Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

139

лық мектептің негізгі қосқан үлесі – 

«міндет»  ұғымын  енгізуі  (В.Уайт). 

В.м.  өкілдері  интроспекция  әдісін 

өзгертті. Субъекттің өзінің ішкі ойла-

ры,  елестері,  күйзелістері  жөніндегі 

есебі  белгілі  бір  қойылған  сұраққа 

жауапты  іздеу,  белгілі  бір  міндетті 

шешу жолымен жүрді. О.Кюльпе «Ой-

лау  психологиясы»  еңбегінде  ойлау 

мен  ерікті  зерттеуде  интроспекция- 

лық әдісті қолданды.

Зерттеген мәселелері: «эмпирикалық 

ойлау»  деп  аталатын  және  формал- 

дық логика заңдарына сүйенетін «та- 

за ойлаудың» нақтылы жүзеге асуын 

көрсететін  психикалық  актілер  мен 

күйлер. Н.Ахтың тағы бір қосқан үле- 

сі  –  «детерминациялық  тенденция- 

лар»  тұжырымдамасын  шығарып, 

негіздеуі.  Басқаша  айтқанда,  бұл  – 

себептендіру теориясы. Адамның бо- 

йындағы осындай детерминациялық 

тенденциялары  адамды  түртіп  оты-

ратын, санадан тыс процестерге жа-

тады.

Ойлау  өзінен-өзі  пайда  болып  қа- 

лыптаспайды. Ол тікелей сыртқы ор- 

та  әсерінен  пайда  болады.  Сезімдік 

елестер мен ойлаудың арақатынасын 

түсіндіруде  бұлар  мынадай  пікірде 

болды. Өз-өздігінен сезімдік елестер 

мен олардың кез келген үйлесімі тіпті 

оңай  логикалық  есепті  шешіп  бере 

алмайды. Себебі, есепті шешу үшін 

берілген міндеттің сезімдік көрінісі- 

нен тыс, одан еркін болатын, есептің 

(міндеттің) шарттары мен талаптары 

арасындағы  қатынастарды  ашу  мен 

саналау маңызды болып табылады. В.м. 

өкілдері ойлаудың басқа психикалық 

процестерден өзіндік ерекшеліктерін 

көрсетті: тұтастылығы, белсенділігі, 

бағыттылығы,  бейнесіздігі  және  т.б. 

В.м.-тің негізгі идеялары О.Зельцтің 

еңбектерінде жалғасын тапты.

Ол ойлауды интеллектуалдық опера- 

циялардың қызмет етуі ретінде анық- 

тады.  О.Зельц  өз  алдына  ойлау  іс-

әрекетінің қандай да бір нәтижесінің 

жүзеге  асуындағы  интеллектуалдық 

іс-әрекеттің  әрбір  сатысының  қыз- 

метін анықтау мақсатын қойды. Қа- 

тынастарды саналау әрекеті ретіндегі 

ойлауды түсіндіру үшін оның міндет- 

ті  шешуде  жүзеге  асырылатын  әре- 

кет немесе операция ретінде қарасты- 

ру керек. О.Зельц міндетті шешу ба-

рысы  мен  тәсілдерін  сипаттауда  үш 

ұғымды енгізді: арнайы реакция, яғ- 

ни берілген жайтта қойылған мақсат- 

қа  сәйкес  келетін  объективті  қажет- 

ті жауап.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: