Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

психология  ғылымының  іргелі  тео- 

риялық  категориялары  баяндалады. 

Сонау Стагерит Аристотель мен әл-

Фараби,  Абай  Құнанбаев,  Жүсіпбек 

Аймауытов еңбектерінде жалпы пси- 

хологияның мәселелері үш топқа бө- 

лінген.

түйсік, қабылдау, елес, ес, ойлау, сөй- 

леу, қиял;

екінші топ – сезім-эмоция мәселеле- 

рін қамтыса,

үшінші топ – ерік-жігер, қажыр-қай- 

рат мәселелерін баяндайды.

Ал  ғылыми  психологияда,  әсіресе, 

кеңес  психологиясында  бұл  мәселе 

кеңес  психологтарының  айтуынша 

жалпы психология мәселелеріне бай- 

ланысты 30-40 жж. Г.С.Костюк, С.Л.Ру- 

бинштейн, А.Н.Леонтьев, А.А.Смир- 

нов,  Б.Г.Ананьев,  Б.М.Теплов  ең- 

бектерінде  жалпы  психология  мәсе- 

лелерін сонау бір кездегі Аристотель, 

әл-Фараби,  Абай  линиясымен  тү- 

сіндіруді  қолдады.  Аталған  ғалым- 

дардың  айтуынша  жалпы  психоло- 

гия психикалық құбылыстардың, дә- 

лірек  айтсақ,  таным  процестеріне, 

сезім-эмоция, ерік-жігер процестерін 

бір  төбе,  одан  соң  психикалық  қа- 

сиеттер (қызығу, темперамент, мінез, 

қабілет) және психикалық қалып не- 

месе  көңіл  күй  ретінде  үшке  бөліп, 

оның  теориялық  аспектілерін,  әдіс- 

темелік  негіздерін  баяндайды.  Бұл 

принцип  жалпы  психологияда  күні 

бүгінге  дейін  сақталып  келеді.  Шы- 

ғып жатқан сан алуан оқулықтар мен 

оқу құралдарында, олардың авторла- 

ры да осы принцип бойынша жалпы 

психология  мәселелерін  түйіндейді. 

Психологияның  сан  алуан  салалары 

(жалпы  саны  50-ге  жуық)  өзінің 

әдіснамалық бастауларын жалпы пси- 

хологияға негіздеп, баяндайды. Пси- 

хология  салаларының  ішінде  бұл 

принцип  жас,  даму,  жас  ерекшелік, 

педагогикалық, медициналық т.б. са- 

лалары  осы  принциптің  төңірегінде 

дүниеге келген. 

Адамның танымдық процесі – сезім- 

дік  және  ақыл-ой  сатылары  арқылы 

жүзеге  асады  деп  үйретеді.  Дүние 

туралы  алғашқы  мәліметті  адам  се- 

зім  мүшелері  арқылы  алады.  Сезім 

мүшелерінің  бастысы  –  көз.  Халық 

көру  мүшесі  –  көзді  қос  шамшырақ 

деп ерекше қастерлеген. Расында да, 

көрмеген  нәрсенің  түр-түсі,  форма- 

сы  туралы  адам  санасында  дұрыс 

ұғым тумайтыны хақ. Халықтың «Көр- 

мегенге көсеу таң», «Көрмей білмей- 

сің» дейтін мақалдары осындай жайт- 

та туған. «Көп жасаған білмейді, көп- 

ті көрген біледі», «Көп жасағаннан сұ- 

рама, көпті көргеннен сұра» іспеттес