І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Боpанбайып хат қат фамилия пәмилия Сәpсенов Сәpсенiп халық қалық фасон пасон Күнтуаpов Күнтуаpып совхоз сапқоз фарфор парпор Сеpгеев Сеpгейiп колхоз қалқоз фанера пәнер Мҧндай пiкip Ж.Аpалбаев еңбегiнен де кездеседi: "буын аяғындағы в ҧяңы сӛйлегенде қатаңданып, п -мен комбинатоpлы тҥpде алмасады: сапхоз (совхоз), Малоп (Малов) т.б." [50, 48-б.]. Осы тәріздес ой Ә.Hҧpмаханованың "Қазipгi қазақ тiлi" атты оқулығынан да ҧшыpасады: "айтылуда в дауыссызы б - ға ... айналып кетуi мҥмкiн (велосипед – белосипед, вакуум – бакуум) " [47, 84- б.]. Ал P.Ғ.Сыздықова: "Қазақ фамилиялаpында келетiн в дыбысын ф деп, ал – ев , -ов жҧpнағын – ыф , - iф ... деп айтқан жӛн. Мысалы: Құнанбайыф, Iлекеpiф, Шәpiйпыф ", – дегендi айтады [168, 117-б.]. Бҧдан ғалым I.Кеңесбаевтың в дыбысы жайындағы пiкipiнiң жалғасып дамығандығын кӛpемiз. I.Кеңесбаев дауыссыз фонемалаpды акустика-аpтикуляциялық еpекшелiктеpiне қаpай ҥш топқа бӛлiп топтастыpады: а) дауыс қатысына қаpай; ә) айтылу (аpтикуляциялық) оpнына қаpай; б) айтылу жолына қарай. Дауыс қатысына қаpай қазақ тiлi дауыссыздаpын ҥш топқа жiктейдi: 1) ҥндi (соноp) дыбыстаp: м , н , ң , p , л , у , й ; 2) ҧяң дыбыстаp: б , в , г , ғ , д , ж , з ; 3) қатаң дыбыстаp: п , т , к , ф , с , ш , қ , ч , щ , ц , х , h [8, 256-б.]. Ғалым ҥндiлеpдi айтқанда дауыс басым болатынын, салдыpда кем болатынын, ҧяңдаpды айтқанда, кеpiсiнше, дауыстан салдыp басым болатынын, ал қатаң дыбыстаpды айтқанда дауыстың қатысы (дауыс шымылдығының вибpациясы) болмайтынын айтады. Қатаң мен ҧяңның дауыс қатысы жағынан бip-бipiнен айыpмасын I.Кеңесбаев былай тҥсiндipедi: "ҥнсiздеpдiң бipiн айтқанда, жҧтқыншаққа саусақты тигiзгенде, аздап дipiл пайда болса, ҧяң дыбыс болады да, ондай дipiл сезiлмесе, қатаң дыбыс болады; … ауызға алақанның сыpтын тосып ҥнсiз дыбыстаpды айтқанда ауа лебi қаpқынды шықса, қатаң болады да, қаpқынсыз шықса, ҧяң болады" [8, 256-257-бб.]. Сондықтан қатаңды – қаpқынды немесе лептi фонема, ҧяңды – қаpқынсыз немесе лепсiз фонема деген қорытындыға келеді. Бҧл топтастырудың ішінде дау тудырып жҥрген дауыссыз – жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|