Күйзеліс. Күйзеліске тұрақтылық шиеленістің

292 

 

калық  емес  жауабы,  бұл  жауап  пайда  болған  талап  және  туын-

даған қиындықтарды жеңуге бағытталған организмнің қысылуы 

болып табылады [62].  

«Спецификалық  емес»  дегеніміз  бұл  жағдайда  организм 

бейімделген барлық реакциясына тән деген мағынада. Мысалы, 

аязда  организмнің  жылыуын  арттыруы  үшін  көбірек  қимыл-

дауға  талпынамыз,  ал  қан  тамырлары  терінің  беткі  қабатында 

қысылып,  жылу  алмасу  төмендейді.  Ыстық  күнде  организм 

керісінше  рефлексивті  түрде  тер  бөліп,  жылу  алмасуды  жоға-

рылатады.  Бұл  –  қоршаған  ортаның  нақты  талаптарына  жауап 

беретін спецификалық реакциялар. 

Организмнің  кез  келген  сыртқы  әсеріне  бейімделіп,  қайта 

құрылуы  –  бұл  күйзелістің  негізгі  мәні.  Таңқаларлық,  бірақ  

Г. Сельеның ойынша, суық, ыстық, қуаныш, қайғы, дәрі-дәрмек 

барлығы  организмде  бірдей  биохимиялық  серпін  туғызады. 

Мұндайды электр құрылғылары: тоңазытқыш, жылытқыш, шам, 

қоңыраудан  байқай  аламыз,  олар  физикалық  ортаны  әр  кезде 

әртүрлі  өзгертеді,  бірақ  олардың  жұмысы  бір  ғана  факторға 

байланысты бұл – электр энергиясы.  

Дәл  осылай  күйзеліс  эффектісі  сыртқы  әсерлерге,  оларға 

берілетін  жауаптарға    байланысты  емес.  Мұндай  жауаптардың 

мәні жалғыз.  

Г.  Селье  күйзеліске  жауаптың  динамикасын  үш  фаза  көр-

сетеді: 

1)  үрей  реакциясы,  организм  ресурстары  мен  қорғаныс 

күштерінің тез икемделуінен пайда болады; 

2)  қарсы  келу  фазасы,  күйзеліс  әсерін  туындатушылармен 

табысты жеңе алуы; 

3)  тозу  фазасы,  ұзаққа  созылған  және  өте  қиын  күрес, 

организмнің  бейімделуі  ауруларға  қарсы  келу  қабілеті  төмен-

дейді. 

Күйзелістің физиологиялық табиғаты  

Күйзелістң  физиологиялық  және  биохимиялық  табиғаты 

қазіргі  уақытта  жақсы  зерттелген.  Сызба  арқылы  күйзелістің 

физиологиялық  табиғатын  былай  көрсетуге  болады.  Қандайда 

бір  күйзеліс  факторы  әсерінен  (шиеленіс,  күтпеген  жағдай, 

қобалжулар  т.б.)  адамның  ми  қабатында  күшті  қозу  нүктесі 

293 

 

пайда болады – оны доминанта деп атайды. Оның пайда болуы 

тізбекті  реакцияның    пайда  болуына  себепкер:  сонымен  қатар 

ми  аралық құрылым – гипаталамус қозады,  ол  өз  кезегінде өзі-

мен  тығыз  байланысты  ішкі  секрецияның  теміріне  байланыс- 

ты  –  гипофизді  белсендіреді.  Гипофиз  қанға  арнайы  гормонды 

(АКТГ – адренокортикотропнты гормон) бөледі, бүйрекүсті безі 

адреналин  және  басқа  да  физиологиялық  белсенді  заттар 

(күйзеліс  гормондары)  бөледі,  ал  бұл  бәріміз  білетін  күйзелісті 

жағдайды  туындатады:  жүрек  қағысы  жиілейді,  тыныс  алу 

жиілейді, қан қысымы жоғарылайды т.б. 

Күйзелістегі  биохимиялық  серпіндер  ұзаққа  созылған  эво-

люция  барысында  қалыптасқан  организмнің  сыртқы  қауіпке 

қорғаныс қабаты болып табылады. Оның физиологиялық мәні –

жауымен  күресте  организмнің  барлық  күштерін  жылдам 

икемдеу немесе одан қашу.   

Бірақ  заманауи  адам  алғашқы  адамдарға  қарағанда  мәселе-

лерін физикалық күш қолдану немесе жылдам жүгірумен шеш-

пейді.  Сондықтан  сіздің  қаныңыздағы  қолданылмаған  гормон-

дар  организмді  қоздырып,  оған  тынышталуға  мүмкіндік  бер-

мейді.   

Егер  сол  гормондар  физикалық  белсенділікке  жұмсалған 

болса, күйзеліс салдары қауіпті үлкен болмас еді. Бірақ мұндай 

мүмкіндік қазіргі адамға беріле бермейді. Сондықтан өзі құрған 

күйзелісті  тұзаққа  өзі  түседі:  күйзелістің  қанға  авариялық  бө-

лінуі  мидағы  оның  қорын  азайтады,  ал  бүйрекүсті  безі  оны  тез 

арада қалыпқа келтіре бастайды. Міне, сондықтанда, әлсіз болса 

да қайталанған эмоциялық қозуда организм рефлекторлы түрде 

гормонның  көп  мөлшерде  бөлінуі  байқалады.  Күйзелістің  био-

химиялық табиғаты осылайша ашуланшақ, адекватты емес адам 

іс-әрекетінің артында жасырын тұрады.  

Күйзелісті  жағдай  қауіпті  болумен  қатар,  организмдік  бұ-

зылыстарға жүрек-қантамырлары, аллергиялық, иммундық және 

басқа  да  аурулардың  туындауына  себепкер.  Осынымен  қатар 

адамның  еңбекке  жарамдылығы,  өмірлік  және  шығармашы- 

лық  белсенділігі  төмендейді.  Себепсіз  шаршап,  пассивтілік, 

ұйқысыздық  немесе  ашуланшақтық,  барлық  әлемге  көңілі  тол-

мау  –  күйзелістің  белгілері.  Осы  жерде  бұл  жағдайға  бір  нәрсе 

294 

 

жасауға  бола  ма?  деген  сұрақ  туындайды.  Күйзелісті  айналып 

өтуге бола ма? 

Бұл сұраққа жауап – міндетті түрде қарсы. Күйзелістен мүл-

дем  құтылу  мүмкін  емес.  Себебі  олардың  табиғаты  рефлектор- 

лы.  Бұл  –  организмнің  қолайсыз  жағдайларға  автоматты  түрде 

жасалатын  реакциясы.  Бұл  –  адамның  табиғи  қорғанысы.  Оны 

өшіру – адамның өмірін жою, сыртқы ортаны сезіне алмайтын-

дай ету.  

 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: