Ежелгі дәуір әдебиеті бес кезеңнен тұрады
НАРМАНБЕТ ОРМАНБЕТҰЛЫ (1859-1918)
жүктеу/скачать 0,49 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ШОҚАН УӘЛИХАНОВ (1835-1865)
| НАРМАНБЕТ ОРМАНБЕТҰЛЫ (1859-1918)
Туған жері: қазіргі Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, Саға деген жер. Өлеңдері: "Сарыарқаға қарасақ", "Жақыпқа". "Мектеп бастығына". "Қазақ ұлы біз тұрмыз", "Сарыарқа", "Шая қайғысы", "Жойқын құлан жосиды", "Сарыарқа, сайран жерім-ай!"" "Жастарға", "Құс болсаң, ақылға бай байғыз болсаң". "Бала қайдан?", "Замана", "Кер заман", т. б. • Нарманбетті алғаш оқытқан: (Қари молда) • "Сарыарқа, сайран жерім-ай!" толғауының авторы: (Нарманбет) • Нарманбеттің 1916 жылғы маусым жарлығына байланысты жазған толғауы: ("Сарыарқа, сайран жерім-ай!") • Нарманбеттің Столыпин реформасынан зардап шеккен Арқа жеріне арнап жазған өлеңі: ("Сарыарқа") *** Нарманбеттің отаршылдыққа қарсы жазған өлеңі: (***Сарыарка") • Алғаш Нарманбеттің өлеңдер жинағы қашан жарық көрді? (1939 жылы. "Нарманбеттің өлеңдері", құрастырушы Е. Ысмайылов) • Нарманбет өлеңіндегі негізгі мәселе: Жақсылық істе адамға, Жақсы жол көрсет адамға, Жазықсыз жанды жаулама Аш тазыдай жалақтап! (Адамшылық) **** Нарманбет Орманбетұлының Абай үлгісіндегі ағартушылық бағытта жазған өлеңі: (*«Бала қайдан?») … *** Нарманбет Орманбетұлы кезіккен ақын: (*Абай) ШОҚАН УӘЛИХАНОВ (1835-1865) Шоқан (Мұхаммедқанафия) Шыңғысұлы Уәлиханов - қазақтың тұңғыш ғалымы, тарихшы, этнограф. географ, ＿ саяхатшы, ағартушы-демократ, әдебиетші, фольклоршы, зангер. Туған жері: қазіргі Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті. Жерленген жері: Алматы облысы, Алтынемел тауы баурайындағы Көшентоған деген жер. Еңбектері: "Тәңірі (Құдай)", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" (1855); "Жоңғария очерктері", "Қырғыздар туралы жазбалар", "Қазақтың халық поэзиясының түрлері туралы", "Ыстықкөл сапарының күнделіктері", "Қытай империясының батыс провинциясы және Құлжа қаласы" (1856-1857); "Сот реформасы туралы жазбалар" (1863-1864) т. б. "Қайғы Көрпеш-Баян сұлу", "Манас", "Семетей" т. б. жырларды жазып алған. • Шокан Уәлиханов өмір сүрген жылдар: (1835-1865 ж.ж.) • Ш. Уәлихановтың шын аты: (Мұхаммедқанафия) • Шоқан Уәлихановтың туған жері: (Қостанай облысы, Құсмұрын бекеті) • Ш. Уәлихановтың балалық шағы өткен мекен: (Сырымбет) • Шоканның әжесі Айғанымның қасиеті: (Қарадан шығып, хандық дәрежеге көтерілген) • Ш. Уәлихановтың зираты: (Алтынемелде, қазіргі Алматы облысы) • XIX ғасырда Орыс жағрафиялық қоғамының толық мүшесі болған қазақ: (Ш. Уәлиханов) • Ш. Уәлиханов 1857 жылы Орыс Жағрапиялық қоғамының толық мүшесі болды: (Семенов Тян-Шанскийдің ұсынысымен) • Шоқанның бойындағы тамаша қабілеттің бірі: (Суретшілік) • Ш. Уәлихановтың атқарған қызметі: (Генерал-губернатор Гасфорттың адъютанты) ІІІ. Уәлихановтың аға сұлтан болғысы келген себебі: (Халқын әкімдер мен зорлықшыл бай қазақтардан қорғағысы келді) | Уәлиханов мына хатын жолдаған: "Жергілікті сұлтандармен және қара сүйек қазақтардан шыққан байлармен қазір аразбын." (А.Г.Майковқа) 1652 жылы Костылецкийдің көмегімен Шоқан Петербург университетінің профессоры мен танысты: (И. М. Березин) Костылецкий, Гонсевский деген адамдардың Ш. Уәлихановқа қатысы: (Ұстаздары) • Шоқанның Омбы Кадет корпусында оқыған жылдары: (1847-1853) ()омбы Кадет корпусы қандай оқу орны: (Әскери оқу орны) Ш уалиханов кадет корпусын қай жылы, неше жасында бітірген? (1853 ж. 18 жасында) "Еуропаға ашылған терезе сықылды мәңгі өшпес жарық жұлдыз деп бағаланған қайраткер: (Ш. Уәлиханов) • Шоқанмен бірге оқыған досы: (Г. Н. Потанин) « Шоқан туралы естелік қалдырған Г. Н. Потанин: (Саяхатшы, географ, этнограф) "Өзінің орыс жолдастарынан басып озып, Шоқан тез жетілді. Оған талайлар. назар аударды. Ол сондай қабілетті еді және оқу орнына түспей тұрып-ақ сала білетін, " - деген сөздерді айтқан зерттеуші: (Г.Потанин) "Шоқан жалпы жолдастарына, соның ішінде маған, ол еріксіз "Европаға машин, терезе" сықылды болды, " - деген сөздерді айтқан: (Г. Потанин) "Бізден жасы кіші болса да, өзімізбен салыстырғанда, ол үлкен сықылды еді деп біздер оған қарағанда бала тәрізді едік. Жалпы нсолдастарына, соның шінде маған ол еріксіз "Европаға ашқан терезе" сықылды болды. " - деп Шоканга арын пікір жазған, оның корпуста бірге оқыған досы: (Потанин) • А. Байтұрсынұлы өңдеп бастырған "Ер Сайын" эпостық жыры арналған (Потанинге) • А. Байтұрсынұлының "Ер Сайын" туындысының соңында кімнің өмірбаяны берілген? (Г. Потаниннің) • Ш. Уәлихановтың Қырғыз елін зерттеу экспедициясына қатысқан жылы (1856 ж.) • Шоқан жазып алған жыр: ("Манас"); ("Көкетай ханның асы" деген тарауын • Шоқанның әдебиетші ғалым екендігін танытатын туындысы: ("Манас") "Манас" жырын бірінші рет баспаға ұсынып, орыс ғалымдарына таныстырған: (Ш. Уәлиханов) • Ш. Уәлихановтың "Манас" жырын зерттеуі жайлы айтуға болады ("Манасты" бірінші боп баспаға ұсынып, орыс жұртшылығына таныстырды) • "Манас" дастанына тұңғыш ғылыми баға беріп, әлемге мәлім еткен ғалы (Ш. Уәлиханов) • Шоқанның пікірі: ("Манас" - даланың "Илнадасы" тәрізді") "Манас" - қырғыздың ескі мифтерінен, аңыздарынан, ертегілерінен жиналып, адам - Манас төңірегіне топталған энциклопедия, Бұл жағынан ал жазаның "Илиадасы" тәрізді, " - деген пікірді айтқан: (Ш. Уәлиханов) • Шоқанның "Қырғыздардың ескі мифтерінен, жиналып, бір адам төңірегіне топталған энциклопедия, " - деген пікірі қай шығармаға байланысты? ("Манас") • 1858-1859 жылдары Шоқан саяхат жасаған жер: (Қашқария) • Ш. Уәлиханов өміріне қауіп төндірген, бірақ атағын әлемге әйгілеген саяхаты: (Қашқарияға саяхаты) • Шоқан саяхатқа барған Қашқар провинциясының орналасқан орны (Қытайда) • Шоқанның Қашқарға барғандағы лақап аты: (Әлімбай) • Шоқан Уәлихановтың Қашқарға бару себебі: (Өлкені зерттеуде) Ш. Уәлихановтың Құлжа қаласында шұғылданған ісі- (Жоңғария тарихы мен шұғылданды) • Ыстықкөл сапарына, Құлжаға бірге барған Шоқанның саяҳатшы-географ досы: (П. П. Семенов Тян-Шанский) П.П.Семенов Тян-Шанский Ш.Уәлихановпен бірге саяҳатқа барған: (Ыстықкөл сапарына және Құлжаға) * П. П. Семенов Тян-Шанский мин, А.Н.Бекетов пен, Ф.М.Достоевский меню достық қарым-қатынаста болған қазақ ағартушысы: (1.Уәлиханов) • Семейге жер аударылып келіп, Шоқанның досы болған орыс жазушысы: (Ф. М. Достоевский) • Ф.Достоевскийдің Шоқан туралы пікірі: ("Мен сізге ғашықпын…") Ф.М.Достоевский өз хатында: "…Мен сізді жақсы көргендей еш уақытта да, ешкімді де, керек десе, туған аға-інімді де жақсы көрген емеспін…"- деп кімге жазган? (Ш. Уәлихановқа) Шоқанның әдеби зерттеу еңбектері қай жанрда жазылған? (Хат, мақала, очерк) • 1858-1859 жж. Шоқанды ғылыми зерттеушілік саласында биікке көтерген еңбегі: ("Жоңғария очерктері") • Шоқан Уәлиханов туындысы: ("Жоңғария очерктері") • Шоқанның орыс-қазақ ертегілерін, мақал-мәтелдерін салыстыра отырып зерттеген еңбегі: ("Жоңғария очерктері") • Шоқанның қазақ халқының ауыз әдебиеті үлгілері мен славян халықтары мұраларының үндестігі барын көрсеткен еңбегі: ("Жонаарня очерктері") • Ш. Уәлихановтың қай еңбегінде бәдәуилердің ақын келетіндігі айтылады? ("Жоңғария очерктері") " "Дала өмірін жырлаған поэзия болғандықтан, бұл бала екі елдің поэзиясы да бір- біріне өте ұқсас", -- деген Ш. Уәлиханов пікірінде қай елдің поэзиялары сөз болады? (Қазақ пен араб) "Керуеннің 8 киіз үйі, 100 түйесі, 65 аты, 34 қызметтер адамы және 20000 сом күміс ақшалық товары бар еді. Мен құрметті керуен басы Мұсабайдың туысы болып саналдым…" Шоқан өмірінің қай сапары туралы айтып отыр? (Қашқар сапары) • Шоқанның "Жоңғария очерктерінен" алынған үзінді: (…Адамның басынан салынған мұнаралар пайда бола бастады…) Көп уақыттан бері қазақтың ертегілерін, мифтерін, эпикалық жырлары мен аңыздарын жинаумен шуғылдана жүріп, мен олардың Еуропа халықтарындағы, әсіресе, славяндардағы осы тектес шығармалармен бір сарындастығына қайран қалдым…" Мына пікір алынған Шоқанның еңбегі: ("Жоңғария очерктері") "Орта Азияның ел билеушілері қазір бұрынғы ата-бабалары сияқты өлең-жырлар, мемуарлар жазбайды, астрономия кестесін жасамайды, оның орнына… сүзіске риретілген екі қошқардың сүзіскенің тамашалайды…" Үзінді алынған Шоқан шығармасы: ("Жоңғария очерктері") • ІШУэлихановтың Орталық Қазақстан, Жетісу мен Тарбағатайды аралаған жылы: (1855 ж.) Уәлиханов Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатайда аралап, қазақ халқының тарихы, әдет-ғұрпы, діни ұғымдары туралы жинаған материал- еңбегі: ("Тәңірі", "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы") "Қазақтардағы шамандықтың қалдығы" деген еңбектің авторы: (Ш. Уәлиханов) "Көшпелі елдерді аң тәрізді жауыз тобыр санап, бет алды жүрген тағылардың есебінде түсінетін қалған үғым қазірдің өзінде де Еуропада үстем болып келеді" деген пікірдің иесі: (Ш. Уәлиханов) • Ш. Уәлихановтың 1863-1864 жылдың қысында Омбы қаласына барған мақсаты: (Сот реформасын дайындауға) • Ш. Уәлихановтың халық жағдайын жақсарту үшін ең керекті деп айтқаны (Реформаны, оның ішінде экономикалық және әлеуметтік реформа) • Ш. Уәлихановтың патша өкіметінің реформаларына қатысты ойын білдірген шығармасы: ("Сот реформасы туралы жазбалар") • Шоканның азаматтық, демократтық, саясаткерлік бет-бейнесін әлемге танытқан шығармасы: («Сот реформасы туралы жазбалар») • "Сот реформасы туралы жазбалар", "Жоңгария очерктері" еңбектерінің авторы: (Шоқан) • Шоқан жазып алған ертегі: ("Өлі мен тірінің достығы") • Ш. Уәлиханов еңбектерінде аты аталатын ақындар: (Орынай, Шөже, Жанак); Шоқан өз еңбектерінде ауыз әдебиетінің көне мұраларын жатқа жеткізген қандай жыршы-ақындардың аттарын атаған? (Орынбай, Шөже, Жанак) • Ш. Уәлихановтың зерттеу еңбектерінде Орынбай, Шөже, Жанақтармен бірге қай ақынның есімі келтіріледі? (Нұрымбай) • "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын Шоқан жазып алған ақындар: (Арыстанбай, Жанак) • Ш. Уәлихановтың ең алғашқы жазып алған ауыз әдебиеті нұсқасы: ("Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жыры, Жанақ ақыннан); (және "Ер Көкше", "Едім батыр" дастандарының бірнеше нұсқасы) • Шокан өзі жинаған қазақтың ауыз әдебиеті-нұсқаларын, "Қозы Көрпеш-Баян сұлу" жырын берген профессор: (И. Н. Березин) • Ш. Уәлихановтың халық аңызына байланысты пікірі: ("Оңтүстік Сібір руларының тарихы туралы ескертпелер"). (Халық аңыздары мен ертегілерінін негізі өмір мен, шындық пен байланысты) • Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі: "Едіге жыры XIV соңындағы оқиғаларға қатысты, бірақ XV ғасыр басында Құрастырылған. ("Қазақтың халық поэзиясының түрлері") • Мына жолдар алынған Шоқан Уәлихановтың еңбегі: " Жыр дегеніміз - рапсодия. Ал жырламақ деген атісыік, тақпақтап айтудегенді білдіреді. Барлық далалық жырлар қобыздың сүйемелдеуінде тақпақтап айтылады…" ("Қазақтың халық поэзиясының түрлері") Ш. Уәлиханов "көшпенділер философы" деп бағалаған: (Асан қайғыны) • Қазақ өлеңдерін Шоқан қаншаға бөлген? (Беске): (Жыр, жоқтау, қара өлең, қайым өлең, өлең) • Ш. Уәлиханов қазақ өлеңдерінің құрылысын неге қатысты жүйелеген? (Ұлттық аспаптарға қосып айтуына қарай) • Ш. Уәлихановтың еңбегінде үйлену тойларында орындалатын өлең: (Қайым өлең) • "Түрік тілдерінің ішіндегі ең тамашасы - қазақ өлеңдерінің нақышы деуге болады. Онда араб тіліндегідей жасанды, бояма сөздер жоқ, бұл таза тіл, " - деп ой түйген ғалым: (Ш. Уәлиханов) • "Қазақтың батырлар жырының көбі Алтын Орда дәуірлерінде болған тарихи адамдар туралы. Соған қарағанда олар XIV, XV, XVI гасырларда жасалған сияқты. " Кімнің сөзі? (Ш. Уәлиханов) Ш. Уәлиханов Әулиеатаға (қазіргі Тараз қаласына) қай жылы кімнің шақыруымен келген? (1864 ж. Черняевтың) • Ш. Уәлихановтың генерал Черняев тан бөлініп кету себебі: (Жергілікті халыққа жасаған зорлығына төзбегендіктен) "Современник" журналы (1864 жыл № 6 саны ) Шоқан Уәлиханов жайында: …бұратана халықтардың арасында бұрын-соңды ондай адам болған емес," деуінің себебі: (Күш-жігерін мойындағаны) • Шоқан туралы "Шоқан Уәлиханов Шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келгенде…" - деп басталатын ойдың иесі: (Н.Веселовский) • Пікір арналған ойшыл: "Ол Шығыс әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келгенде, оны ерекше құбылыс деп түгел мойындады". (Ш. Уәлиханов) • Шоқанды: "Қазақтар туралы жазатын орыс әдебиетшісі" деп айтқан: (Орыс оқымыстылары) Шоқан Уәлиханов мына хатын кімге жолдаған? "Жергілікті сұлтандармен және қара сүйек қазақтардан шыққан байлармен қазір аразбын". (А.Г.Майковқа) Ш. Уәлиханов өміріне арнап пьеса, роман жазған қаламгер: (С. Мұқанов) • Шоқан туралы тұңғыш көркем шығарма жазған жазушы: (С. Мұқанов) С. Мұқановтың Ш. Уәлиханов өміріне арналған тарихи романы: («Аққан жұлдыз») Уәлиханов мұраларын айрықша зерттеген, тұңғыш көлемді зерттеу жасаған: (С. Мұқанов) С. Мұқановтың драматургия саласындағы еңбегі: ("Ш. Уәлиханов") "Шоқан Уәлиханов" пьесасы сахнаға қойылған жыл: (1954 ж.) *** Ш Уәлиханов: (*Ізденімпаз саяхатшы; "Туған жерінің әдебиетін, мәдениетін тұңғыш зерттеуші; "Қырғыз әдебиетін зерттеуші) Ш.Уәлихановтың еңбектері: ( Қырғыздар туралы жазбалар": "Сот реформалары" ""Жоңғардың очерктері") Ш Уәлихановтың еңбектері: (*««Коңғарин очерктері»; "«Қырғыздар туралы жазбалары; *"Қазақтың халық поэзиясының түрлері туралым *** Ш. Уәлихановтың зерттеу еңбектері: (*"Манас";озы Көрпеш - Баян сұлу") Ш. Уәлихановтың еңбектеріне жатпайтын(дар)ы: (***Тұңғыш кемеңгер"; *"Н.И.Ильминскийге жазған хаты"; ***Қазақ хрестоматиясы") Ш. Уәлихановтың әдебиет саласындағы еңбектері: (*Ұлы жүз қазақтарының ертедегі аныздары; *Феодалдық кезеңнің кейбір батырлары туралы); (және "Абылай туралы жыр"Орақтың жыры", "Шона батыр". "Қонақтың шежіресі". "Өлі мен тірі", т.б.) Шоқанның халық ақындарынан жазып алған ауыз әдебиеті үлгілері: (*«Қозы Көрпеш - Баян сұлу»; *«Ер Көкше») *** Ш Уалиханов туралы жазған авторлар мен олардың еңбектері: ("С.Мұқанов "Аққан жұлдыз"; *С. Бегалин "Бала Шоқан") • Сапаргали Бегалиннің (1895-1983) Шоқан Уәлихановқа арналған туындысы: ("Бала Шоқан") • Сапарғали Бегалиннің көп зерттеп, балаларға арнап қалам тартқан тақырыбы: (Ш.Уалихановтың өмірі мен шығармашылығы) жүктеу/скачать 0,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|