұның ешқайсысына да қанағаттанбай жұмбағын өзі шешеді. 
Қызы едім жайсаң өскен Елібайдың, 
Бір сырды айтылмаған жұртқа жайдым. 
Қосылған қосағыма көңілім толмай, 
Көбейді көкірегімде басқан қайғым… 
Болар деп жақсы кеңес жақсылардан, 
Серметкен себебі сол бұл жағдайдың. 
Мысалы «ауған жүкті басқанменен, 
Бара бар айтқан ақыл» деп ойлаймын! 
Осы  іспеттес  Шәкей  сал  Дәуішқызының  жұмбағы  да  өзінің  астарлы  ойға 
құрылған  тартымдылық  сипаттарымен  дараланады.  Жұмбақ  айтыстар,  негізінде, 
халықтың табиғат және қоғамдық құбылыстарға көзқарасы. 
Сүлейлердің  айтысының  қайсысын  алсаң  да,  тыңдаушысына  терең  ой  салары 
көрініп тұрады. 
Қорытынды.  Әдебиеттану  ғылымында  соңғы  кездерде  қолға  алына  бастаған 
сөз  өнерін  тарихи-функционалдық  тұрғыдан,  көркем  өнерді  басқа  ғылым 
салаларымен байланыстара отырып зерттеуді мақсат ететін кешенді зерттеу, көркем 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
139 
шығарманы  герменевтика  тұрғысынан  талдау,  сөз  өнерінің  модельдеуші-
таңбалаушы  қырлары  мен  коммуникативті  сипатын  қарастыратын  бағыттары 
әдебиеттің  қоғам  және  адамзат  үшін  қызметін,  орнын,  әсерін  бақылауда  маңызды 
рөл атқаратын бағыт болып табылады. 
Қазақ  әдебиетінің  авторлық  бой  көрсеткен  ежелгі  дәуірі  мен  орта  ғасырлық 
мұралардың  заңды  жалғасы  болып  табылатын  Сыр  бойындағы  ақын-жыраулар 
поэзиясында  даралық,  шығармашылық  дүниетанымның,  авторлық  сананың 
қалыптасу,  даму  жолдарымен  қатар  қазақ  қабылдаушысының  даму  эволюциясы 
әдеби шығармалардың туу, айтылу, қабылдану процестері кезінде аңғарылады. 
 
Әдебиеттер 
1 Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. – Алматы: Ана тілі, 1996. – 240 б. 
2  Савельева  В.В.  Художественный  текст  и  художественный  мир.  –  Алматы: 
Дайк-Пресс, 1996. – 192 с. 
3 Аристотель. Аналитики. – Минск: Современное слово, 1998. – 448 с. 
4 Потебня А.А. Эстетика и поэтика. – М.: Искусство, 1976. – 614 с. 
5  Лотман  Ю.М.  Структура  художественного  текста.  –  М.:  Искусство,  1970.  – 
384 с. 
6 Лотман Ю.М. Лекции по структуральной поэтике. – Тарту, 1964. – 195 с. 
7 Виноградов В.О. О теории художественной речи. – М., 1971. 
8 Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. – Алматы: Атамұра, 2003. 
9 Қазақ тілінің сөздігі. – Алматы: Дайк пресс, 1999. 
10  Тұяқбаев  Ғ.  Сыр  бойы  ақындарының  жазбаша  айтысу  дәстүрі  //  10  лет 
независимости  Казахстана:  итоги  и  перспективы  развития.  Материалы 
международной научной конференций, 4-том. – Алматы, 2001. – 628 б. 
11 Айтыс. ІІІ том. – Алматы: Жазушы, 1965. – 662 б. 
12 Қоңыратбаев Ә. Қазақ фольклорының тарихы.  – Алматы: Ана тілі,  1991.  – 
288 б. 
13 Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының қолжазба қоры, 534-папка, 
1-дәптер, жинап, өткізген Ғ. Себепов. 
14  Ізтілеуов  Т.  Таңдамалы  шығармалар  жинағы.  Құрастырып  баспаға 
дайындаған Байділдаев М. – Алматы: Жазушы, 1972. – 263 б. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
140 
ҚАЙРАТБЕК Аружан, 
ТҰРҒАН Гүлдана, 
Б. Шалғынбаев атындағы №217 орта мектебінің 11 сынып оқушылары, 
Қызылорда қаласы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы 
 
Жетекшісі: ҚУАНЫШБАЕВА Айжамал Измағамбетқызы, 
Б. Шалғынбаев атындағы №217 орта мектебі «Ағылшын тілі» пәнінің мұғалімі, 
Қызылорда қаласы, Қызылорда облысы, Қазақстан Республикасы 
 
 
USING THE MEDIA TO TEACH ENGLISH TO THE YOUTH 
 
English  as  a  Worldwide  Language.  English  is  Western  Germanic  language  that 
arose in Great Britain during the Anglo-Saxon kingdoms. It was brought to Britain by the 
Germanic settlers. Until that time it is said that the rest of Romanic Britain spoke in Latin 
and  Brythonic,  an  ancient  Celtic  language.  English  spread  beyond  the  British  Isles  to 
become what is now the lingua franca (bridge language). Lingua franca is what we call any 
  ng  g   s d wh n p op   who don’  sh     h  s     o h    ong   co   n c   . 
English later became the mother tongue of the USA when English settlers landed in 
North  America.  It  is  the  dominant  language  in  communication.  Everybody  knows  that 
English is the most widespread, well known language in the world. 375 million people in 
the world speak English as a first language, and over a billion know English as a second. 
All of the famous movies such as Transformers, Fast and Furious, Shrek, Ice Age, etc. are 
originally  filmed  in  English,  later  being  translated  into  other  languages.  Most  of  the 
famous books like Harry Potter, Twilight saga, Lord of the Rings, etc. are also originally 
written in English and later translated. The famous modern songs are sung by artists, again 
in English. The truth is that only once in a while does a non-English song go viral. This is 
because  English  has  taken  so  much  influence  of  the  world  that  people  want  to  hear  it. 
English is the language that is most commonly taught as a secondary language. 
So    wo  dn’   b  good  f K   khs  n  so    d   s  f j s  b c  s     w s p    of  h  
USSR. Not knowing English. We have to make English a part of our country. 
Teens Nowadays. Human brain is healthier when a person is  young. Its  abilities to 
learn  new  languages  are  sharper  when  they  are  young.  This  is  reasonable  because  when 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
141 
people  age,  their  memory  also  weakens.  This  is  why  a  person  has  to  learn  the  languages 
that might be important to him when he us young, which is obviously, his mother tongue. 
But  person is  also  capable of learning more than one language. Some people know 
two languages, some know three. Some people  know up to  five languages.  It  is  said  that 
when  people  learn  a  new  languages,  their  ability  to  understand  develops.  Your  mother 
tongue is a must, as Abai said «learn any other language, but respect your own». 
It  is  hard  for  a  person  to  live  only  knowing  one  language.  Do  to  communications 
people will most likely hear another language separate from their mother tongue. Even if 
they might be not completely learn that language by hearing it from time to time, they will 
memorize some of the words. This depends on how much they hear it. I would recommend 
English as the second language that they will hear and learn. 
So now we know that we have to teach people English before they age, which means 
we have to teach them when they are teenagers. But when you put teenagers and learning 
 og  h  ,    do sn’    w  s   k    good co b n   on. T  ns now d  s don’  w n   o  earn, 
because learning means to study, and to study means it is not going to be fun. But the teens 
want entertainment on the TV, from the computer, on the net, in music, with friends out in 
the city. They usually use the media to entertain themselves. We can manipulate the media 
to  our  use.  We  have  to  try  to  use  the  media  to  get  to  our  aim  of  teaching  English  to  the 
Youth. 
Media. The world media is the plural for medium. It is we call the tools that help us 
store and deliver information. The term «media» includes a wide variety of kinds. The very 
first forms of media were carvings in caves and stones. But like everything else, media also 
developed.  In  the  middle  ages  the  system  of  delivering  personal  letters  developed. 
Nowadays, the media has gotten so advanced that we can communicate with people on the 
other side of the world. We can make high quality videos and pictures with just one click. 
We can hear our favorite songs  wherever we are. We are never out  of date on news. We 
even  know  what  kinds  of  stocks  are  being  sold.  We  can  buy  tickets  for  shows,  concerts, 
planes and other forms of transportation without going out of the house. This is due to the 
fact  that  recently  the  revolution  in  technology  has  had  an  enormous  effect  on  the  media. 
Since  media  is  a  factor  to  make  lives  of  people  easier,  and  since  technology  is  directed 
towards making lives of easier, technology has a direct affect on the media. 
Analog and Digital.  There  are two  forms  of media nowadays:  Analog  and Digital. 
They are split according to the way they are recorded. 
Digital media is a form of electronic media where data is stored in digital form. It can 
refer  to  the  technical  aspect  of  storage  and  transmission  information.  Digital  media 
includes  computers, cell phones, radio,  internet,  computer,  digital  videos,  CDs, etc. Once 
digitized, media may be processed in a variety of ways using standard computer hardware 
and software or, where performance is critical, in high-performance digital hardware. 
An  analog  or  analogue  signal  is  any  continuous  signal  for  which  the  time  varying 
feature of the signal is a representation of some other time varying quantity. It differs from 
a digital signal in terms of small fluctuations in the signal which are meaningful. An analog 
signal uses some property of the med     o conv    h  s gn  ’s  nfo     on. E  c   c    , 
the  property  most  commonly  used  is  voltage  followed  closely  by  frequency  current  and 
charge. 
The transformation of an analog signal to digital information via an analog-to-digital 
converter is called sampling. Most digital media are based on translating analog data into 
digital  data  and  vice-versa.  Lots  of  people  argue  that  digital  media  is  more  suitable  than 
analog.  This  is  due  to  the  fact  that  that  there  are  some  significant  differences  between 
them. I  wo  dn’  b  co   c   o s    h   d g       d   h s h gh   q        h n  n  og   d  . 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
142 
Any system of either type may be surpassed by a better, more elaborate and costly system 
of the other type. 
Generally it would be less expensive to achieve a given standard with digital media 
than it is with analog media, making digital media far more popular. To add to that, digital 
media devices tend to be smaller in size, making  it more portable, whereas analog media 
come in bulky figures. 
Mass  Media.  Mass  media  is  what  we  call  any  form  of  media  that  has  to  do  with 
mass  communication.  In  other  words  all  the  technologies  that  can  spread  information, 
audio,  television,  etc.  As  technology  develops,  so  does  the  media.  The  revolution  in 
technology has had a great affect on the media in the 21
st
 century. 
Due  to  wireless  communication,  satellite  and  other  technologies,  mass  media  has 
gotten even more efficient. There are three forms of mass media: 
- Broadcasting media – this includes TV and radio; 
- Printing media – this includes magazines and newspapers; 
- Internet media – this the webs on the internet. 
Some people refer to  mass  media as  «mainstream  media», considering the fact  that 
mass media tends to stick with media that will be interesting to the people. Mass media has 
a  very  big  affect  on  public  perceptions.  This  can  be  used  to  solve  or  create  important 
issues,  both  by  sending  information  and  the  explanation  the  give  upon  this  information. 
Many  people  in  the  world  rely  on  mass  media  as  their  news.  It  is  globally  a  very  big 
business. Most people think that mass media is just news, but it can also be the source of 
entertainment  and  education.  Since  the  percentage  of  people  who  use  mass  media  is  so 
large, it is considered as the instrument of mass control. This means that mass media has 
the power to control entire populations. We can use this at our advantage. We can use the 
mass media to teach English to the people. 
Cell  Phones.  Cell  phones  are  used  to  make  or  receive  telephone  calls.  Unlike  the 
    phon ,   h    don’    s   c b  s.  Th     s        d o    nk   o    c  v    nd    k         b     o 
function. Cell phones are classified as digital media, although the telephone is analog. Cell 
phones  nowadays  have  computers  programmed  inside  them.  This  allows  them  to  have 
more functions. They have the features of a mobile phone along with a PDA. Modern low-
end cell phones can have calendars, calculator, notes, stopwatches, etc. 
Internet  access  is  included  in  some  feature  phones,  but  they  can  only  visit  mobile-
optimized sites. This is what makes the cell phone a part of mass media. Although calling 
and  text  messaging  is  not  mass  communication,  the  internet  is.  High-end  cell  phones, 
otherwise known as smart phones, can even act as portable media players, camera phones, 
and web browsers. 
Smart  phones  usually  have  advanced  computing  abilities  compared  to  those  of 
feature phones. Smart phones are capable of entering standard websites, unlike the feature 
phone which can only open mobile-optimized sites. They can even have GPS, Wi-Fi and 
mobile  broadband  access.  This  gives  the  cell  phone  a  very  important  place  in  the  media. 
Cell  phones  have  a  big  role  in  human  life.  They  male  a  reasonable  difference  in 
communication. They are light and very portable. Their size is very small, allowing us to 
put it in our pockets. 
Computers.  A  computer  is  a  machine  that  can  be  programmed.  It  is  designed  to 
automatically carry out a sequence of arithmetic or logical operations. Humans can use the 
computer for many reasons. Humans can use the computer for many reasons. The interface 
between the human and computer is called «user interface». Usually computers have their 
memory or data storage. This memory saves the sequence of operations, so that it can be 
used once again later when it is needed. 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
143 
The processing unit of the computer executes series of instructions that make it read, 
manipulate and store the data. Analog computers were used for military purpose, whereas 
the first digital computer was made in the 20
th
 century. It took up size of a room and used a 
lot  of  energy.  Computers  can  be  fitted  into  nearly  anything,  including  mobile  phones, 
fighter  jets,  mp3  players  and  even  toys.  But  when  people  hear  the  word  «computer»  the 
first  thing  that  comes  to  mind  is  the  personal  computer  (PC).  This  is  because  PCs  size, 
capabilities, and original sales price make it useful for individuals, making it very popular. 
Computers are the symbol of the 21
st
 century. The PC, like the cell phone, has quite a 
lot of uses and programs. People can use their PC to write, make slideshows, make and edit 
audio  or  video  files,  browse  the  web,  etc.  Modern  day  PCs  are  usually  connected  to  the 
World Wide Web (Internet). This is what makes the PC a part of mass media. As a matter 
of fact the PC performs  better than the cell phone. It has more memory, higher standards 
and usually faster internet connection. 
The only factor that limits the PCs capabilities in spreading the media is the fact that 
it is so big. But there are other forms of PCs that come smaller, lighter and more portable. 
Laptops,  tablet  PCs  and  handheld  PCs  are  very  popular  nowadays.  Although  their 
performance might not be as high as the traditional PC, they are portable and still have, if 
not all, some of the high-performance characteristics of the PC. The dominant markets of 
 h   wo  d  now       W ndows   nd  App  ’s  M c  OSX.  As        p ss s,    ch     k     s 
making  better  models  of  their  computers,  which  means  that  the  media  is  also  taking  a 
bugger grasp of the world. 
Internet.  The  Internet is  a  global system of interconnected computer networks  that 
serve  billons  of  users  worldwide.  The  Internet  is  also  often  referred  to  as  the  Net.  It  is  a 
network  of  networks  that  consists  of  millions  of  private,  public,  academic,  business,  and 
government  networks,  of  local  to  global  scope,  that  are  linked  by  a  broad  array  of 
electronic, wireless and optical networking technologies. The Internet carries a vast range 
of information resources and services, such as the inter-linked hypertext documents of the 
World  Wide Web (WWW) and the infrastructure to  support electronic mail.  The  Internet 
has three main uses: information, communication and data transfer. 
Nowadays, due to the revolution in technology, many people use the internet to get 
the data that they want. The Web has also enabled individuals and organizations to publish 
ideas and information to a potentially large audience online at greatly reduced expense and 
time delay. Publishing a web page, a blog, or building a website involves little initial cost 
and  many  sot-free  services  are  available.  Publishing  and  maintaining  large,  professional 
web  sites  with  attractive,  diverse  and  up-to-date  information  is  still  a  difficult  and 
expensive  proposition,  however.  Many  individuals  and  some  companies  and  groups  use 
web  logs  or  blogs,  which  are  largely  used  as  easily  updatable  online  diaries.  Some 
commercial  organizations  encourage  staff  to  communicate  advice  in  their  areas  of 
specialization in the hope that visitors will be impressed by the expert knowledge and free 
information, and be attracted to the corporation as a result. 
Electronic  mail,  or  email,  is  an  important  communications  service  available  on  the 
Internet.  The  concept  of  sending  electronic  text  messages  between  parties  in  a  way 
analogous  to  mailing  letters  or  memos  predates  the  creation  of  the  Internet.  Pictures, 
documents  and other  files are sent  as email  attachments. Emails  can be cc-ed to  multiple 
email  addresses.  An  email  address  identifies  an  email  box  to  which  email  messages  are 
delivered. Instant messages (IM) are also  available. They immediately send the messages 
in  between  two  users.  But  if  one  user  offline,  the  message  will  not  be  sent.  Internet 
telephone is another common communications service made possible by the creation of the 
Internet.  VoIP  stands  for  Voice-over-Internet  Protocol,  referring  to  the  protocol  that 
underlines  all  Internet  communication.  There  is  also  the  webcam.  People  can  install 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
144 
programs such as skype in order to make and receive video calls in which audio and video 
is transmitted. 
File sharing is an example of transferring large amounts of data across the Internet. A 
computer file can be emailed to customers, colleagues and friends as an attachment. It can 
be uploaded to a website for east download by others. It can be put into a «shared location» 
or onto a file server for instant use by colleagues. Streaming media is the real-time delivery 
of  digital  media  for  the  immediate  consumption  or  enjoyment  by  end  users.  Many  radio 
and  television  broadcasters  provide  Internet  feeds  of  their  live  audio  and  video 
productions. They may also allow time-shift viewing or listening such as Preview, Classic 
Clips  and  Listen  Again  features.  These  providers  have  been  joined  by  a  range  of  pure 
Internet  «broadcasters»  who  never  had  on-air  licenses.  This  means  that  an  Internet-
connected  device,  such  as  a  computer  or  something  more  specific,  can  be  used  to  access 
on-line  media  in  much  the  same  way  as  was  previously  possible  only  with  demand  for 
network bandwidth. For example, standard image quality needs 1 Mbit/s link speed for SD 
480p, HD 720p quality requires 2.5 Mbit/s, and the top-of-the-line HDX quality needs 4.5 
Mbit/s for 1080p. 
Television.  Television  is  a  form  of  telecommunication  that  allows  the  transmission 
of moving images. Televisions where commercially sold since the 1920s. The television is 
probably  the  biggest  source  of  news,  entertainment  and  commercials.  This  is  why  the 
television  (TV)  probably  has  the  biggest  role  in  mass  media.  In  highly  industrialized 
countries the term «mass media» itself started in the 150s when the TV and radio had a key 
role  in  political  power.  The  very  first  broadcasts  for  mass  audiences  on  TV  started  in 
London in 1936. It was named British Broadcasting Corporation (BBC). 
This was the very first high-definition public broadcasting service. That is why North 
London  is  known  as  the  birthplace  of  TV  broadcasting.  Nowadays  TV  broadcasting  is  a 
very popular form of mass media. TVs can show channels of many kinds of corporations. 
TVs can be monochrome (black and white) or colored. During the early years of television 
was  only  available  monochrome.  Later,  as  a  technology  developed,  the  colored  TV  was 
invented. The TVs broad reach makes it an attractive medium for advertisers. 
A lot of television stations sell blocks of time to advertisers (sponsors) in order to run 
their  programs.  Cassettes,  DVDs,  Blue-ray  discs  where  produced  in  the  1970s.  This 
resulted in the TV set being used to show recordings. 
Radio.  The  radio  is  the  transmission  of  audio  through  space  as  electromagnetic 
waves. When one unit sends an electromagnetic wave, another unit picks it up and plays it 
as sounds. The other unit makes the sound according to the am amplitude, frequency, and 
phase and pulse width of the electromagnetic wave. We can use the radio to see sounds to 
people  around  the  world.  Radio  stations  occupy  frequencies  and  run  their  broadcasts  on 
that frequency. People can buy radio units and play those broadcasts. 
There are two types of radios: AM and FM. FM radios send sound in a higher fidelity 
than AM radios. Nowadays most radios have and option to change in between AM and FM 
radio.  The  radio,  like  the  TV,  is  a  very  popular  medium  for  advertisers  due  to  its  broad 
reach. Although each house might not have a radio, each car certainly will. This is why so 
many people listen to  the radio.  They sit back in their cars and turn on the radio  in  hope 
that it will play some good music. The radio sends its broadcasts to mass audiences. This is 
what makes the radio a very popular form of mass media. The radio stations buy music and 
play it. Like the TV, they also sell blocks of time for advertisers to run their commercials. 
Newspapers  and  Magazines.  Newspaper  is  form  of  media.  They  are  scheduled 
publications usually printed on inexpensive, low-grade paper called newsprint. It contains 
news, articles, advertising and comic strips. Newspapers usually are paid subscriptions and 
advertisement.  Subscription  is  a  form  of  business  where  customer  pays  the  subscription 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
145 
price in order to have access to the service. The newspapers are delivered by schedule to 
the  customers  who  paid  the  price.  Advertising  is  also  a  way  newspapers  get  paid.  The 
broad  audience  of  the  newspaper,  but  they  do  have  some  various  differences.  These 
newspapers  sell  a  place  in  their  papers  in  exchange  of  money.  They  also  contain  articles 
and  advertisements.  Their  financing  is  also  similar:  subscription  and  advertising,  but 
magazines  tend  to  be  more  expensive  than  newspapers  printed  on  smooth  hard  paper. 
Newspapers  and  magazines  are  also  a  very  important  part  of  mass  since  so  many  people 
read  them.  They  have  a  big  affect  on  the  psychology  of  people.  Newspapers  are  usually 
read by  aged people, and magazines are made to  read.  If we sold  English magazines, the 
youth  would  read  in  proper  English  and  learn  how  to  spell  words  and  form  sentences 
properly. 
Movies.  A  movie  is  a  series  of  still  or  moving  images.  It  is  produced  by  recording 
photographic  images  with  cameras,  or  by  creating  images  using  animation  techniques  or 
visual  effects.  The  process  of  filmmaking  has  developed  into  an  art  form  and  industry. 
Movies  are  a  source  of  popular  entertainment  and  a  powerful  method  for  educating  –  or 
indoctrinating  citizens.  The  visual  elements  of  cinema  give  motion  pictures  a  universal 
power of communication. Some films have become popular worldwide attractions by using 
dubbing or subtitles that translate the dialogue into the language of the viewer. 
Media in the Life of Teens. The media has a very important role in the life of  the 
youth.  It  affects  the way of thinking, their point of view and their tastes. A person might 
listen to a type of music and like it. If he does then he will start searching for other music 
like the previous one. He will start thinking the way the music makes him feel. The music 
will  have  an  effect  on  his  psychology.  The  same  happens  with  movies.  If  a  teen  sees  a 
romance movie that she liked a lot. She might start being dreamy and romantic like in the 
movie she saw. A boy might see a movie where the hero has a very muscular body, and he 
might want to be like that hero. In this case the boy might start lifting weights, talking the 
muscular boy of the hero he saw as a role. 
Th   ff c  of  h    d   on    n’s   v s c n   so h v    n g   v   ff c . Fo   x  p     
boy  playing  video  games  including  violence  might  change  in  which  he  becomes  short-
tempered and violent, like in the video game he plays. But the part of the media that I want 
to look at is the language. There are some negative effects on that the media might have on 
the  youth.  It  includes  obesity,  school,  stereotypes,  violence  and  sex.  First  of  all,  when  a 
person is  eating in  front  of TV, they might  eat  more than they would  at  the dinner table. 
This is due to the fact that the might become unconscious of the fact that they are full, and 
eat  more  food.  This  will  lead  to  overweighting,  gaining  fat.  According  to  studies,  if  a 
person  sits  in  front  of  the  TV  or  computer  more  than  2  hours  a  day,  they  have  a  higher 
chance of being obese when they grow up. 
According  to  the  Common  Sense  Media,  kids  who  watch  a  lot  of  TV  have  poor 
voc b       nd  ow     s  sco  s  h n  hos  who don’ . Ano h   s  d  shows  h        h  
people  who  have  high  degrees  watched  less  TV  as  teens.  A  third  study  examined  third 
graders.  The  results  showed  that  children  with  TVs  in  their  rooms  did  worse  in  their 
schoo wo k  h n  hos  who don’ . Wh    s  h  ch  d  n  h   h d co p    s  n  h     oo s 
d d b       h n  hos  who don’ . 
In  cartoons,  the  characters  are  shown  with  too  perfect  bodies.  The  men  have 
inhumanly  big  muscles  and  the  women  are  shown  too  thin.  The  pictures  in  the  journals 
have been edited to fix the imperfect parts. Even if a teen knows that it is edited, it will still 
have a psychological effect on them. Violence can be another negative effect of media on 
teens  and  children.  The  media  sometimes  teaches  children  that  violence  is  acceptable.  In 
video games, you win the opponent in which you kick, hit or even shoot the opponent. The 
way that the good guys win the bad guys in movies is through violent acts. This may have 

№№5-12(95-102), мамыр-желтоқсан, май-декабрь, May-December, 2015       ISSN 2307-017X 
                         – M   n  čn h  ss  dov n j – World of scientific research 
___________________________________________________________________ 
 
 
146 
 n   ff c   on   h    ho gh s  of          k ds  who  don’   know   h            n ng  of  v o  nc .  A 
study done by the RAND corporation shows that  teens are twice  as  likely  to  have sex or 
engage in sexual acts if they see similar sexual behavior in the media. 
Reality TV shows and teen dramas often portray the «cool kids» as the ones who are 
h v ng s x. B   w  sho  dn’   ook     h  n g   v   ff c s of   d   on  h    f  of  h   o  h 
too much, and consider what we can do with the media. We have to use the media to our 
advantage.  When  a  child  watches  a  movie,  plays  a  game,  reads  a  journal  or  listens  to 
music, he/she will definitely hear some phrases that he/she likes.  For example the phrase 
you  are  not  prepared»  is  famous  among  teens  who  play  W  o  W,  because  a  hero  name 
Illidan  says  these  words.  Big  fans  of  Transformers  might  like  the  words  «Autobots, 
transform»  which  is  said  by  Optimus  Prime.  «Black,  black,  black  and  blue»  is  a  very 
famous  phrase,  but  warmer  to  those  who  love  Bruno  Mars.  Teens  nowadays  memorize 
these phrases, although they might not understand the meaning. If they memorize enough 
phrases, they might learn the structure of how English sentences are made. This will help 
them  speak  English  more  fluently,  without  thinking.  I  just  gave  short  phrases,  teens 
sometimes memories the lyrics of entire songs. 
Media  in  Kazakhstan.  Every  country  has  its  own  standards  of  mass  media. 
Although the mass media of two countries might have some features in common, the main 
fundament is different. 
Kazakhstan also has its own media. We have our own channels, our own songs, our 
own jo  n  s,   c. O   co n    s’   d    s 45% K   kh, 5% Eng  sh  nd 50% R ss  n d   
to the fact that we spent one and half century as a part of Soviet Russia. The 5% of English 
media consists mainly of English songs, which is not enough to get the teens to know what 
we want them to.  I do agree that Kazakh should always be the main language one in our 
country. I also want to place the fact it is not necessary to make Russian such an important 

жүктеу/скачать 2,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: