Философия және саясаттану факультеті

1 дәріс тақырыбы: Білім беру саласындағы кеңес берудің жалпы мәселелері.

Педагог-психолог іс-әрекетінің бағыттары негізінде әлеуметтік психологиялық кеңес беру Бүгінгі мектеп педагог-психолгтары мен әлеуметтік педагогтардың алдында үлкен күрделі міндеттер тұр, оны шешу үшін кәсіби білім мен іскерлікті меңгеру керек. Отандық ғалым С.М.Жақыпов өзіінң ғылыми еңбегінде: «оқу үдерісінің педагогикалық-психологиялық модельдеудің қызметтік деңгейінің бірінші сатысы оқытушы мен оқушылардың ішкі жүйелік қарым-қатынасы ретінде білімнің мазмұндық жанамалығы, оқытудың әдіс-құралдары көрсетілген. Оқу үдкрісі жүйесінің құрылымдық бағдарын анықтай отырып, білімнің объективті және субъективті мазмұндылығын айыру қажеттілігі туындайды», дейді. Яғни, оқу үдерісінде оқытушы мен оқушының қарымқатынасы маңызды роль атқарады. Педагог-психологтар қарым-қатынасқа негізделген жалпы келесідей әлеуметтік-психологиялық бағыттардағы жұмыстарды қамтуы қажет, ол:  Психодиагностика –тұлға туралы жан-жақты ақпарат жинау: - Психопрофилактика- дезадаптация, белгілі бір жағдайға бейімделудің алдын-алу немесе жағымды психологиялық жұмысбастылық деңгейін төмендету мен оның алдыналу жұмыстарын жүзеге асыру; - Психокоррекция- баланың психикасына мақсатты түрде әсер ету, оның негізгі деңгейге, әрі жас ерекшеліктеріне сәйкес теңестірушілік жұмыстарды жүзеге асыру; - Психологиялық кеңестер – мұғалімдерге, ата-аналарға, оқушыларға қажетті психологиялық ақпарат бере отырып, өмірінде кездесетін қайшылықтарды, өтпелі кезеңдерді жеңуге, әрі сапалы нәтижеге жетуіне ықпал ету; - Психотерапия – адамның психикалық ауытқушылығы болмаған жағдайда, тұлғаның сапалық тұрғыға өзгеруіне байланысты мәселелерді жүзеге асыруға бағытталуы. Осыған орай мектептерде педагог-психолог маман әлеуметтік –психологиялық жұмыстарды да атқарады: 1. Әлеуметтік-психологиялық ағарту шаралары. Дәріс, семинар түрлеріндегі ақпараттық іс-шаралар. Дәріс мазмұнын нақты мысалдарды бейнелейтін көрнекіліктермен, осы заманғы озық техника мүмкіндіктерін пайдаланумен байланыстырып отыру керек. 2. Психологиялық кеңестер жеке сипат алуы керек. Нақты мәселе бойынша берілер кеңестер аса биязы, алдындағы адамның жүрегін жараламайтындай, көңілін жабырқатпайтындай, мәселенің шешілуіне сендіре білу, үміт отын жағу арқылы кәсіби біліктілік тұрғыда жүзеге асырылуы тиіс. 3. «Ашық әңгіме» пікірталасы – ортақ мақсат біріктірген ата-аналардың көңіліндегі негізгі ойларын ортаға салып, бір-бірімен пікір алмасу. 4. Психогимнастика- бұл баланың көңіл-күй ахуалын реттеуге арналған арнайы жаттығулар кешені. Негізгі мақсаты - қарым-қатынас барысындағы кедергілерді жеңу, өзін және басқаларды түсіне білуін жетілдіру, өзін-өзі таныта білу мүмкіндіктерін жасау.

Психологиялық кеңес беру пәнінің кейбір белгісіздігі анықтамалардың әртүрлілігінде көрсетіледі. Мәселен, жеке практикаға рұқсат беретін АҚШ - тың қызметшілер мен менеджерлер қауымдастығының лицензиялық комиссиясы мынадай анықтаманы ұсынады: "кеңес беру-бұл адамға кәсіби мансапқа, некеге, отбасына, жеке басын жетілдіруге және тұлғааралық қарым-қатынасқа қатысты проблемаларды шешуге және шешімдер қабылдауға көмек көрсетуге бағытталған рәсімдер жиынтығы". Н. Burks. В. Stefflre (1979) кеңес берудің бірнеше кең анықтамасын ұсынды: "кеңес беру-бұл білікті консультанттың клиентке кәсіби қатынасы, ол әдетте "тұлға-жеке тұлға", бірақ кейде оған екі адамнан астам қатысады. Кеңес беру мақсаты-клиенттерге өмірлік кеңістікте болып жатқан жағдайды түсінуге және эмоциялық және тұлғааралық мәселелерді шешу кезінде саналы таңдау негізінде қойылған мақсатқа саналы түрде жетуге көмектесу".

Көптеген ұқсас анықтамалар бар және олар бірнеше негізгі ережелерді қамтиды:

1. Кеңес беру адамға өз қалауы бойынша таңдауға және әрекет етуге көмектеседі.

2. Кеңес беру жаңа мінез-құлыққа оқуға көмектеседі.

3. Кеңес беру тұлғаның дамуына ықпал етеді.

4. Консультациялауда клиенттің жауапкершілігі басым болады, яғни тәуелсіз, жауапты индивид тиісті жағдайларда дербес шешімдер қабылдай алады, ал консультант клиенттің ерікті мінез-құлқын көтермелейтін жағдайлар жасайды деп танылады.

5. Кеңес берудің өзегі-клиент пен консультант арасындағы "клиент-орталықтанған" терапия философиясына негізделген "консультациялық өзара іс-қимыл" болып табылады.

Клиент-орталықтанған терапияның негізін қалаушы белгілі американдық психотерапевт С. Rogers осы бағыттың үш негізгі принципін бөлді:

а) әрбір тұлға сөзсіз құндылыққа ие және осындай құрметке лайық;

б) әрбір тұлға өзіне жауапты бола алады;

в) әрбір тұлғаның құндылықтар мен мақсаттарды таңдауға, дербес шешімдер қабылдауға құқығы бар.

Осылайша, психологиялық кеңес беру анықтамалары жалпы адамға және клиентке қатысты консультанттың өзекті қондырғыларын қамтиды. Кеңесші Клиентті еркін таңдау, өзін-өзі анықтау құқығы, өз өмір сүру құқығы танылатын және құрметтелетін бірегей, дербес жеке тұлға ретінде қабылдайды. Оның үстіне, кез-келген ырым немесе қысым клиентке өзіне жауапкершілікті қабылдауға және өз проблемаларын дұрыс шешуге кедергі келтіретінін мойындау маңызды.

Психологиялық кеңес беру мақсаты

Кеңес беру мақсаттарын анықтау мәселесі қарапайым болып табылмайды, өйткені психологиялық көмекке жүгінетін клиенттердің қажеттіліктеріне және кеңесшінің өзінің теориялық бағдарына байланысты. Алайда, кеңес беру мақсаттарының әр алуандығымен таныспас бұрын George және Cristiani (1990), бірнеше әмбебап мақсаттар, олар әртүрлі мектептердің теоретиктері көп немесе аз дәрежеде аталған:

1. Кейбір сөзсіз әлеуметтік шектеулерге қарамастан, клиент өнімді өмір сүруі үшін мінез-құлықтың өзгеруіне ықпал ету.

2. Жаңа өмірлік жағдайлар мен талаптармен қақтығыс кезінде қиындықтарды жеңу дағдыларын дамыту.

3. Өмірлік маңызды шешімдерді тиімді қабылдауды қамтамасыз ету. Кеңес беру кезінде үйренуге болатын көптеген істер бар: өзіндік іс-әрекеттер, уақыт пен энергияны бөлу, қауіп салдарын бағалау, шешім қабылдау жүргізілетін құндылықтар өрісін зерттеу, өз тұлғасының қасиеттерін бағалау, эмоциялық стресстерді еңсеру, шешім қабылдауға арналған қондырғылардың әсерін түсіну және т. б.