Медиациялық тыңдауда түйіндерді шешу

426
II бөлім
•
Қазіргі заманғы әлеуметтану теориясы: негізгі мектептер
ді жою арқылы жан-жақты шешуді жеңілдетеді. Медиация барысында дәлел-
дер негізінде әдеттегі әңгімеде болмайтын конфликтіні тоқтатуға мүмкіндік 
туғызатын рәсімдер болады.
Гарсиа әңгімелерді талдау үшін тілдесу реттілігіне мән береді. Делдал сөй-
леуге кімнің қай уақытта рұқсат етілгенін және қалай жауап беруі мүмкін 
екенін анықтайды. Мысалы, алдымен шағымданушыларға сөз беріледі және 
дауға қатысушылар олардың сөздерін бөлмеуі тиіс. Бұл шектеулер даудағы 
конфликт мөлшерін айтарлықтай шектейді. Керісінше, қалыпты әңгімелерде 
басқаның сөзін бөлу конфликтінің ықтималдығы мен мөлшерін айтарлықтай 
ұлғайтады. Сондай-ақ конфликтінің қызуы дауға қатысушылардың делдал 
арқылы сөйлесу немесе санкцияларды қолдануға рұқсат сұрауы қажеттігімен 
төмендейді. Бұл өтініш қабылданбауы мүмкін, тіпті ол қабылданса да өтініш-
тің айтылу фактісі дауласушылар арасында тікелей конфликт туындау ықти-
мал дығын азайтады. Конфликт ықтималдығын азайтудың тағы бір маңызды 
факто ры – дауласушылардың өздерінің ескертулерін тікелей бір-біріне емес, 
делдал ға бағыттайтынында. Мәселе бірлесіп талқыланған кезде дау мәселесін 
бақылайтын және дауласушыларға тікелей сұрақтар қоятын дауға қатысушы-
лар емес, делдалдар болады. Осылайша делдал буфер мен бақылаушы ретінде 
қызмет етеді және екі рөлде де конфликтінің туу мүмкіндігін шектейді.
Делдал әсіресе дауласушылар арасындағы тікелей және жанама айыптаулар 
мен мәлімдемелердің туындау мүмкіндігін шектеуге тырысады. Мұндай «сал-
ғыласқан әңгіменің» конфликт туындату ықтималдығы жоғары, ал дел далдар 
оның пайда болуына кедергі келтіреді және бастала қалған жағдайда жылдам 
әрекетке көшеді. Салғыласқан әңгімені тоқтату үшін делдал тақырыпты өзгер-
ту, мәселені басқаға бағыттау немесе дауласушыларды санкциялау әрекеттерін 
жасауы мүмкін.
Жалпы алғанда, «делдал болған жағдайда, дау тудыратындай тікелей бағыт-
талған немесе оған жанама айтылған оппозициялық мәлімдемелер болмайды» 
(Angela Garcia, 1991:827). Гарсиа дауласушыларға дауды бәсеңдету немесе тоқ-
тату үшін мынадай делдалдық сипаттамалар ұсынады:
1. Сөз сөйлеу реті жүйесінде бұл тағылған айыптарды мәлімдеу және мо-
йын дамау, егер дау делдалдың қатысуымен өтіп, тікелей бір-біріне қаты-
нас шектелсе, даудың өршу мүмкіндігі төмендейді.
2. Мойындамау тікелей айыптауға емес, делдалдың сұрауларына байланыс-
ты болады. Сұрауға жауап тікелей болмағандықтан, олардан бас тарту ту-
ралы дау туындау ықтималдығы аз.
3. Дау айыптау мен оған жауап беру арасындағы кешігу уақытын соза түсе-
тіндіктен, дауласушыларға олардың кінәлі екенін білдіретін нақты айып-
таудан жауап бермеуге рұқсат етіледі. Уақытты созу – дауласушыны 
«кейбір айыптаудан айналып өтуге, маңызды айыптауға назар аударуға 
не болмаса оның сенімін жоққа шығара алмайтын айып тарды елемеуге» 
мүмкіндік береді (Angela Garcia, 1991:830). Нәтижесінде талқылауға жа-
татын даулы сұрақтар азаяды.
4. Айыптау және мойындамау әсері делдалдық жүйе арқылы азайтылады. 
Мысалы, айыпталушыға тікелей емес, жанама түрде «біз» деп бағыттауға 
болады, ал айыптың өзі «осылай деп елестетейік», «мүмкін» деген тіркес-
терді қолдану арқылы жұмсартылуы мүмкін.

427
10-тарау
•
Этноәдіснама
Клейманмен салыстырғанда, Гарсиа «делдалдықтағы өзара әрекеттесудің 
құрылымы күнделікті өмірдің өзара іс-қимылына ұқсас» деп мәлімдемейді. 
Шын мәнінде, ол өзара әрекеттесудің әртүрлі тәртібі бар деп есептейді.
Алайда Клейман және басқа да сұхбат талдаушылар секілді, Гарсиа (1991:833) 
болып жатқан жағдайды түсінудің кілтін оның әлеуметтік және нормативтік 
құрылымынан емес, өзара әрекеттесуден, әсіресе делдал болған жағдайда, «дел-
далдықтың өзара әрекеттесу тәртібінен» көреді.
Грейтбетч пен Дингвол (1997) Англиядағы 10 агенттікте делдалдардың қа-
тысуымен өткен ажырасу жөніндегі отырыстардың сеанстарына қатысты. Гар-
сиа ның зерттеуіне қарағанда, бұл жерде дауласушылар жиі бір-бірімен тікелей 
қатынасқа шығады және дауласады. Грейтбетч пен Дингволды енді осын дай 
даулардың шығу жолдары қызықтырады. Делдалдар әртүрлі іс-қимыл дарды 
жүзеге асыра алатын болса да, осы зерттеудің негізгі пәні олар емес, даудан шы-
ғуға бағытталған дауласушылардың әрекеттері болды. Осылайша бір тарап сөз 
сөйлеу мүмкіндігін қолданбай екінші тарапқа мүм кіндігін беруі ықтимал, ол 
инициативаны өзіне алып, дауласушыға емес, делдалға даудан кететінін және 
мәлімдемелер жасайтынын (мысалы, «мен өзім кінәлімін») айтып жүгінуі мүм-
кін. Дегенмен көбінесе ағылшын істерінде дауласушылар бір-бірімен тікелей 
сөйлеспейді, олар делдалдарға жүгінгенді жөн санайды. Осы екі зерттеудің нақ-
ты айырмашылықтарынан гөрі маңыздысы – Грейтбетч пен Дингвол (1997:164) 
Гарсианың бұл жағдайда туындайтын жағдайдың күнделікті өмірге ұқсамайты-
ны туралы тұжырымдамасымен келіспейді: «Мұнда сипатталған жағдайды оң-
тайландыру тәжірибелері тек делдал қатысқан жағдайларда ғана болып қоймай-
ды, олар – әдеттегі сөйлесуге де тән жалпы тілдік тәжірибелік амалдар». Басқа-
ша айтқанда, конфликтіден шығу үшін дауласушылар адамдардың күнделікті 
өмірде дауды тоқтату әрекеттеріне ұқсас жолдарды таңдауға мәжбүр болады.

жүктеу/скачать 16,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: