Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

168

қанын  жазықсыз  төгу.  Күнәһарлық- 

тың келесі бір түрі -зинақорлық, яғ- 

ни ойнасқорлыққа салыну.

Күнәнің  үлкен  түрі  жетім-жесірлер- 

дің  мал-мүлкін  иемденіп  кету,  сон-

дай-ақ  қолдағы  барды  ысырап  етіп, 

орынсыз  шашып-төгу.  Соғыс  дала-

сынан қашқан қорқақтар да күнәһар 

болып  табылады.  Пайғамбар  хадис-

терінде «соғыста шейіт болған адам 

бар  күнәсынан  арылады»  делінген. 

Күнәнің  енді  бір  түрі  –  ата-ананы 

тыңдамау,  олардың  тілін  алмай  зар 

қаққызу. Тәнін таза ұстамайтындар да, 

өздігінен  тәртіпке  бой  ұсынбайтын- 

дар да күнәһарлар болып табылады.

Әлеуметтік  психология  тұрғысынан 

Мұхаммед Хайдар Дулатидің ел бас- 

шысына  қоятын  10  шарты  да  ерек- 

ше  көңіл  аударарлық.  Бұлар:  өзін 

басқа  біреудің  көзқарасы  тұрғысы- 

нан байқау, мұсылманшылықты ерек-

ше қадір тұту, сән-салтанатты қумау, 

қарапайым  адамның  өмір  салтын 

ұстану,  халыққа  қатаң  болып  зәбір 

көрсетпеу,  өзіне  деген  халық  наза-

рын  қоздырмау,  елді  қауіп-қатерге 

орынсыз  ұшыратпау,  діндар  адам-

дармен  ақылдасу,  дандайсушылық 

пен жемқорлыққа салынып, халықты 

өзінен  үркітіп  алмау,  әскер  басшы-

лары  мен  уәзірлердің  рахымсыздық 

қасиеттеріне  жол  бермеу,  ылғи  да 

келелі істің түбірі мен түйінін тауып, 

көрегендік көрсету.

Екінші, үшінші шарттар дін өкілдері- 

нің  пікірлеріне  құлақ  түру,  дүние-

мүлікті  ағыл-тегіл  ысырапқа  ұшы- 

ратпау, сән-салтанат қумау, қарапайым 

адамның  тұрмыс-салтын  ұстануға 

келіп тірелсе, төртінші шарт халыққа 

орынсыз қатаң болып, кез келгеннің 

сөзіне ермеу, кедей-кепшікпен пікір-

лесуден  арланбау,  жеңілтектікке  са-

лынбау сияқты этикалық мәселелер- 

ді алға тартады.

Бесінші шартта Дулати «елбасы жар- 

лық шығарарда әділдік пен ақиқатты 

аттап,  шариғатқа  сыйыспайтын  мә- 

селені көтермеуі қажет», – дейді. Осы 

жерде айта кететін бір жайт, Дағыстан 

мен Шешен жұртында күрделі мәсе- 

лелерді  шешуде  шариғатқа  жүгіну 

орын  ала  бастады.  Бірақ  Қазақстан 

секілді  әртүрлі  дін  ағымдары  бар 

елде  мұндай  саясатты  ұстау  қиын. 

Мұсылман  елінің  басшылары  жұрт- 

тың бәріне бірдей жаға бермейді. Сон-

да да болса Аллаға тіл тигізбей, оны 

ылғи ауызға алып отырулары қажет.

Бесінші,  алтыншы  шарттарда  елба- 

сының халыққа қадірлі, құрметті бо-

луы  оның  елді  қатерге  ұшырататын 

нәрселерді  үнемі  таразыға  салып, 

осыған  орай  ішкі,  сыртқы  саясатты 

дұрыс  жүргізе  білуіне  байланысты 

екені айтылады. Осы мәселенің ұлы 

бабамыз  Әбу-Насыр  әл-Фарабидің 

«Азаматтық саясат», «Бақытқа жету 

жолында», «Мемлекеттік қайраткер- 

дің  афоризмдері»  деген  еңбектерін- 

де  де  ерекше  сөз  болғаны  белгілі. 

Мұхаммед Хайдар Дулатидің басшы 

біткенге  қоятын  жетінші  шарты  – 

беделді  кісілерді  тауып,  олардың 

ақыл-кеңестерін  тыңдауды  әдетке 

айналдыру.

Сегізінші шарт бойынша елбасы ба- 

рынша  қайырымды,  әділетті  болып, 

жарлы-жақыбай,  кедей-кепшіктер- 

ге жанашырлық көрсетсе, жұрт ара- 

сындағы қадір-қасиеті артады.

Тоғызыншы,  оныншы  шарттарда 

Дулати  елбасының  мәселенің  түбірі 

мен  түйінін  таба  білу,  бұларды  ту- 

дырған  себептерді  дұрыс  талдай 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: