Монгол тайпалары XII ғ. мал шаруашылығымен және аң аулаумен айналысты ; киіз үй тігілген көшпелі арбаларда өмір сүрді.
Хан
Ұлыс хандары
Бектер, әмірлер
Орхондар (жоғарғы әскери басшылар
Монгол әскері (ондықтар)
монғол тайпалары
1 000 әскер
100 әскер
түменбасы
мыңбасы
жүзбасы
онбасы
10 000 адам
10 әскер
Монғолияның аумағы мен халқы 3 әскери әкімшілікке бөлінді:
Жоңғар
Сол қанат
Кул
Орталық қанат
Барунгар
Оң қанат
)
Хан болып сайланғаннан кейін Шыңғыс хан ешкім қарсы тұра алмайтын ең күшті монғол әскер жасағын құрды
Монгол армиясында найза, садақ, қорғанмен қаруланған ауыр атты әскер, жеңіл атты әскер және ауыр каваллерия болды.
Басып алынған территория тайпалармен жасақтар толықтырылып отырылды.
Жоңғар әскерінің негізгі ерекшелігі әрбір әскербасының өзінің ұтымды ұрыс стратегиясын қолдана білуінде, өте шиеленіскен шайқастардан жол тауып шыға білуінде, әскерді өте қатаң тәртіппен ұстауында болды.
Шыңғыс хан қытайлықтармен соғыстан кейін олардан соғыс техникасы мен тактикасын қабылдап алады. Соғыстың алғашқы жылдары қытайдың берік, мықты қабырғаларын ала алмай қиналады.Соңынан қоршауға алу тактикасын ойластырады.Оның негізгі күші тас лақтырғыш, оқ лақтырғыш құралы бар үлкен, жылжымалы жасақ болды.Олар жабық арбаларда тасымалданды.
Требушет
Монғолдардың Қазақ жерін жаулап алуы
1207-1208 ж
Жошы Енисей қырғыздарын, Сібір халықтарын басып алуы
1207-1209 ж
Таңғұт, Турфан кінәздіктерін, ұйғырларды басып алуы
150 мың әскерді Ертіс, Сырдарияға аттандырып, Отырарды қоршап алуы
1219-1220 ж
Сыр бойындағы қалалардың толығымен монғолдарға бағынуы
Темужиннің алғашқы Ван ханмен біріккен ірі шайқасы 1200 ж. татарларға қарсы болды. 1202 ж. жорыққа Темужин өзі шығады.
Татарларды жеңіп ұлысын өсіреді. Келесі кезекте бұрынғы одақтасы кереит ханы Ванмен шайқас тұрды.1203 ж.күзінде Ван хан әскері жеңіледі, жері монғол иелігіне көшеді.
монголы
татары
1206 - 1209 жылға дейін Шыңғыс хан Солтүстік Азияда басқыншылық соғыстарын жүргізді. Ол бурят, якут, қыргыз, таңғут, ұйғурларды бағындырды
Каракорум
1202
1204
1211 ж. өте тиянақты әзірліктен кейін Шыңғыс хан Қытайға қарсы соғыс бастайды. 1214 ж. Шыңғыс хан, жақсы қорғанған Пекинді ала алмайтынын түсініп, өзінің ордасына оралады. Бір жылдан соң 1215 ж., ұзақ та берік қоршауда ұстап Пекинді алады.
1218 жылы монголдар Кореяны өз иелігіне қосып алады.
1211-1218
1218
1218 ж. монғол әскерінің шапқыншылығына Шығыс Түркістан, Жетісу ұшырайды. Осы жылы Шыңғыс-хан Хорезм мемлекетіне басып кіреді.
1220 .ақпанында жарты жыл қорғаныстан кейін Отырар және Бұхар қалалары құлайды. 1220 ж. наурызында монголдар Самарқандты алады. Бұдан соң Шыңғыс-ханның басқыншылық соғыстары Афганистан территориясы мен Үндістанның солтүстік-батыс бөлігіне көшеді.
1218 -1221
1223
1221 ж. монголдар Азербайжанға басып кіреді, одан Грузияны алады. Шемаха қаласын алып, олар Қрымға дейін барады, Судак қаласына кіреді.
Орыс және половец отрядтары менмонғол әскері шайқасы 1223 ж. на Калка өзені жағасында болды. Шайқасты монголдар жеңді. Енді олар Волгадан Бұлғар княздігіне бет бұрды. Біра қәзірленіп отырған бұлғарлар, алдарынан торуыл құрып, оларға қатты соққы береді. Бұл жеңілістен соң монғолдар Орта Азияға қайта оралады.
1225 ж. күзінде Шыңғыс хан еліне оралады және өмірінің соңғы жарты жылын таңғұттарға қарсы жорыққа жұмсайды. Таңғұттар жеңіледі: көбі шайқаста мерт болады. Таңғұт қалалары тоналып өртеледі. Бұл шайқас Шыңғыс ханның соңғы шайқасы болды, 1227 ж.тамызында ол қайтыс болады.
1225-1227
Шыңғыс ханның ұрпағымен басқыншылық соғыстар жалғасын тапты. 1231 - 1276 ж. олармен Қытайдың оңтүстік және батыс бөлігі басыа алынды , және 1271 ж. Шыңғыс хан немересі Құбылай астанасы Ханбалық (Пекин) Юань династиясының құрылғанын мәлімдеді . 1274 және 1281 жж. Монғол әскербасылары Жапония жағалауына әскерлерін апарғысы келіп тырысты .
В 1236 г. начался новый завоевательный поход на запад, куда была направлена многочисленная армия, состоявшая не только из монгольских войск, но и из войск покорённых пародов. Во главе этой армии был поставлен Вату, сын Джучи. Покорив кыпчаков и волжских болгар, завоеватели зимой 1237 г. двинулись против Руси во главе с Батыем.
1237/38 . Қысқы мезгілінде олар Рязань, Коломна, Москва , Владимирді басып алады.
Бұл соғыстан шығынданған, қажыған монғол әскері жыл жарымдай демалады. 1239 ж. соғыс жалғасады. Днепр арқылы өтіп Киевті басып алып тонап өртейді.
1241 ж. монгол күші екі топқа бөлінеді: бірі, Бату басшылығымен Венгрияға бет түзесе, екіншісі Польшаға басып кіреді. Польшаны тонап өртегенннен кейін ұзақ соғыстан қажыған монғол әскері Еуропаға бойлай енбей кері қайтады.
Басқыншылар әскері Иранға еніп, сол арқылы Жетісуға өтеді. 1258 ж. Аббасид халифатының өмір сүруін тоқтатып Багдадты басып алады. Монғолдардың бұдан әрі жылжуы 1260 ж. мысыр (египет)әскерінің қарсылығына тап болуымен тоқтатылады.
Еділ мен Дон өзендерінің аралығындағы қыпшақтарды жаулап алды.
1237ж қысы
Рязань қаласын бес күнде жаулап алды.
1238ж 4ақпан
Владимир қаласын үш күнде жаулап алып, орыстың 14 қаласын бағындырды.(Ростав, Суздаль, Ярославль, Кострома, Углич, Тверь)
1240ж
Киев қаласын жаулап алады.
1240-1480ж
Орыс жеріне моңғол-татар үстемдігі орнайды.
Батудың орыс жеріне жорығы
Шыңғыс хан жаулап алған жерлерін өзінің төрт баласына бөліп берді. Қазақстан жері оның үш баласының қол астына қарады.
Үлкен ұлы Жошыға Иртыштан батысқа дейінгі жер, Әмударияның төменгі ағысы, яғни Хорезм жері және Сырдарияның төменгі ағысы тиді. Екінші ұлы Шағатайға, Қашғар, Мауереннахр жері тиді, яғни Әмудария мен Сырдария аралығындағы территория. Үшінші баласы Үгедейге Батыс Монғолия мен Тарбагатай жерін берді. Кіші ұлі Төлеге монғол жері қарады.
