Мазмұны кіріспе Негізгі бөлім Гештальт тұрғысының негізгі пайымдаулары мен құндылықтары. Гештальт психологтар ойлау жайында. Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер I. Кіріспе
Гештальт психологтар ойлау жайында
жүктеу/скачать 30,08 Kb.
|
| 2. Гештальт психологтар ойлау жайында.
Гештальт психологияның өкілдері–Келер, Вертгеймер, Коффка, К. Левин. Гештальт психологтар ойлаудың құрылымын, шығармашылық астарларын қарастырды. Ізделген шешімді оған қажетті құрылымды табу арқылы шешуді ойлау деп атаған. Гештальт психологтар ойлауды формальды–логикалық операциялардан ажыралатын, мәселе тудыратын жәйтті ескеру арқылы соған қарай танымдық құрылымдарды қайта құру, жаңадан “орталықтандыру” нәтижесінде жүзеге асатын продуктивті психикалық процесс ретінді түсіндірді. Олар тұтас құрылым ретіндегі мәселе тудыратын жәйттің барлық құрауыштарын, олардың арасындағы қатынастады бірден ұғынуды инсайт деп атады. Ойлау психологиясын сынаудан кеткен О. Зельц, К. Коффка ойлау теориясын гештальт психология позициямен белгілдеуге тырысты: өздері орнанылған мүшелердің арасындағы көрнекілік мазмұнға апарылмайтын ойлаудың мәнді мазмұнын құрайтын қатынасты дәлелдеген вюрцбург мектебінің өкілдеріне қарсы (А. Грюнбаум), Коффка көрнекілік мазмұнды құрылымдыққа апаратын қатынасты жасағысы келеді. Оның ойлау теориясының негізгі тұжырымдамасы мына жағдаймен байланысты болды, ойлау,-қатынастарды операциялау емес, құрылымдардың көрнекілік ахуалға айналуы. Проблема туындайтын алғашқы ситуация–бұл өзінің көрнекілік мазмұнындағы толтырылмаған орны бар теңгерілмеген феноменалды өріс болып табылады. Осының салдарынан проблемалық азуалда орнықты көрнекілік ахуалдан басқасына өтуді шақыратын шиеленіс туады. Осындай бір қатар ауысулардың бірізділігі арқылы (Вертхаймер бойынша Umzentrierung) өзгерулер өтеді, яғни міндетті шешуге әкелетін бастапқы көрнекілік мазмұнынын құрылымдардың өзгерісі жүзеге асады. Вюрцбург мектебінің ойлауды сезімдік пайымдаудан ажыратқан ойлау психологиясына қарсы Коффка құрылымдар принципі негізінде ассоциативті психологияны ассоциациялар жайлы ілімін жақтау негізінде ойлауды көрнекілік мазмұнға әкелуді жүзеге асыруға талпынды. Бұл талпыныс ойлаудың ерекшелігін елемейді. Коффка бойынша, ойлау дегеніміз–вюрцбурлық мектептегідей қатынастармен әрекет ету емес, ол көрнекі жәйттердің құрылымдарын түрлендіру. Мәселе тудыратын жәйт–бұл өзінің көрнекі мазмұны теңестірілмеген феноменальдық өріс тәрізді. Бұл өрістегі кейбір толтырылмаған орындар мәселе тудыратын жәйтте белгілі бір кернеу тудырады. Осы кернеу тұрақсыз көрнекі жәйтті басқасына ауыстырады. Осылайша, міндет біздің бастапқы жәйтті басқаша көруіміздің нәтижесінде шешіледі. Осы пікірлерден, Коффканың ойлауды ассоцианистер сияқты көрнекі мазмұнға теңестіргенін байқаймыз. Коффканың ойынша оның теориясы Вюрбургшелердің ойлау субъектінің операцияларынан тұрады деген идеалистік теориясына қарсы ойлау прцоесінде субъектіде “феноменалды объектіге” ауыстырады деп саналды. Бұл мәні бойынша субъектінің объектіні механикалық жұтып қою; ол айқын түрде субъективті сипатқа ие болады, себебі объектіге сананың көрнекілік мазмұны, яғни “феноменалды объект”–ойлау процесі апарылды. Сөйтіп Коффка олардың теңдігін ұғынбайтын екі әр түрлі фигураларды қабылдауға болады деген (және екі фигураның теңдігін ұғыну, ол фигуралар қандай екенін дәл ұғынбау), содан кейін сол фигуралардың теңдігін ұғынамыз деп көрсеткен А. Грюнбаумның тәжірибелерінің дұрыс талқыланбағанын айтты. Оның көзқарасы бойынша біз алдымен екі фигураны қабылдаймыз; бізге сол бір ғана заттар және олардың арасындағы қатынастар берілмеген, және бірінші және екінші жағдайда да заттар әр түрлі болған. Бұл жағдайда заттар ұқсас заттық ара қатысқа қатыссыз болатын сананың көрнекі мазмұны жағдайына жағдайдан тыс өзгеретін жағдайлармен анық ұқсастырылады. Әр түрлі көрнекі мазмұнды заттық арақатынастың ұқсастығы ойлаудың маңызды алғышартын құрайды; онсыз ойлаудың болуы мүмкін емес. Ал шындығында, бір көрнекі ахуалдан басқасына, бір “феноменальды өріске” өтуіне ойлау процесін апарғысы келген Коффка бірінші жағдайда пайда болған; міндетті шешуге әкелмейді: ол үшін алғашқы ахуалды соңғы ахуалға ауыстыру жеткіліксіз. Соңғы ахуал бірінші ахуалда пайда болған міндетті шешу үшін соңғы ахуалдың мазмұны біріншісіне қатысты болуы қажет және екеуінің мазмұны бір затқа ғана қатысты болуы керек. Шешім Коффқа жоққа шығарған осы жағдайда ғана шешім ретінде ұғынылады. Коффқа айтқан бір көрнекі ахуалдан басқасына өту процесін алғашқы проблемалық ахуалдан келесісіне өту деп айтуға болады, ал жағдай дұрыс болғанда міндеттен кету және одан құтылу, алайда біз шешкен нәрсе деп түсінбеу керек. Субъектінің тікелей аталған мазмұндағы сананың құрылымына деген затқа және операцияға деген екіжақты мағлұмат ойлау актісінің негізгі алғы шарттарын жойып жібереді. Ойлау сонымен қатар түсніктер ассоциациялары сияқты феноменальды құрылымдарды өзгертуге де апарылмайды. Психоанализ: Ойлау мотивтелген процесс ретінде. Адам мінез–құлқының мотивтері ең алғаш психоанализмен қойылып, зерттелді. З. Фрейд бойынша, негізгі мотивтер санасыз сипатта болады және әр түрлі көрініс табады: түс көру, сөзден жаңылу, ұмыту, аурулар симптомдары. Түстер–бұл ырықсыз жүзеге асатын, бейнелік ойлаудың түрі. Еркін ассоциациялар әдісі. Ырықсыз бейнелік ойлау, еркін ассоцициялар–санасыз мотивтердің көрініс табатын маңызды аумақтарының бірі. Сублимация–санасыз энергияны әлеуметтік құпталған тәсілдерге ауыстыруда іске асатын шығармашылық ойлау процесі. Мотивті саналау адамның өзіндік саналуын, ішкі ойлау типін қажет етеді. Аутистік ойлау тұжырымдамасы Э. Блейлермен шығарылған. Аутизм адамның ішкі өмірінің басымдылығымен, сыртқы өмірден кетуімен байланысты. Әдетте түс көру, ырымшылдық, аңыздарға сену, шизофрениялық ойлау–аутистік ойлаудың көріністері. Бұларда ойлар аффективтік ұғымдарға бағынады. жүктеу/скачать 30,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|