Молекулааралық әрекеттесулер. Сутектік байланыс

1. 
   Молекулааралық әрекеттесулердің қандай түрлерін білесіздер?
   
2. 
   Сутектік байланыс дегеніміз не? Сутектік байланыс түзілуінің механизмі қандай? Сутектік байланыстың қандай түрлерін білесіз?
   
3. 
   Молекулааралық сутектік байланысы бар заттарға қандай ерекше қасиеттері тән?
   
4. 
   Молекулааралық сутектік байланыстың адам өмірі мен табиғаттағы ролі қандай?
   
5. 
   Ақуыздардың құрылымын жасаудағы молекулаішілік сутектік байланыстың алатын орны қандай?
   

Шығарылуы. Н₂S – Н₂Sе – Н₂Те қатарында молекула ауырлаған сайын қайнау температурасы да көтеріле береді. Су молекуласындағы «аномалияны» сутектік байланыстың әсерінен оның молекулаараларының ассоциациялануымен (бірігуімен) түсіндіруге болады. Сутектік байланыс периодтық жүйенің екінші периодында орналасқан электртерістігі күшті элементтердің сутектік қосылыстарына тән. Су молекулаларын газ күйіне айналдыру үшін сұйықтағы сутектік байланыстарды үзуге қосымша энергия жұмсау қажет.

Мысал 2. Қай қосылыстың (С₂Н₅ОН немесе С₂Н₅SH) қайнау температурасы жоғары?

Шығарылуы. Сутектік байланыс полярлы қосылыстардың молекулалары арасында (немесе ішінде) сутек атомдары мен периодтық жүйенің екінші периодының электртерістігі өте жоғары элементтері (F, О, N) арасындағы әрекеттесуден пайда болады. Сондықтан сутектік байланыс әсерінен молекулалардың «іріленуі» С₂Н₅ОН-қа тән. Олай болса оның қайнау температурасы С₂Н₅SH-қа қарағанда жоғары болады.

1. 
   Галогенсутектер қатарында басқа сутекті қосылыстарға қарағанда фторсутектің (НҒ) қайнау температурасы жоғары. (Қайнау температурасы НҒ–293К, НCl–188K, HBr–206K, HI–238K). Осы құбылысты қалай түсіндіруге болады?
   
2. 
   Мына заттарды: NH₃, PH₃, AsH₃, PbH₃ қайнау температураларының өсу реті бойынша орналастырыңыз.
   
3. 
   Неліктен сутектік байланыс NH₃, Н₂О және НҒ қасиеттеріне өзгеріс әкеледі, ал РН₃, Н₂S және HCl қасиеттеріне онша өзгеріс әкелмейді?
   
4. 
   Этанол 78⁰С-та қайнайды. Неге этанальдың қайнау температурасы төмен (37⁰С)?
   
5. 
   Мына заттарды: (С₅Н₁₂, C₄H₉NH₂, C₄H₉SH) олардың қайнау температураларының өсу ретімен орналастырыңыз.
   
6. 
   Фторсутек молекуласындағы байланыстың полюстігі HCl молекуласына қарағанда жоғары: Бірақ HCl судағы ерітіндісі – күшті қышқыл неліктен?
   
7. 
   Сірке қышқылының димері қандай байланыстар арқылы түзіледі?