Материалы  и  методы  исследований

184 
 
Igepal  CA  630  (500  мкл)  (прежнее  обозначение  –  NP40),  10  ммоль  ЭДТА  (3,73  г)  на  литр 
дистиллированной  воды.  Приготовив  смесь,  делали  исходный  замер  на  поляризационном 
флюориметре  (ПФМ).  Для  этого  в  оттитрованный  антиген  вносили  соответствующую  метку  с 
интенсивностью 250000-300000, смешивали и примерно через 2 минуты, в случае сыворотки, или 15 
секунд,  в  случае  крови,  делали  второй  замер  на  ПФМ.  При  позитивной  реакции  показатели, 
выраженные в миллиединицах поляризации (mP), превышали заданный пороговый уровень, обычно 
на  уровне  90-100  миллиединиц  поляризации.  Методику  заранее  откалибровывали  на  месте  на 
стандартных  сыворотках  международного  класса.  Контролем  служили  резкопозитивная, 
слабопозитивная и негативная сыворотки. 
Работу  с  бруцеллами  проводили  в  ламинарном  боксе  Jouan  2-го  класса  биологической 
безопасности, с вертикальным потоком MSC 9/12. 
В экспериментах на крупном рогатом скоте одновременно с методом ФПА применялись РБП 
и РСК. 
Экспериментальные  данные  обрабатывали  методом  корреляционного,  вариационного  и 
факторного статистического анализа с использованием пакета компьютерных программ «Statgraphics 
Plusfor Windous», «Statistica 6,0». 
Результаты исследований. Для изучения эффективности метода ФПА в конце 2013 г. были 
отобраны 199 проб сыворотки крови от крупного рогатого скота в неблагополучных по бруцеллезу 
районах Алматинской и Жамбылской области. Кровь брали из яремной вены в области верхней трети 
шеи  с  помощью  ваккутайнеров,  шерсть  в  месте  забора  крови  предварительно  выстригали,  кожу 
дезинфицировали  спиртом.  Затем  кровь  помещали  в  автомобильный  термостат  для  отделения 
сыворотки  в  течение  2-х  часов  при  температуре  37̊С.  Сыворотка  была  исследована  в  лаборатории 
НРЦВ методом роз-бенгал пробы (РБП), реакции связывания комплемента (РСК) и флуоресцентно-
поляризационным  анализом  (ФПА).  Исследования  проводились  согласно  методических 
рекомендаций  и  наставлений  по  применению диагностических  реагентов  и  тест систем,  результаты 
представлены в таблицах 1 и 2. 
 
Таблица  1  –  Результатыпилотных  исследований  эффективности  метода  ФПА  в  разрезе 
районов Алматинской области 
 
№ 
п/н 
Районы Алматинской области 
Кол-во 
проб 
Серологические исследования 
РБП 
РСК 
ФПА 
полож. 
% 
полож. 
% 
полож. 
% 
1 
Алакольский 
36 
16 
44 
16 
44 
16 
44 
2 
Саркандский 
36 
0 
0 
0 
0 
0 
0 
3 
Энбекшиказахский 
24 
6 
25 
6 
25 
6 
25 
 
Всего 
96 
22 
 
22 
 
22 
 
 
По  окончании  серологических  исследований,  27  голов  крупного  рогатого  скота 
реагировавших  положительно  по  какому-либо  проведенному  серологическому  исследованию  были 
подвергнуты  контрольно-диагностическому  убою,  с  взятием  проб  внутренних  органов  для 
проведения бактериологических исследований и c параллельным проведением биопробы. Результаты 
бактериологических  исследований  показали,  что  была  выделена  культура  B.  abortus  из 
патологического материала, взятого от 26 голов крупного рогатого скота. Отрицательный результат 
бактериологических  исследований  был  по  патологическому  материалу  от  одной  коровы  из 
Жамбылской области. Именно сыворотка крови этой коровы дала ложноположительную реакцию по 
РБП, тогда как по РСК и ФПА результаты были отрицательными. Результаты биопробы подтвердили 
бактериологические исследования. 
 
Таблица  2  –  Результатыпилотных  исследований  эффективности  метода  ФПА  в  разрезе 
районов Жамбылской области 
 
№ 
п/н 
Районы Жамбылской 
области 
Кол-во 
проб 
Серологические исследования 
РБП 
РСК 
ФПА 
полож. 
% 
полож. 
% 
полож. 
% 
1 
Мойынкумский 
77 
4 
5,2 
3 
3,9 
3 
3,9 
2 
Шуйский 
26 
1 
3,8 
1 
3,8 
1 
3,8 
 
M±m 
 
 
4,5±0,7 
 
3,85±0,05 
 
3,85±0,05 
 
Всего 
103 
5 
 
4 
 
4 
 

185 
 
Таким  образом,  результаты  пилотного  исследования  эффективности  метода  ФПА  при 
диагностике бруцеллеза крупного рогатого скота показали, что по специфической активности метод 
ФПА не уступает РСК, одновременно с этим специфичность ФПА оказалась выше, чем у РБП  – на 
последний тест отмечена одна ложноположительная реакция, при отсутствии таковых на ФПА. 
 
Литература 
 
1.
 
Программа  по  развитию  агропромышленного  комплекса  в  Республике  Казахстан  на  2013-2020 
годы. Астана, 2012 год, с. 26. 
2.
 
Brucella  fluorescent  polarization  assay  /College  of  Veterinary  Medicine  Iowa  State  University  Ames, 
Iowa 50, 2011, pp. 169–176. 
3.
 
Dajer, A. et al. Evaluation of a fluorescence-polarization assay for the diagnosis of bovine brucellosis in 
Mexico. Preventive Veterinary Medicine, v.40, p.67-73, 1999. 
4.
 
Franco M. P., Mulder M., Gilman R., Smits H. L. Human brucellosis / Lancet Infect Dis 2007; 7: 775–86. 
5.
 
Gall D., Nielsen K., Forbes L., Davis D., Elzer P., Olsen S., Balsevicius S., Kelly L., Smith P., Tan S. and 
Joly D. Validation of the fluorescence polarization assay and comparison to other serological assays for 
the detection of serum antibodies to brucella abortus in bison /Journal of Wildlife Diseases, 36(3), 2000, 
pp. 469–476. 
6.
 
Gall  D.,  Nielsen  K.,  Bermudez  M.R.,  Moreno  F.,  and  Smith  P.  Fluorescence  Polarization  Assay  for 
Detection  of  Brucella  abortus  Antibodies  in  Bulk  Tank  Bovine  Milk  Samples/  Clinical  and  diagnostic 
laboratory immunology, Nov. 2002, p. 1356–1360 Vol. 9, No. 6. 
7.
 
Montagnaro,  S.  et  al.  Comparison  of  fluorescence  polarization  assay  with  Rose  Bengal  (RB)  test  and 
complement fixation tests for the diagnosis of buffalo (Bubalus bubalis) brucellosis in a high-prevalence 
area. Italian Journal of Animal Science, v.6, n.2, Supp.2, p.858-861, 2007. 
8.
 
Michael  E.  Jolley  and  Mohammad  S.  Nasir.  The  Use  of  Fluorescence  Polarization  Assays  for  the 
Detection of Infectious Diseases. Comb. Chem. High T. SCR., 6(3), 235-244 (2003). 
9.
 
Olsen S, Tatum F: Bovine brucellosis. Vet Clin North Am Food AnimPract 2010, 26: p.15-27. 
10.
 
Samartino, L.E. et al. Fluorescence polarization assay: application to the diagnosis of bovine brucellosis 
in Argentina. Journal of Immunoassay, v.20, p.115-120, 1999. 
 
БРУЦЕЛЛАЛАРМЕН ИНФИЦИРЛЕНГЕН ІРІ ҚАРА МАЛДЫ ФПТ ЗЕРТТЕУДІҢ 
ДИАГНОСТИКАЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҒЫ 
С.Қ. Әбдірахманов, Қ.Қ. Бейсембаев,С.Төлегенов 
 
Мақалада  бруцеллалармен  инфицирленген  ірі  қара  малға  ФПТ  (флуоресценттік 
поляризациялық  талдау)  әдісімен  пилоттық  зерттеу  нәтижелері  келтірілген.  Ірі  қара  мал 
бруцеллезін  диагностикалаукезінде  ФПТ  әдісінің  тиімділігін  талдау  барысында  ФПТ  өзінің 
телімділік  белсенділігі  бойынша  КБР  (комплимент  байланысту  реакциясы)еш  кем 
түспейтіндігі,  ал  РБП  салыстырғанда  тіптен  жоғары  екендігі  байқалды,  РБП  кезінде  бір 
жалған оң реакция білінсе, ФПТ ол орын алмады. 
 
STUDY DIAGNOSTIC VALUE FPA CATTLE INFECTED WITH BRUCELLA 
S.K. Abdrakhmanov, K.K. Beisembaev, S. Tiulegenov 
 
The results of pilot studies FPA method (fluorescence polarization assays) in cattle infected with 
brucella. Analysis of the effectiveness of the method in the diagnosis of FPA brucellosis in cattle showed 
that the specific activity of the FPA method does not yield CFT, at the same time the specificity of the FPA 
was higher than that of RBT - the last test marked one false positive reaction in the absence of those on 
the FPA. 
 
 
 

186 
 
ӘОЖ:616-071:618.19-002:618.63(045) 
 
Ж.С.Бакишева,Т.Ж.Әбдірахманов,Т.Г.Бакишев,Яо Ганг ,Колбай Қамырбаев,Б.Болат  
С.Сейфуллин атындағы КАТУ 
 
ҚАЗАҚСТАН МЕН ҚЫТАЙДА  СІРІ ЖЕЛІНСАУДЫ КЕШЕНДІ ЕМДЕУ ӘДІСТЕРІ 
   
Аннотация: Кешенді емдеу әдістері 
 
Түйін сөздер:  Желінсау, дәрі дәрмек 
 
Еліміздің    тұрғындарын    тағам  өнімдерімен  қамтамасыз  етуде    сүт  өнімді  ірі  қара  мал 
шаруашылығы маңызды орын алады. Осы мәселені шешуде көбінде сиырлар арасында желінсаудың 
кеңінен тарауы кедергі етеді.  
Жалпы желінсаулар сиырларды әсіресе машинамен саууға іріктеген кезде желін көлемін, үрпі 
аумағы  мен  орналасуын,  сүт  бөлу  уақытын  ескерілмегендіктен    байқалады.  Желінсаулардың 
таралуына  соғылу,  жаралану,  желін  ұлпасына  микрофлора  енуі  (стрептококк,  стафилококк,  ішек 
таяқшасы  т.б.),  түрлі  ауруларда  мал  ағзасының  уыттануы,  шу  түспеуі,  қора  –  жайлардың 
антисанитарлық жағдайы, толық бағамды азықтандырмалау т.б. ықпалын тигізеді [1,2]. 
Емдік  шара  ретінде  сиырларға  жалпы  антибиотиктерді  қолдану  тиімсіз.  Себебі  төзімді 
микроорганизмдер пайда болуы мүмкін, сонымен қоса антибиотиктердің қалдығы мал организмінен 
сүтпен  шығып,  адамдарға  жұғып,  дисбактериоз  болуы  бір  талай.  Сондай-ақ  бүлінген  сүттен  сүт 
өнімдерінің  сапасы  төмен  болып,  бактериостатикалық  кері  әсерін  тигізеді.  Одан  бөлек 
антибиотиктерді  қолданғаннан  кейін  сиыр  желіні  сауығып  кетуі  бір  талай  және  сауыққаннан  кейін 
сүт  өнімділігі  суалту  кезінде  150-200  граммға  дейін  төмендейді.    Неғұрлым  антибиотиктердің  көп 
түрін қолданса, соғұрлым ол антибиотиктердің әсері нәтижесіз болады [3].    
Осының  барлығы    жаңа,  экологиялық  қауіпсіз,  тиімділігі  жоғары    дәрілік  заттарды  
шығаруының    қажеттілігі    туады.  Жануардың    шикізаты    негізінде    жасалынған      дәрілік  
препараттардың  синтетикалық  препараттардан  айырмашылығы ол - олардың  құрамында  әртүрлі  
биологиялық белсенді  заттардың  болуы. 
Осыны  ескере  отырып,  біз  сиырларда  желінсаудың    пайда  болу  этиологиясы  мен  жиілігін  
қарастырып,  сондай-ақ  сиырларда  желінсаудың  сірі    түрінде    препараттың    тиімділігін    зерттеуді 
мақсат қойдық.
 
 
 
 
Зерттеу әдістері мен жабдықтары 
Аталмыш жұмыстың тәжірибелік бөлімі Ақмола облысы, Аршалы  ауданындағы «Ижевский» 
ӨК шаруашылығында 2012-2014 жылдары аралығында  жүргізілді. 
Ғылыми-зерттеу  бөлімі  С.Сейфуллин  атындағы  Қазақ  агротехникалық  университетінің 
«Ветеринария  және  мал  шаруашылығы  технологиясы»  факультетінің    «Ветеринарлық  медицина» 
кафедра зертханаларында, жүргізілді. 
Зерттеу  нысандары  ретінде  қара-ала  тұқымдас  сиырлар  пайдаланылды,  олар  жайылымдық 
және  тұрақтық  ұстау  жағдайларында  болды.  Зерттеуге  эксперименталдық  және  өндірістік 
тәжірибелерде 50 бас сиырлар қолданылды,  
Емдеу нұсқасы 
•
 
1 топ – Спектомаст кешенді үрпіге жіберу (Америка мен Қытай бірлесіп шығарған)     
•
 
2 топ – Бақ бақ шөптен жасалынған үнтақ 
•
 
3 топ – Мастисепт сықпа май, эроксимаст, пенсирепт -400 
Дәрілердің құрамы 
•
 
 Спектомаст  –  желін  үрпісіне  енгізеді.  Сүт  қышқылды  гидрохлорид  сиырлардың  сүт 
мезгілінде  береміз.  Желінсауға  негізінен  ферменттерді  қатыратын  болымсыз  стафилакокк,  жүзім 
шарша бактериясы сүт тоқтатқыш стрептококк және жуан ішек бактериядан пайда болады желінсауға 
қолданылады 
•
 
Бақ  бақ  –  шөп  дәрі  бақ  бақ,  ақ  жүрек,  үшқат,  бүтамаған,  қарасағақ,  шамгүл  жапырағы, 
санғабақ 
•
 
Мастисепт  –  Сықпа  май  ісікті  басуға,  суық  тигенде,  ойық  жараға    сыртқа  жағуға 
қолданылады.  Мастисепт  сұйық  бірғалыпты  ақшылттау  рені  спецификалық  иісімен.Мастисепт 
полиэтиленді банкада шығарылады. 15-500г аэрозольді баллоны 
100 см³ и 170 см³  
 

187 
 
•
 
 
Эроксимаст  препараты  антимикробқа  қарсы  спектр  стафилококк,  стрептококк  және  де 
басқа микроорганизмдер төзімді.      
•
 
Пенстрепт  400  –  кешенді  антибактериальді  препарат  Прокаин  пенициллин  Г,пенициллин 
тобына жатады,грам он бактерия  Clostridium, Corynebacterium, Erysipelothrix, Listeria, Staphylococcus, 
Streptococcus  1  мл  прокаин  пенициллин  прокаин  пенициллин  Г  200000  МЕ  и  дигидрострептомицин 
сульфат 200 мг. Түсі ақ . Препаратты 100 мл шыны ыдыста шығарады 
 
 Сурет 1- Қытайдан алынған дәрілер 
 
     
 
  Бақ бақ 
Спектомаст                                                                                                                
 
Ем қолдану жобасы 
 
Топта
р 
Ем түрлері 
Істетілу әдісі 
Өлшемі 
Мал 
басы 
Сауығу 
уақыты (күн) 
1- топ 
Спектомаст  
  желін үрпіге 
жіберіледі  
1 үрпіге жіберу 
50 
6 
2 – топ 
Бақ бақ ұнтағы  
жемге 
араластырып беру  
300 г 
50 
9 
3 – топ 
Мастисепт сықпа 
май, эроксимаст, 
пенсирепт -400  
Бұлшық етке укол 
жасалады  
10 мл  
50 
12 
 
Қорытынды: 
Бұл  мақалада  сиырлардың  төлдеуден  кейінгі  кезеніндегі  сірі  желінсауын  кешенді  емдеу 
кезінде спектрамаст сықпа майы, қолдану емдеу мерзімін, 2, 3 топпен салыстырғанда 6 күнге дейін 
қысқартуға мүмкіндік берді  
 
Әдебиет 
 
1.  «Комплексное лечение коров при маститах» Ветеринария журнал 2/2008 ж  
2. А.П Студенцов., В.С Шипилов., Л.Г Субботина., О.Н Преображенский  «Ветеринарное акушерство 
и гинекология»  
3.  Т.Ж Әбдірахманов « Ветеринарлық акушерлік және гинекология»  оқулық Астана,  2011ж 
4. «Антибиотики для лечения коров, больных маститом» Ветеринария журнал 10/1997 ж 
 
 
 

188 
 
СПОСОБЫ КОМПЛЕКСНОГО ЛЕЧЕНИЯ СЕРОЗНОГО  
МАСТИТА В КАЗАХСТАНЕ И В КИТАЕ 
Ж.С.Бакишева, Т.Ж.Әбдірахманов, Т.Г.Бакишев, Яо Ганг , Колбай Қамырбаев, Б.Болат  
 
В этой статье написано при после родового серозного мастита у коров при комплексном 
лечение с мазью спектрамаст курс лечения сокращяет на 6 день с сравнением 2,3 группы  
 
METHODS OF COMPLEX TREATMENT OF SEROUS MASTITIS IN KAZAKHSTAN 
AND CHINA 
Zh.S.Bakisheva,T.Zh Abdrahmanov, Т.G.Bakishev,Yao Gang, Kolbai Kamirbaev 
 
In this article, after the generic serous mastitis in cows in the complex treatment with ointment 
spectramast treatment scramjet on day 6 with comparison 2.3 group 
 
 
ӘОЖ: 636:616-002.9 
 
Л.М. Усенова, Т.Ш. Асанбаев, К.Б. Омашев, А.С. Койгельдинова 
 
«АРСЛАН» ШҚ-ҒЫ ЖЫЛҚЫЛАРДЫҢ  АССОЦИАТИВТІ ИНВАЗИЯСЫ,  
ОЛАРДЫҢ МАЛ ӨНІМДІЛІГІНЕ ӘСЕРІ ЖӘНЕ САУЫҚТЫРУ ШАРАЛАРЫ 
 
Аннотация:  Бұл  мақалада  Қарағанды  облысының  Бұхар-Жырау  ауданы  «Арслан»  шаруа 
қожалығында  ассоциативті  паразитоздың  жылқылардың  өнімділік  қасиеттеріне  әсері  зерттеліп, 
аурудан  сауықтыру  шараларын  жүргізу  жұмыстарының  нәтижелері  берілген.  Инвазиялық 
ауруларға қарсы кең спектрлі паста тектес Эквивин препараты қолданылды.  
 
Түйін сөздер: жылқы, паразиттер, ветеринариялық шаралар. 
 
Жылқылардың  өнімділік  және  тұқымдық  қасиеттері  олардың  өсіп-жетілуінің  қалыптасуына 
байланыстылығы  баршамызға  мәлім.  Зоотехния  ғылымында  ең  маңызды  көрсеткіштердің  бірі  –  ол 
төлдің  жеке  дамуын  зерттеу  ерекшеліктері,  себебі  олар  көптеген  ішкі  және  сыртқы  факторларға 
тәуелді. 
Жануарлардың  өсіп-даму  нәтижесі  тұқымқуалаушылық  қасиеттерімен  тығыз  байланысты, 
яғни  тұқымына  және  нақты  қоршаған  орта  жағдайына.  Алайда  осы  көрсеткіштерге  жылқылар 
арасында кездесетін және жиі тіркелетін әртүрлі аурулардың да, оның ішінде жұқпалы індетті және 
инвазиялық аурулардың әсер етуі ғылыми деректерден белгілі [1]. 
2013-2014  жылдары  Қарағанды  облысы  Бұқаржырау  ауданында  орналасқан  «Арслан»  ШҚ 
өсірілетін  қазақ  жылқысының  жәбі  сұлесінің  өнімділік  қасиеттеріне  азықтық,  климаттық 
жағдайларының  және  инвазиялық  аурулардың    әсер  етуі  анықталды.  Аталмыш  шаруашылықта  475 
бас жылқы малы өсіріледі онің ішінде 278 басы аналықтар. 
Зерттеу  барысында  жылқылардың  өнімділік  қасиеттеріне  және  өсіп  жетілу  ерекшеліктеріне 
инвазиялық  аурулардың  әсерін  бақылау  мақсатында  жасына,  жынысына  байланысты  топтар 
құрылды. 
Алдымен  осы шаруа  қожалығының жайылымда күтілетін  әртүрлі  жастағы  жылқылардың  50  
нәжіс  сынамалары  Дарлинг  әдісі  бойынша  копрологиялық  зерттеулерден  өткізіліп,  сойыс 
малдарының  ұшасын  зерттеу  барысында  ас  қорыту  жүйесінде  тоғышарлық  ететін  нематода  классы 
гельминттерінен  Ascaridata,  Oxyurata,  Strongylata  өкілдері  25  жылқыдан  анықталды.  Аталған  тек 
тармақ гельминттерінен: Parascaris eguorum, Oxyuris egui және Delafondia vulgaris, Alfortia edentatus, 
Strongylus eguinus тудырған ассоциативті инвазия анықталды.  
Зерттеу  нысаны  болып  ауруға  шалдыққан  және  шалдықпаған  ересек  мал  мен  6,  12,  18,  24 
айлық еркек, ұрғашы құлындар алынды.  
Аталмыш  жас-жыныс  топтардың  таразыға  өлшеу  арқылы  және  дене  бітім  өлшемдерін  алу 
әдісімен тірі салмақтары мен өсіп-жетілу ерекшеліктері  анықталды. 
Жануарлар ағзасының дамуындағы ең бір негізгі көрсеткіші тірідей салмағының шаруашылық 
және  физиологиялық  жетілуі  болып  табылады.  Бұл  жағдай  жануарлардың  еттілік  қасиетіне, 
конституцияның мықтылығына, денсаулығына және төзімділігіне белгілі көрініс береді.  

189 
 
Жаңа  туған  төлдің  тірідей  салмағы  тұқымына,  жынысына,  жасына  және  енесінің  қоңдылығына, 
сонымен  қатар  эмбрионалдық  даму  жағдайына  тәуелді  болады,  яғни  енелерінің  буаз  мерзімінде 
азықтық деңгейін дұрыс қадағалау қажет [2].  
Сау және ауруға шалдыққан ересек биелер және айғырлардың орташа тірідей салмағы және 
өлшемдері салыстырмалы түрде келесі кестеде көрсетілген. 
Талдау  деректері  бойынша,  дене  бітім  өлшемдері  мен  тірі  салмағы  жағынан  сау  және  ауру 
жылқылардың айырмашылықтары айқын көрініп тұр.  
Ауруға шалдыққан жылқылардың тірі салмағы мен дене өлшемдері біршама сау жылқыларға 
қарағанда  төмендігі  көрінеді.  Мысалы  сау  айғырлардың  орташа  тірідей  салмағы  430  кг,  ал  ауруға 
шалдыққан  айғырлардыкі  тиісінше  392  кг  және  38  кг  немес  8,8  %  төмен.  Биелердің  тірі  салмағы 
бойынша да осындай айырмашылықтар байқалады, ауруға шалдыққан биелердің орташа тірі салмағы 
сау биелердің көрсеткіштерінен 30,0 кг немесе 7,2 % кем. 
 
Кесте 1 – «Арслан»  ШҚ-ғы  ауру  және  сау  ересек  қазақы  жәбе  типті  жылқы  тұқымдарының  орташа 
тірідей салмағы және өлшемдері 
 
Көрстекіш 
Жынысы 
Топтар 
сау жылқы 
ауру жылқы 
Шоқтығының биіктігі, см 
айғыр 
142,8 
141,0 
бие 
140,0 
139,0 
Тұрқының қиғаш ұзындығы, см 
айғыр 
146,4 
146,4 
бие 
144,2 
144,2 
Кеуде орамы, см 
айғыр 
174,1 
168,1 
бие 
172,2 
166,2 
Жіліншік орамы, см 
айғыр 
18,0 
18,0 
бие 
17,05 
17,0 
Тірідей салмағы, кг 
айғыр 
430 
392 
бие 
415 
385 
 
Сау  айғырлардың  кеуде  орамының  орташа  көрсеткіші  174,1  см,  ал  ауруға 
шалдыққандарыныкі  6,0  см  немесе  3,4  %  кем,  осындай  айырмашылықтар  биелерде  де  байқалды, 
сәкесінше  6,0  см  немесе 3,5  %.  Шоқтық  биіктігі, тұрқының  қиғаш  ұзындығы  және  жіліншік  орамы 
көрсетіштерінен жас-жыныс топтар аралығында айтарлықтай айырмашылығы байқалмады. Осының 
бәрін  ескере  отырып,  біз  малдың  тірілей  салмағы  мен  кеуде  орамы  өлшемі  айырмашылықтарына 
паразитоздардың кері әсерін анық байқаймыз. 
 
Кесте 2 – «Арслан» ШҚ сау және ауру жылқылардың жасына байланысты тірідей салмағының 
өзгеруі 
 
Жасы, ай 
Төлдер тобы 
Тірідей салмағы, кг М±м 
сау мал 
ауру мал 
6-7 
құнандар 
189,80±1,07 
179,8±1,07 
байталдар 
180,25±1,56 
171,1±1,37 
12-13 
құнандар 
242,40±1,32 
231,4±1,32 
байталдар 
235,28±1,65 
229,8±1,50 
18-19 
құнандар 
300,17±2,36 
289,7±1,06 
байталдар 
288,12±1,36 
268,2±1,42 
24-25 
құнандар 
328,00±3,70 
315,0±2,30 
байталдар 
318,22±2,10 
295,2±2,07 
 
Төлдердің  өсіп  жетілуінің  әр  кезеңдерінде  сау  малдардікі  ауру  малдарға  қарағанда  тірідей 
салмағының  қосылуы  қарқынды  жүрді,  әсіресе  6–7  айлығына  дейін,  бұл  қолайлы  азықтық 
жағдайымен  сипатталады.  Еркек  және  ұрғашы  құлындарының  тірідей  салмағы  288,6  және  278,4  кг 
болды, ал орташа тәуліктік салмақ қосуы 667–653 кг құрады.  
Құлындардың 12–18 айлық жасында өсіп-дамуы қолайлы азықтық жағдайымен үйлеседі, бұл 
төлдердің тірідей салмағы қосылуының жоғарылауын көрсетті. 

190 
 
Сау  жылқылар  мен  ауруға  шалдыққан  жылқылардың  жасына  байланысты  салмақ  қосуы 
әртүрлі,  бірақ  сау  малға  қарағанда  ауруға  шалдыққан  жылқылар  үнемі  салмақ  қосуы  артта  қалып 
отыр.  Атап  айтсақ  әртүрлі  жастағы  сау  және  ауруға  шалдыққан  жылқылардың  жыныс  топтарына 
қарай  құнандарында  орташа  салмақтарында  10,0–13,0  кг  немесе  2,3–3,9  %  ал  байталдарында  5,48–
23,02 кг немесе 2,3–7,2 % кг айырмашылық бар. Оның себебі ретінде шаруашылық мал мамандары 
ауруды  анықтау  мен  емдеу  жұмыстарын  селқос  қарауында  жатыр.  Ауруға  шалдыққан  жылқылар 
дұрыс жайылмау және тәбетінің төмен болуынан салмақ қосуы да төмен болады. 
Гелминтоз  бен  энтомоздарға  шалдыққан  жылқылардың  сүт  өнімділігі  де  анықталды.  Бұл 
жұмыс  барысында  сау  биелердің  және  ауруға  шалдыққан  биелердің  берген  сүтінің  салмақтық 
айырмашылығы ескерілді.  
Ғылыми деректерден жабе  тұқымды биелердің  сүт  өнімділігінің көрсеткіштері белгілі жайт. 
Біз  өз  зерттеулерімізде  «Арслан»  ШҚ  сауын  биелерінің  арасынан  сау  және  ауруға 
шалдыққандарының берер сүт өнімділігін салыстырмалы түрде төмендегі 3 - кестеде көрсеттік. 
 
Кесте 3 – «Арслан» ШҚ сау және ауруға шалдыққан бие сүтінің айырмашылығы 
 
Сүт өнімділігі 
Сау биенің сүт өнімділігі 
Ауру бие сүт өнімділігі 
Тәулігіне 
14,2 л 
8,5 л 
Жылына 
2130 л 
1275 л 
 
Сау биеден тәулігіне 14,2 л сүт алынып  паразитозға шалдыққан биелердің сүт өнімділігінен 
5,7 кг немесе 40,1 % басым екендігі байқалады. Ал жылына алынатын сау бие сүті 2130 л, ауру бие 
сүті 1275 л болды, айырмашылығы 855 кг. Бұл екі биенің сыртқы тұрқы, тірі салмақтары да әртүрлі 
болды.  Ауруға  шалдыққан  бие  жағдайы  жаббыққан,  күйі  төмен.  Тері  жабыны  жылтыр  емес,  түгі 
умаждалған қалыпта болды.  
Зерттеу нәтижелерінен байқалатыны ауырған жылқылардың ет және сүт өнімділігімен қатар 
өсіп-өнуіне  паразитоздардың  қаншалықты  шығын  тигізетіні  айқын  көрінеді.  «Арслан»  ШҚ 
инвазиялық аурулардың әсерінен ет өнімділігі бойынша бұғынгы таңда нарықта қалыптасқан 1 кг тірі 
салмақтын  бағасы  600  тенге  болса,  жыл  сайын  әр  1  бас  малдан жас-жыныс  топтарына  байланысты 
3288 тенгенден 13800 тенгеге дейін, ал сүт өнімділігінен нарықта қалыптасқан орташа 1 кг қымыздың 
бағасы 400 тенге болғанда, әр сауын биеден жылына 342 мың тенгеге дейін шығын көретіндігі айқын. 
«Арслан»  ШҚ  жылқыларына  жаңа  паста  тектес  Эквивин  препаратын    қолданып,  емдеу 
жұмыстарын жүргіздік. Препарат дозасы 200 кг тірі салмаққа дейінгі мал басына зауыттық қораптың 
жарты  дозасын,  ал  400–450  кг  тірі  салмақтағы  жылқыларға  бір  зауыттық  қорап  толық  ауыз  қуысы 
арқылы  енгізіледі.  Препарат  бір  рет  беріледі,  тиімділігі  –  100  %.  Зерттеулер  мен  жеткен 
жетістіктердің қорытындысында шаруашылыққа енгізу актісі жасалып, бекітілді. 
 

жүктеу/скачать 6,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: