Зерттеуші Исследователь – The Researcher
жүктеу/скачать 43,02 Mb. Pdf көрінісі
|
| Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 1 Зерттеуші Исследователь – The Researcher ғылыми журнал • научный журнал • scientific journal №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, 2014 жыл 2006 жылдың мамырынан шығады • Издается с мая 2006 года «Білім», «Гуманитарлық ғылымдар», «Құқық», «Өнер», «Әлеуметтік ғылымдар», «Экономика және бизнес» және «Қызмет көрсету» бағыттары бойынша қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар саласындағы іргелі және қолданбалы зерттеулердің өзекті мәселелері бойынша ғылыми еңбектер жарияланады. Білім: Педагогика ғылымдары Образование: Педагогические науки Education: Teaching Science Бас редактор Мырзантай Қожабайұлы ЖАҚЫП, филол.ғ.к., доцент Ғылыми редактор Ләззат Байқоңырқызы БАЙБОЛАТ, магистр Қазақстан Республикасы Байланыс және ақпарат министрлігі Ақпарат және мұрағат комитетінің мерзімді баспасөз басылымдарын және (немесе) ақпарат агенттіктерін есепке алу туралы 07.03.2013 ж. №13431-Ж куәлігі берілген. Алғашқы есепке қою кезіндегі нөмірі мен мерзімі №10663-Ж, 14.04.2010 ж. Меншік иесі және баспагер: «Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы. ҚР Ұлттық мемлекеттік кітап палатасында баспа ретінде тіркелген. Халықаралық тіркеу коды 978-601-7440. Сертификат №278, 28.03.2013ж. Журналды тарату аумағы: Қазақстан Республикасы, жақын және алыс шетелдер Журналдың тілі: қазақша, орысша, ағылшынша, испанша, қытайша, арабша, французша және түрікше Мекен-жайымыз: 010000, Қазақстан, Астана қаласы, А. Янушкевич көшесі, №4, 213 бөлме Тел.: +7 701 397 17 13, +7 702 105 97 53 Жазылу индексі: 74640 Біздің сайт: http://zertteushi.kz. E-mail: info@zertteushi.kz © «Зерттеуші» Республикалық ғылыми-білім беру орталығы, №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, 2014 ж. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 2 Зерттеуші Исследователь – The Researcher ғылыми журнал • научный журнал • scientific journal №№7-12(99-104), июль-декабрь, 2014 год 2006 жылдың мамырынан шығады • Издается с мая 2006 года Публикуются научные работы по актуальным проблемам фундаментальных и прикладных исследований в области общественных и гуманитарных наук по направлениям: «Образование», «Гуманитарные науки», «Право», «Искусство», «Социальные науки», «Экономика и бизнес» и «Услуги». Білім: Педагогика ғылымдары Образование: Педагогические науки Education: Teaching Science Главный редактор Мырзантай Қожабайұлы ЖАҚЫП, к.филол.н., доцент Научный редактор Ләззат Байқоңырқызы БАЙБОЛАТ, магистр Комитетом информации и архивов Министерства связи и информации Республики Казахстан выдано свидетельство о постановке на учет периодического печатного издания и (или) информационного агентства №13431-Ж от 07.03.2013 г. Номер и дата первичной постановки на учет №10663-Ж, 14.04.2010 г. Собственник и издатель: Республиканский научно-образовательный центр «Зерттеуші». Зарегистрирован в Национальной государственной книжной палате РК как издающая организация. Международный регистрационный код 978-601-7440. Сертификат №278, 28.03.2013г. Территория распространения: Республика Казахстан, ближнее и дальнее зарубежье Язык журнала: казахский, русский, английский, испанский, китайский, арабский, французский и турецкий Наш адрес: 010000, Республика Казахстан, город Астана, ул. А. Янушкевича, №4, комната №213 Тел.: +7 701 397 17 13, +7 702 105 97 53 Индекс: 74640 Наш сайт: http://zertteushi.kz. E-mail: info@zertteushi.kz © Республиканский научно-образовательный центр «Зерттеуші», №№7-12(99-104), июль-декабрь, 2014 г. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 3 Зерттеуші Исследователь – The Researcher ғылыми журнал • научный журнал • scientific journal №№7-12(99-104), July-December , 2014 2006 жылдың мамырынан шығады • Published since May 2006 Published scientific papers on the issues of fundamental and applied research in the social sciences and humanities directions: «Education», «Humanities», «Right», «Аrt», «Social Science», «Economy and Business» and «Services». Білім: Педагогика ғылымдары Образование: Педагогические науки Education: Teaching Science Editor in chief Myrzantay Kozhabayuly JAKYPOV, PhD, Associate Professor Scientific editor Lazzat Baykonyrkyzy BAYBOLAT, MA Information and Archives Committee of the Ministry of Communications and Information Republic of Kazakhstan issued a certificate of registration of a periodical and (or) information agency number 13431-F on 07.03.2013 year. Number and date of registration of the primary number 10663-F, 14.04.2010 year. Owner and publisher: Republican Scientific-Educational Center «Zertteushі». Registered in the State National Book Chamber of the Republic of Kazakhstan as a publishing agency. International registration code 978-601-7440. Certificate №278, 28.03.2013 year. Distribution: Republic of Kazakhstan, CIS and other countries Language The magazine: Kazakh, Russian, English, Spanish, Chinese, Arabic, French, Turkish Our address is: 010000, Republic of Kazakhstan, Astana, st. Yanushkevich, № 4, students home №1, №213 Tel.: +7 701 397 17 13, +7 702 105 97 53 Index: 74640 Our website: http://zertteushi.kz. E-mail: info@zertteushi.kz © Republican Scientific-Educational Center «Zertteushі», №№7-12(99-104), July-December, 2014. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 4 «ЗЕРТТЕУШІ – ИССЛЕДОВАТЕЛЬ – THE RESEARCHER» ҒЫЛЫМИ ЖУРНАЛЫНЫҢ «БІЛІМ», «ЖУРНАЛИСТИКА», «ҚОҒАМДЫҚ БАЙЛАНЫС» ЖӘНЕ «САЯСАТТАНУ» СЕРИЯЛАРЫ БОЙЫНША РЕДАКЦИЯЛЫҚ АЛҚАСЫ Жолдасбекова Сауле Абдразаққызы – педагогика ғылымдарының докторы, М.О. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті Жаратылыстану-педагогикалық факультеті «Кәсіби оқыту теориясы мен әдістемесі» кафедрасының профессоры (Шымкент, Қазақстан Республикасы) Манов Борис Филипов – философия докторы, Н. Рильский атындағы Оңтүстік-батыс университеті Философия факультеті Философиялық және саяси пәндер кафедрасының доценті (Благоевград, Болгария Республикасы) Нұртазина Роза Әутәліпқызы – саяси ғылымдардың докторы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті журналистика және саясаттану факультеті саясаттану кафедрасының профессоры (Астана, Қазақстан Республикасы) Сандыбаев Жалғас Садуахасович – философия ғылымдарының кандидаты, Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Мемлекеттік саясаттың ұлттық мектебі Әлеуметтік саясат кафедрасының доценті, Астана қаласының Дін істері департаментінің сарапшысы (Астана, Қазақстан Республикасы) Федоров Александр Викторович – педагогика ғылымдарының докторы, профессор, А.П. Чехов атындағы Таганрог институты директорының ғылыми жұмыс жөніндегі орынбасары, «Медиаобразование» журналының бас редакторы, Ресей Федерациясы Президенті жанындағы Ресей экономикасын жаңғырту және технологиялық дамыту жөніндегі Комиссия жобалары бойынша РФ Үкіметі жанындағы Талдау орталығының сарапшысы, РФ Білім және ғылым министрлігінің сарапшысы, Еуропалық одақтың Еуропалық медиабілім беру және медиасауаттылық жөніндегі EMEDUS жобасының сарапшысы, Ресей кинематографтар Одағының мүшесі, Ресей кинематограф өнері және ғылымдары Ұлттық академиясының академигі (Таганрог, Ресей Федерациясы) Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 5 РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ НАУЧНОГО ЖУРНАЛА «ЗЕРТТЕУШІ – ИССЛЕДОВАТЕЛЬ – THE RESEARCHER» ПО СЕРИЯМ «ОБРАЗОВАНИЕ», «ЖУРНАЛИСТИКА», «СВЯЗЬ С ОБЩЕСТВЕННОСТЬЮ» И «ПОЛИТОЛОГИЯ» Жолдасбекова Сауле Абдразаковна – доктор педагогических наук, профессор кафедры «Теория и методика профессионального обучения» Естественно-педагогического факультета Южно- Казахстанского государственного университета имени М.О. Ауезова (Шымкент, Республика Казахстан) Манов Борис Филипов – доктор философии, доцент кафедры Философские и политические науки Философского факультета Юго- западного университета имени Н. Рильского (Благоевград, Республика Болгария) Нуртазина Роза Ауталиповна – доктор политических наук, профессор кафедры политологии факультета журналистики и политологии Евразийского национального университета имени Л.Н. Гумилева (Астана, Республика Казахстан) Сандыбаев Жалгас Садуахасович – кандидат философских наук, доцент кафедры «Социальная политика» Национальной школы государственной политики Академии государственного управления при Президенте Республики Казахстан, эксперт Департамента по делам религий города Астаны (Астана, Республика Казахстан) Федоров Александр Викторович – доктор педагогических наук, профессор, зам. директора по научной работе Таганрогского института им. А.П. Чехова, главный редактор журнала «Медиаобразование», эксперт Аналитического центра при Правительстве РФ по проектам Комиссии при Президенте Российской Федерации по модернизации и технологическому развитию экономики России, эксперт Министерства образования и науки РФ, эксперт Европейского проекта по медиаобразованию и медиаграмотности EMEDUS Европейского союза, член Союза кинематографистов России, академик Национальной академии кинематографических искусств и наук России (Таганрог, Российская Федерация) Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 6 THE EDITORIAL BOARD OF THE SCIENTIFIC JOURNAL «ZERTTEUŠÌ – ISSLEDOVATEL’ – THE RESEARCHER» ON THE SERIES «EDUCATION», «JOURNALISM», «PUBLIC RELATIONS» AND «POLITICAL SCIENCE» Zholdasbekov Saule Abdrazakovna – Doctor of Pedagogical Sciences, Professor (Shymkent, Kazakhstan) Manoff Boris Filipov – Ph.D., Associate Professor (Blagoevgrad, Bulgaria) Nurtazina Rosa Autalipovna – Doctor of Political Sciences, Professor (Astana, Kazakhstan) Sandybaev Zhalgas Saduahasovich – Ph.D., Associate Professor (Astana, Kazakhstan) Fedorov Alexander Victorovich – Doctor of Pedagogical Sciences, Professor (Taganrog, Russia) Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 7 ОҚЫТУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘЖІРИБЕСІ – ТЕОРИЯ И ПРАКТИКА ОБУЧЕНИЯ АҚТАНОВА Л.П., Қазақ инженерлік-техникалық академиясы Жалпы білім беру және әлеуметтік-гуманитарлық кафедрасының аға оқытушысы, Астана қаласы, Қазақстан Республикасы ҚАЗАҚ ТІЛІН ТЫҢДАЛЫМ ӘДІСІ АРҚЫЛЫ ОҚЫТУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ Аңдатпа Бұл мақалада студенттерді тыңдалым әдісі арқылы оқытуда кездесетін кейбір мәселелері жөнінде сөз қозғалады. Қазақ тілін тыңдалым әдісі арқылы оқыту, яғни тілдік дағдыларды қалыптастыруда белсенді оқытудың маңызы қарастырылған. Әрқайсысына үлгі ретінде жүйелі сипаттағы тыңдалым жаттығулары, әр түрлі тапсырмалар ұсынылған. Автор қазақ тілінде қарым-қатынас жасау үшін тыңдалымды меңгермей тілді үйрену мүмкін еместігін атап өтеді. Кілт сөздер: тыңдалым, оқыту әдістемесі, сөйлесу әрекеті, тыңдау арқылы қабылдау, сөз орамдары, ырғақ пен екпін. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің жолдауында: «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтармен және ең заманауи өндірістерде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс» [1], - деген болатын. Ол міндеттерді іске асырудың бірден-бір факторы – оқытудың жаңаша әдістемелерін енгізу. Жаңаша әдістемелерді пайдалану – сабақты түрлендірудің, ерекшелендірудің, дараландырудың тәсілі ғана емес, сонымен қатар сабақты жаңаша ұйымдастырудың мүмкіндігі. Оқытушы сабақты дұрыс жоспарлап, мақсатын нақты белгілеп алмайынша көздегеніне жете алмайды. Сабақтың мазмұнын, құрылысын, дәлдігін, жұмыс жүргізу тәсілін мұқият ойластыруы қажет. Сондықтан кез-келген сабақта өмірдің қазіргі жаңа талаптарына сай жаңа технологияларды пайдалану – уақыт талабы. Осы ретте жаңаша әдістемелерді пайдалана отырып өткізілетін сабақтарды жоспарлаудың негізгі талаптары келесідей болып келеді: жағымды психологиялық орта жасау; тыңдаушылардың тіл үйренуге деген қызығушылығын (уәж, ынта, ұмтылыс) тудыру; инновациялық технологиялармен жұмыс істей білу; орындалатын жұмыстардың проблемалық болуы; проблеманы шешуге және шешім қабылдай білуге үйрету; кез-келген проблеманы шығармашылық тұрғыдан шешуге бейімдеу; өзіндік пікір, идеялар, тұжырым, түсінік келтіру; пікірін, тұжырымын, идеясын дәлелдей және қорғай білуге дағдыландыру; өз бетінше орындауға берілген жұмыстарға үлкен жауапкершілікпен қарауға, шығармашылықпен орындауға үйрету; студенттердің бірлескен таным процессіне белсенді араласуына мүмкіндік жасау; тыңдаушылардың үйренгені мен өз білімі туралы түсініктерін ортаға салып, бірлесе талқылап, олар туралы пікір алысуға мүмкіндік жасау; студенттерге өздік жұмыстарын ұйымдастыру үшін орта құру. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 8 Орыс тілді аудиторияларда қазақ тілі пәнінің мақсаты – студенттердің қарым- қатынас біліктілігін қалыптастыру, дамыту, тілдік және танымдық біліктілікпен қамтамасыз ету екендігі Қазақстан Республикасының жалпы білім берудің мемлекеттік стандартында көрсетілген. Мемлекеттік тілді игеру үшін сабақта жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, ауызша және жазылым арқылы студенттің ауызекі сөйлеу тілін дамытып, қазақ тілін нәтижелі үйрету мақсатымен жан-жақты әдіс тәсілдер қолданып, оқытушы көп ізденіс жұмысын жүргізеді. Сабақта студенттердің сөйлеу қызметін ұйымдастыру барысында оларды өздігінен сөйлеуге итермелейтін – тіл дамыту жұмыстары. Тіл дамыту дегеніміз – студенттің тілдік тұлғаларды дұрыс қолданып, ойын басқа адамға толық жеткізуге дағдырландыру, басқа адамдардың сөзін жақсы түсінуге үйрету болып табылады. Тіл дамытуда қазақ тіліне тән дыбыстарын дұрыс айтуға жаттықтыру, қазақ сөздерінің айтылу нормасын қалыптастыру, қазақ тілінің орфоэпиясы мен орфографиясын меңгерту жұмыстары жүргізіледі. Ал бұлар ауызша сөйлеу тілінің негізгі мәселесі болып табылады. Міне, осы айтылған мәселелерді жүзеге асыру үшін студенттердің сөйлеу дағдысын қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру, оның ішінде жаттығулардың атқаратын қызметі зор. Жаттығулар екіге бөлінеді: тілдік және сөйлесу жаттығулары. Тілдік жаттығулардың міндеті – тілдің грамматикалық материалын студентке меңгерту. Сөйлеу жаттығулары қарым-қатынас жасауға бағытталады. Оған сұраққа жауап беру, өзі сөзге сұрақ қоя білу, тілдік жаттығуларда меңгерген сөйлем үлгілерін сөйлеуде еркін қолдану, орысшадан қазақшаға ауыстырып, тақырып бойынша шығарма, эссе жазу, жоспарланбаған, дайындалмаған тақырыптарда сөйлеу, т. б. жатады. Осы әдістердің барлығы жаңаша оқыту әдісі арқылы жүзеге асады. Жаңаша оқыту әдісі дегеніміз – тілді жаңа озық технологиялармен оқыту деген сөз. Ал бұл озық технология бұрыннан келе жатқан әдістерді өңдеу, жөндеу, талдау арқылы жетілдіру, жаңа жолдарды іздестіру, сол бағытпен жұмыс істеу дегенді білдіреді. Жаңаша оқытудың көздейтін мақсаты – оқыту процесін үйрету емес, тіл үйренушіге ерік беру, таңдау жасату. Оған бағыт-бағдар беру, бақылау арқылы оның қабілеті мен мүмкіндігін ашу. Сондай әдістеменің бірі – тыңдалым әдісі арқылы оқыту. Тыңдалым орыс тілді аудиторияларда қазақ тіліне үйрету әдістерінің бірден-бір түрі. Бұл оқытылатын тілдің дыбыстық жағынан, оның дыбыстық құрамы мен ырғағы; әуезділігі, екпіні, ырғағының меңгерілуіне мүмкіндік береді. Тыңдалым арқылы тілдің лексикалық құрамы мен оның грамматикалық құрылымы меңгеріледі. Сол уақытта тыңдалым айту, оқу, жазуды жеңілдетеді. Тыңдалым тапсырмасынын орындау барысында айтушы мынандай мүмкіндіктерін көрсете білуі керек: - Адамдардың айтатынын алдын-ала білуі; - Сабырлықпен таныс емес сөздер мен сөз орамдарын шеше алуы; - Жинақталған өзінің білімін түсіну қоры ретінде пайдалану; - Сөйлеушінің әңгіме пәніне қатысын түсіну; - Тыңдау уақытында жаза алуға бейімділігі; - Ырғақ пен екпінді түсіну; - Айтудың этикалық жағы, дискуссия, дебат және айтыстың басқа түрлері. Тыңдалым – есте сақтау қызметімен байланысты. Есте сақтау түсінігінің өзін мынандай құрамға бөлуге болады: қысқа уақыттық – қысқа уақыт аралығында Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 9 ақпаратты сақтау тәсілін көрсетеді; шұғыл – ақпаратты белгілі бір есептік, алдын ала тапсырылған мерзімге ақпаратты сақтау; ұзақ уақытқа – бұл ақпаратты есте сақтау тәжірибе жүзінде шексіз уақытқа дейін сақтау мүмкіндігі. Тыңдалымды меңгеру тәрбиелік, оқу, дамыту мақсаттарын іске асыруға мүмкіндік береді. Ол үйренушілерге дыбысталатын тілді дұрыс ықыласпен тыңдауға, мағыналық мазмұнына масаттану икемділігі мен осылай қазақ тілі мен ана тілінің тыңдау мәдениетін қалыптастыру. Дауыстап сөйлеуді түсіну иекемділігі қалыптасуының тәрбиелік мәні үйренушінің есте сақтау қабілетін дамытып, ең алдымен маңыздысы тек қана қазақ тілін үйренудегі ғана емес, басқа пәндерді де оқудағы тыңдау қабілетін бекіту болып табылады. Тыңдауға үйретуде қандай қиыншылықтар туындайды? Тілдік аспектілерге байланысты қиыншылықтар және тілдің ерекшеліктеріне байланысты қиыншылықтар. Тілдік аспектілерге байланысты қиыншылықтар үш топқа бөлінеді: фонетикалық, грамматикалық, лексикалық. Бұлардың бәрі әлеуметтік лингвистикалық және әлеуметтік мәдени компонентердің коммуникативті компетенциясында көрініс табады. Сонымен, сірә тыңдауға ойдағыдай үйрету үшін осы қиыншылықтарды есепке алып, оны жеңуді қамтамасыз ететін әдістемелік жүйесі болу қажет. Қазақ тілі сабақтарында тыңдалым мәтіндерімен жұмыс жасағанда жаттығуларды мынандай топтарға бөлеміз: - мәтін алды; - тыңдау кезінде орындалатын жаттығулар; - мәтіннен кейінгі жаттығулар. Мәтін алды жаттығулар тыңдау алдында орындалады, оның мақсаты келесі тыңдалымды жеңілдету болып табылады. Мақсаты лексикалық және тілдік қиыншылықтарды жою, сонымен қатар тыңдау алдындағы психологиялық қысымды жеңілдету. Тыңдау кезінде орындалатын жаттығулар, көбіне бізді кейбір жеке қызықтыратын ақпаратты алып тастау. Бұл үйренушінің мәтіннен өзін қызықтыратын ақпаратты іздеу икемін бағдарлау мен тексеруге жаттықтырады. Тыңдаудан кейінгі орындалатын жаттығулар, жиі бақылау бағытында болады. Дұрыс/бұрыс жаттығулары немесе тыңдалым жайлы өзінің пікірін білдіру. Міндетті түрде басылымдық тапсырмамен танысуға уақыт беру керек, егер ол оқулықта болса немесе оқытушымен жеке парақта берілсе. Міндетті түрде – үйренуші тапсырманы түсінгенін тексеру керек (лексиканы, олардан не талап етілетінін), міндетті түрде қиыншылықтар кездессе, оны алып тастау қажет. Ең маңызды нәрсе мәтіннің ұзақтығы. Егер мәтін бір минут дыбысталса, онда үйренушілер оны аяғына дейін түсінбей қалуы ықтимал, өйткені әдетте мәтінің бастапқы бөлігі жақсы түсініледі де, соңғы жағына қарай назарларды шашырап, олар мәтіннің мазмұнын толығымен түсініп үлгермейді. Сондықтан жұмысты көлемі шағын мәтінді тыңдаудан бастау керек, лексикалық материалға негізделген, үйренушілер оны жақсы игере алатын. Әдетте мәтін екі рет тыңдалады. Бірінші тыңдалғаннан кейін үйренушілердің мәтіндегі құралған ақпаратты түсіну дәрежесін тексеру керек. Әдетте бұл жалпы сауалдар арқылы жасалады. Егер сұрау барысында үйренушілерге мәтіннің түсініксіздігі анықталса немесе шала түсінікті болса, ондай уақытта мен әдетте екінші тыңдалымда мәтінді мағыналық жағынан бөлшектеймін және жеке бөлшектерімен жұмыс істеймін. Үйренушілердің көпшілігі тыңдалымның мағынасын түсінгенін байқағаныңызда, онда жұмыстың келесі кезеңіне өтуге болады. Бұл тыңдалым үдерісіндегі алынған жинақталған ақпарат болуы мүмкін. Бұл тыңдалған мәтін бойынша құрастырылған мәтін болуы мүмкін, тыңдалым негізінде Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 10 берілген тақырыпта мәтіндегі грамматикалық бірліктер мен лексиканы пайдаланып, өзіңнің құрастырған әңгімең болуы мүмкін. Тыңдалым – басқалардың не сөйлеп жатқанын ажырата білу және түсіну қабілеті. Күнделікті қарым-қатынас жасау барысын, әр түрлі жағдаяттарды орындауды біз тыңдалым арқылы жүзеге асырамыз. Ол іс-әрекеттер мына жағдайларды тыңдағанда іске асады: - әр түрлі жарнамаларды; - радио және теледидар ақпараттары мен жаңалықтарын; - әр түрлі нұсқаулықтар мен тапсырмаларды орындау; - дәрістерді; - сұхбаттасушының әңгімесін; - актерлердің, әртістердің қойылымдары мен орындауларын; - телефон арқылы сөйлесу және т.б. Мәселен, абстрактілі мәтіндерді, техникалық нұсқауларды, өндіріс және ғылым салалары бойынша мақалаларды, әр түрлі пәндер бойынша оқу құралдарын түсініп оқу, радиохабарлардың, ұзақ оқылатын лекциялардың, телебағдарламалардың негізгі тақырыптарын, көркем фильмдерді қиындықсыз түсіну тілдік жоғары оқу орындарын бітірушілерде де қалыптаспайды. Бұл әдісті тыңдаушы күнделікті дағдыға айналдырған жағдайда құрылымы мен мазмұны жағынан әр түрлі мәтіндерді оқып түсінеді, әр түрлі сөйлеу жағдаяттарында еркін сұхбаттасып, теле, радио арқылы берілген хабарларды еркін қабылдап, өз ойын жазбаша эссе, түйін, сын, пікір түрінде бере алады, тілдің әр түрлі стилінде сөз саптай алады деген сөз. Тыңдалым бойынша жүргізілетін жұмыстардың алдын ала мәтіндерді тыңдатудан бастаған жөн. Тапсырма түрі де қарапайым: тыңдаңыз, түсінуге тырысыңыз. Яғни тыңдауға дейінгі дайындық жұмыстарының қажеті жоқ. Тыңдалымға үйретудің нәтижелі болуы мәтіннің дұрыс тыңдалуына да байланысты. Оның көлемі үйренушінің қабылдауына әсер етеді. 2-3 минуттық материалды І деңгейде үйренуші есінде толық сақтай алмауы мүмкін. Тыңдалым дағдысын қалыптастыру тілдің табиғи қолданысына, табиғи темпіне негізделуі қажет: - мәтінді тіл иесінің сөйлеуімен әр түрлі дыбыстармен (шу, музыка, ән және т.б.) қабаттастыра беру керек; - сөйлеу темпінің табиғи сипаты сақталғаны дұрыс; - мәтінді дайындық кезеңінсіз бір рет ұсыну; - ауызекі сөйлеу тілі стиліндегі мәтіндерді ұсыну; - бақылау жұмыстарында әр түрлі тестілерді ұсыну [2]. Қазақ тілінде тыңдауға тыңдау арқылы, сөйлеуге сөйлеу арқылы үйрену керек десек, ол мүмкіндіктерді жасау үшін сөйлеу әрекетін дамыту жаттығулары шынайы қарым-қатынас тудыруға бағытталуы тиіс. Сөйлеу әрекетін дамыту дегеніміз – тіл үйренушінің айтайын деген ойын ауызша және жазбаша түрде екінші адамға түсінікті етіп жеткізуіне мүмкіндік жасау. Тіл – сөйлеу құралдарының бүтін жүйесі. Сондықтан да сөйлеу құралдарымен сөйлеу әрекетін, олардың түрлерін жан-жақты игермей тұрып, белгілі бір бөтен тілде ойды жеткізу мүмкін емес. Сөйлеу әрекетін дамыту – күнделікті өмірде кездесетін жағдайларға байланысты адам өз ойы мен пікірін тұжырымдау, ойды сөзбен бейнелеудің, сөйлем арқылы түсінікті түрде жеткізудің амалдарын игеру. Сөйлеу әрекеті сөйлеуге қатысатын тұлғалар мен тілдік құралдардың қолданылу амалдарын жете игеріп, оларды қажетті жағдайға орай жұмсай білу, үйренетін тілде сөйлеудің машығын үйренген кезде дамиды. Тіл үйренушінің сөйлеу әрекеті оның барлық Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 11 түрлерін қатар игеріп, ойды дұрыс жеткізуге әсері бар барлық негізгі және қосымша құралдарды пайдаланған кезде жүзеге асырылады. Тыңдата отырып сөйлету жаттығулары қабылдауға, ойлауға, еліктеуге және сөйлеу үлгілерін есте сақтауға бағытталып, тіл үйренушілерді белсенді сөйлеу әрекетіне жетелейді. Тыңдалым қатысымдық жаттығуларынсыз жүзеге аспайды. Қатысымдық жаттығулар дайындық жаттығуларынан бірсыпыра күрделі, оларды шығармашылық жаттығулар деп те атау бар. Қазақ тілін студенттерге үйрету кезінде сөйлеу жаттығулары жиі қолданылады, өйткені бұл жаттығуды орындау үшін тіл үйренушінің белгілі тілдік білімі, сөздік қоры, пікірлесу тәжірибесі болуы керек. Қатысымдық жаттығулар арқылы олардың бәрі де әрі қарай дамытылады, сондықтан мұнда да жаттықтыру әрекеті жалғастырылады, бірақ ол күрделену, дамыту, қалыптастыру бағытында жүргізіледі [3]. Мысалы, мынадай тапсырмалар: «Мәтінді тыңдап, сөйлемдерін аяқтаңыз, өз көзқарасыңызды білдіріріңіз», - деп берілді. Сөйлеуді еркін меңгеру үшін тыңдап, түсінусіз үйрену мүмкін емес. Қазір біз тілді меңгертуде әр түрлі тақырыпта жазылған үнтаспаларды, видео-фильмдерді қолданып, студенттер үшін мемлекеттік тілде жүретін телебағдарламаларды көруді ұсынамыз. Диалогты, әңгімелерді, мәтіндерді тыңдап, одан не түсінгенін анықтау үшін де әр түрлі әдіс-тәсілдерді кең қолданамыз. Әдетте тыңдауға арналған мәтіндер оқылған тілдік материалға негізделіп құрылады. Оның ішінде 3-4% таныс емес лексикалық материалдар қосуға болады. Әңгімені алғашқы ретте тыңдауға жіберілген уақыт 1-1,5 минут көлемінде болуға тиіс. Тыңдалым материалдары аса күрделі болмауы керек. Ол материалдар студенттерге таныс алдыңғы сабақтарда орындалып жүрген, сол ұсынылып отырған тапсырмаға ұқсас не жақын жаттығулар болуы тиіс. Аса қиын жаттығуларды да алмаған жөн. Себебі қиын мәтіндер де тым оңай жазылған тапсырмалар да студенттердің бұл тапсырмаға деген қызығушылығын жоғалтады. Тыңдалған мәтін бойынша келесідей жұмыс түрлерін орындаймыз: сұрақтар бойынша студент түсінігін тексеру; кілт сөздерді анықтау, сөз тіркестерін жазу; тыңдалған мәтінге тақырып қою; жоспар құру; ауызша қысқаша / толық мәтіннің мазмұнын беру; мәтін туралы негізгі ойын, пікірін білу; мәтін кейіпкеріне немесе жағдаятқа мінездеме беру; мәтінде естігенді өмірмен байланыстыру; өзіндік көзқарастарын ортаға ұсыну және сонымен қатар, тыңдалымды диктант алу жолымен дұрыс жазуды бағалау құралы ретінде де қолданып жүрміз. Тыңдалымды қолданудың келесі түрі – тест сұрақтарына жауап беру. Тыңдалымды тестілеудегі біздің мақсатымыз – тіл үйренушінің естігенін және арнайы тыңдағандарын түсініп, жауап бере алу деңгейін анықтау. Тест мазмұны әр деңгейдегі тест тапсырмалары диалогтар мен монологтардан туындайды. Диалогтар деңгей ретіне қарай 2-3 сөйлемнен (репликадан) 20-40 сөйлемге дейін ұлғаяды. Монолог көлемі 40 сөзден 450-500 сөзге дейін ұлғаяды. Диалог пен монолог арнайы бейімделген мәтіннен сол күйіндегі көркем, саяси- қоғамдық, ғылыми мәтінге дейін қамтиды. Жалпы осындай тыңдалым әдістерін сабақта қолдану – шығармашылық ізденіске жетелейді. Өз сабақтарымыздағы басты бағдар – студенттердің шығармашылық мүмкіндіктерін дамыту және оларды шынайы өмірдегі дара тұлға етіп әзірлеу екенін жақсы түсінеміз. Сондықтан да әрбір жаңа сабақ өткен сабақтың материалымен байланыстырудан басталады. Оқытушы студенттің сабақтағы әрбір әрекетін алдын ала жоспарлап отырса, студенттің ойлау, болжау, тұжырымдау сияқты негізгі зерделік көрсеткіштерін де қалыптастыра алады. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 12 Қорыта келе айтарымыз, тыңдалым – қарым-қатынастың негізін құрайды, одан ауызша коммуникацияны игеру басталады. Осындай тілдік қызметтің түрін игеру, тыңдалым сияқты, адамға оған нені айтатынды түсінуге және айтылғанды байыппен бағдарлауға, оппонентке өзінің жауабын дұрыс жеткізуіне тілдің диалогтық негізі болып табылатын көмектеседі. Бұл жағдайда тыңдалым тіл мәдениетіне үйретеді: әңгімелесушіні мұқият тыңдап және әрқашан оны аяғына дейін тыңдауға, бұл тек қазақ тілінде ғана сөйлеуде емес, ана тілінде сөйлеуде де маңызды болып табылады. Сонымен қатар тыңдалым дыбыстарды оқуда бірінші дәрежелі маңызы бар, сондай-ақ олардың бәрін қалай дыбысталуын қабылдайтыны да маңызды, үйренушілер дыбыстың дұрыс айтылуын нақты ұстанып, оқытушының қолдауымен оны дұрыс айта білуі тиіс. Мұнда олардың арасындағы өзгешеліктерді оқытушының қалай айтатынын және өздерінің оларды қалай дыбыстайтынын, оқытушы олардан дыбысты дұрыс дыбысталуын талап етіп, оны өзі сияқты дұрыс айтуға жеткізіп, дыбысты қайта дыбыстағанда дыбысталуын түзеп нақтылап отырады. Дұрыс дыбысталмау айтылғанның мағынасын дұрыс түсінбеуге апарады. Қазақ тілін үйренуде тыңдалымның маңызын бағаламауға болмайды. Алайда, тілдік қызметтің басқа түрінің рөлін, яғни айтудан тыңдалымды, жазуды немесе оқуды бөлуге болмайды. Тыңдалымның коммуникативтік ерекшелігі – тілдік қызмет түрі ретінде қазақ тілін оқытудың барлық кезеңінде рөлі үстем және қазақ тілін үйретуге талаптың үнемі өсуі заманауи оқытушыдан оқыту үдерісіне тыңдалымды кіргізуге міндет екенін талап ету қажет. Әдебиеттер 1 Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан. – Астана, 2012 жылғы 14 желтоқсан. 2 Аренова Т. Тілдерді оқытудағы жаңа бағыт // Қазақ тілі: әдістеме. – №1. – 2008. – 15 б. 3 Құрманбаева Ш. Қазақ тіліндегі сөйлеу жаттығулары. – Қазақ тілі: әдістеме. – №6. – 2008. – 20 б. Резюме Данная статья посвящена проблеме обучения студентов аудированию. Рассматриваются вопросы о значении аудирования в изучении казахского языка, системном характере обучения аудированию, а также вопросы в части системы упражнений в обучении аудированию. Автором подчеркивается необходимость формирования аудирования, как очень важного умения, без овладения которым немыслимо общение на казахском языке. Ключевые слова: аудирование, методика обучения, речевая деятельность, слуховое восприятие, слог речи, ритм и акцент. Summary This article deals with the problem of teaching students to audition. The questions about the importance of listening to the study of the Kazakh language, the systematic nature of training to audition, as well as questions regarding the system of exercises in teaching listening. The authors emphasize the need to build listening, as a very important skill, which is impossible without mastering communication in the Kazakh language. Keywords: listening, teaching methodology, speech activity, auditory perception, syllable speech, rhythm and accent. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 13 «ЗЕРТТЕУШІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ ҰЙЫМДАСТЫРҒАН «ҮЗДІК ПЕДАГОГ – ЗЕРТТЕУШІ» АТТЫ ҒЫЛЫМИ, ҒЫЛЫМИ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖҰМЫСТАР КОНКУРСЫНА ТҮСКЕН ЖҰМЫСТАР АКУЛОВСКАЯ В.Ф., учитель биологии высшей категории КГУ «Гимназия №3», город Караганда, Республика Казахстан ЭМ О.М., учитель биологии высшей категории Назарбаев Интеллектуальной школы химико-биологического направления, город Караганда, Республика Казахстан ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ТЕХНОЛОГИЙ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ БИОЛОГИИ ДЛЯ РАЗВИТИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ УЧАЩИХСЯ Аннотация В статье говорится о том, что на современном этапе учителю нужно организовывать урок таким образом, чтобы ученики были активно вовлечены в процесс. Приведены несколько примеры из личной практики использования приемов технологии критического мышления на уроках биологии. Отмечена роль технологии критического мышления в развития функциональной грамотности учащихся. Ключевые слова: технология критического мышления, функциональная грамотность, техники учения, ключевые компетенции. Казахстан является частью международного образовательного сообщества. Содержание реформ проводимых в стране, структура и состав образования должны учитывать тенденции в мировой образовательной сфере. Во всем современном мире в сфере образования происходят позитивные изменения. Обществу требуются творческие, саморазвивающиеся личности, способные реализуя свои индивидуальные личностные запросы решить проблемы нового социального заказа. В Республике Казахстан утвержден Национальный план действий по развитию функциональной грамотности школьников на 2012-2016 гг. утвержденный Постановлением Правительства РК от 25 июня 2012 г. Национальный план включает комплекс мероприятий по содержательному, учебно-методическому, материально- техническому обеспечению процесса развития функциональной грамотности школьников. Он призван обеспечить целенаправленность и системность действий по развитию функциональной грамотности школьников как ключевого ориентира для совершенствования качества образования Республики Казахстан. Цель Национального плана – повышение качества образовательных услуг, создание соответствующих условий для развития функциональной грамотности школьников [5]. Преимущество обладания функциональной грамотностью состоит в том, что она способствует максимально быстрой и гибкой адаптации детей к реалиям современного мира. Руководство страны обращено к анализу той реальности, которая стоит за сухими цифрами и диаграммами. Идет поиск глубинных причин побед и неудач. Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 14 Одним из основных факторов, ведущих к успеху, является учитель, его способности через новейшие технологии, формы организации образовательного процесса сформировать учащихся функциональные способности, которые помогут ему успешно адаптироваться в жизни. Творческие учителя стараются изменить ход урок так, чтобы это нравилось не только им, но и ученикам. Стремится организовать урок таким образом, чтобы ученики были активно вовлечены в процесс. Учитель при этом не освобождается от своей основной функции – учить, но начинает учить по-новому. Этому во многом будет способствовать применение технологии критического мышления. Критическое мышление с педагогической точки зрения – творческое, аналитическое и конструктивное мышление. Приемы критического мышления можно успешно применять на разных этапах уроков биологии. Задача учителя адаптировать технологию критического мышления к казахстанской школе. На разных стадиях урока используются следующие приемы: кластеры, стратегия «Fishbone», «Инсерт», «Эффективная лекция», «Дерево предсказаний», «Дневники и бортовые журналы», «Толстые и тонкие вопросы», «Чтение с остановками», «Работа в группах», «Дискуссии», «Письмо», «Приёмы проведения рефлексии», «Стратегия "РАФТ"», «Стратегия "6 шляп мышления"». Предлагаем несколько примеров использования приемов технологии критического мышления на уроках биологии [4]. «Кластеры». Задание: Вспомните, что вы знаете о белках, синтезируйте ваши знания в виде ключевых блоков и расположите их вокруг центрального – «БЕЛКИ». Учащиеся выделяют в тексте смысловые единицы темы и графически оформляют в определенном порядке в виде грозди. Кластер позволяет в систематизированном виде представить большой объем информации. «Таблицы». Существует множество способов графической организации материала. Среди них самыми распространенными являются таблицы. Задание на соответствие: Необходимо заполнить сводную таблицу к теме «Строение и функции органоидов растительной клетки» (таблица разрезана на прямоугольники с информацией, учащиеся должны правильно распределить их). Органоид Рисунок Описание Функция Особенности Клеточная стенка или плазматическ ая мембрана Бесцветная, прозрачная и очень прочная Пропускает в клетку и выпускает из клетки вещества Клеточная мембрана полупроницаемая Zertteušì – Issledovatel’ – The Researcher ISSN 2307-0153 №№7-12(99-104), шілде-желтоқсан, июль-декабрь, July-December, 2014 ______________________________________________________________ 15 Цитоплазма Густое тягучее вещество В ней располагаютс я все другие части клетки Находится в постоянном движении Ядро (важная жүктеу/скачать 43,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|