Лекция Лекция тақырыбы: Қазақ лексикасының көнетүркілік негізі. Сөз мағынасындағы тарихи өзгерістер. Лексикалық сөз толығу жолдары Лекция жоспары
жүктеу/скачать 24,61 Kb.
|
2 лекция
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекцияның мақсаты
- Лекция мазмұны.
|
№2 лекция Лекция тақырыбы: Қазақ лексикасының көнетүркілік негізі. Сөз мағынасындағы тарихи өзгерістер. Лексикалық сөз толығу жолдары Лекция жоспары: 1 Қазақ лексикасының орта ғасырларда өзіндік белгілерінің қалыптасуы. 2 Түркі тілдері лексикасының басты ерекшелігі. 3 Көне заман және орта ғасыр лексикасын салыстыру. 4 Алғашқы түбір сөздер. 5 Қазақтың халық тілінің қалыптасу дәуіріндегі тілдік деректер. 6 Басқа тілдерден енген сөздердің сипаты. 7 Лексиканың толығу жолдары. Сөз мағынасындағы өзгеріс. 8 Тұрақты сөз тіркестерінің қалыптасу тарихы Лекцияның мақсаты: Көне заман және орта ғасыр лексикасы, алғашқы түбір сөздер, қазақтың халық тілінің қалыптасу дәуіріндегі тілдік деректер, лексиканың толығу жолдары мен сөз мағынасындағы өзгерістер, тұрақты сөз тіркестерінің қалыптасу тарихы туралы жалпы түсінік беру. Лекция мазмұны. Тарихи лексикологияның зерттеу объектісі – төл сөздер мен кірме сөздердің шығуы және қалыптасуы тарихы, сөз мағынасының өзгеруі, ұлттық атаулардың мағынасы мен танымдылық сипаты. Зерттеу мақсаты – түркі тілі және қазақ тіліндегі төл сөздердің даму заңдылығы мен мағыналық сипатын айқындау. Қазақ халқының даму тарихы мен өзектес болатын рухани және материалдық мәдениетінің, әдет-ғұрып және салт-сана атауына байланысты сөздерді жүйелеу және экстролингвисттік және лингвистикалық факторлардың тілтанудағы ара-қатынасын пайымдау. Тарихи лексикология тіліндегі қолданылатын сөздердің барлық көрінісін тарихи тұрғыда жүйелі түрде сипаттайды. Лексикология сөздік құрамның сипатын ғана емес, сөз құрылысы қатпарларының (қабатының) қалыптасуының жүйесін қарастырады. Сөздік құрамға – төл сөздер, кірме сөздер, диалектілер, терминдер, кәсіби сөздер, т.б енсе, сөздік қорға тек бір буынды төл сөздер ғана енеді. Көне заман және Орта ғасырлардағы лексикасын жазба ескерткіштер арқылы танимыз. Орта ғасырларда (қазақ тілінің халық тілі болып қалыптасуы қарсаңында) қазақ лексикасының өзіндік белгілері анықталды. Ескерткіштер тілі лексикасының басты ерекшелігі – түбір сөздің ықшамдылығында. Ең алғашқы түбір сөздердің негізі бір буынды және мағынасыз болатын. Соның салдарынан тілдің дамуы барысында өлі түбірлер пайда болды. Олардың бастапқы қалпын анықтау үшін реконструкция тәсілін қолданудың маңызы зор. Сөздік қорды құрайтын кез-келген сөздің мағынасы кең әрі ауқымды болады. Мысалы, сөздік қордағы «бас» сөзінің әуелгі мағынасы – затты немесе объектіні үстінен басу, заттың немесе объектінің үстінде болу, яғни, «бас» сөзінің мағынасы (архисемасы – сөздің ең көне мағынасы) сан қырлы, кейін «бас» сөзінің қимылдары және заттық және мағыналы жіктелгенде: бас – адам басы, таудың басы т.б. Бас – іс-әрекеттік қимылдардың мағынасы жіктеліп, сөздің құрамды дамытады. Тарихи лексикология сөздік қордағы сөз мағынасының сипатын анықтауы керек. Сөздік қорға енетін лексикологиялық бірліктердің ең әуелгі сипаты мынадай. Тілдік сөздер өте аз болған. Негізінен бір буынды сөздер болған Бір буынды тұлғалардың мағыналары өте кең болған. Сөздік қордағы мағыналарының дамуының бірнеше тәсілдері бар: Дыбысты жіктеу Сөздік мағынаның дамуы Екі силабофонеманың бірігуі арқылы (Силлабофонема – ең көне түбірлер – этимон түбірлер) Тілдердің дамуында жаңа атаулының жасалғанда негізінен 3 түрлі сипат бар. Сөздердің көп мағыналы болуы Синонимдес (мағыналас) болуы Антонимдес болуы Сөздік қордағы сөздердің мағыналық дамуының негізгі принциптері: жүктеу/скачать 24,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|