Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

288

жоғалтуы,  жұмысының  нәтижелігі- 

нің және сапалылығының төмендеуі.

ҚАБІЛЕТТІЛІК  ТУРАЛЫ  ТЕO- 

РИЯЛАР  –  психология  ғылымында 

қабілеттілік  жайлы  әртүрлі  теория- 

лар  қалыптасты.  Кеңінен  тараған 

теориялардың бірі – қабілеттіліктер- 

дің тұқым арқылы берілетіндігі, адам- 

ның туа біткен психикалық ерекше- 

лігі  туралы  теория.  Идеалистік  фи- 

лософияның  атасы  Платон  қабілет- 

тіліктер туа біткен қасиеттер деп тұ- 

жырымдады.  Ал  XVII  ғасырда 

Декарттың  еңбектерінде  туа  біткен 

идеялар  туралы  ілім  ретінде  қарас- 

тырылады.  Ғылыми  психология  қа- 

білеттіліктердің туа біткендігін жоқ- 

қа  шығарады.  1875  жылы  ағылшын 

антропологі әрі психологі Ф.Гальтон 

«Таланттың  тұқым  қуалауы,  оның 

заңдары  және  салдары»  атты  кіта- 

бын жариялады.

Ол  еңбегінде  тарихқа  белгілі  адам- 

дардың  туыстық  байланыстарын 

зерттей  келіп,  дарындылық  тұқым 

арқылы  берілетіндігін  дәлелдемек 

болды. Бірақ Гальтонның тұжырым-

дарында ғылыми негіз болмады. Галь- 

тонның материалдары бойынша бір- 

ден-бір  жасауға  болатын  қорытын- 

ды белгілі, бай және білімді адамдар- 

дың отбастары интеллектуалдық ең- 

бекпен  айналысу  үшін  қажетті  са- 

паларды  дамытуға  қолайлы  ортаны 

қалыптастыратындығы  туралы  айт- 

қан  ойларын  атауға  болады.  Галь- 

тонның  зерттеуі  бойынша  атақты 

композитор  Бахтардың  отбасында, 

мысалы,  музыкалык,  талант  алғаш 

рет  1550  жылы  аңғарылды  және 

бес  ұрпақтан  кейін  ұлы  композитор 

И.С.Бахта  талант  ерекше  аңғарыл- 

ды. Бахтардың отбасынан 60-қа тар- 

та музыкант шықты, оның ішінде 20-

сы ұлы музыкант болды.

Осыдан  жалпы  қорытындылар  жа- 

сайтын  болсақ,  көп  жағдайда  ұлы 

адамдардың  тұқымдарын  зерттеу 

биологиялық  тұқым  қуалауды  емес, 

әлеуметтік  жағдайлардың  қабілет- 

тіліктерді  дамытуға  қолайлы  әсер 

ететіндігін  аңғаруға  болады.  Соны- 

мен қатар Бахтардың отбасының үл- 

гісі музыкалык нышандардың тұқым 

арқылы берілетіндігі туралы негіздің 

орын  алатындығын  ескерген  жөн. 

Оларда бір ұрпақтан екінші ұрпаққа 

есту  анализаторларының  құрылы- 

мы  мен  іске  асуының  белгілі  ерек- 

шеліктері тұқым арқылы берілуі мүм- 

кін.  Френология  ғылымының  пайда 

болуы  Франц  Иосиф  Галль  (1758-

1828) есімімен тығыз байланысты.

Адамның немесе жануарлардың пси- 

хологиялық ерекшеліктері бас сүйек- 

тің  сыртқы  бітімімен  байланысты- 

лығы  туралы  ілім.  Оның  ілімінің 

негізіне бүкіл адамзаттың қабілетті- 

ліктері «ақыл» мен «жүректің» бар- 

лық  сапалары  бас  мидың  жарты-

шарларында өзінің арнаулы орталық- 

тары  орналасқан.  Бұл  сапалардың 

даму дәрежесі мидың сәйкесті бөлік- 

терінің  көлеміне  тікелей  байланыс- 

ты  деп  түсіндіреді.  Бас  мида  орна- 

ласқан  орталықтардың  әрқайсысын- 

да адамның белгілі бір қабілеті шо- 

ғырланған.  Осы  қабілеттілік  күшті 

дамыған  жағдайда  мидың  тиісті  ор- 

талығы да өте дамыған болады. Осы- 

ның өзі бас сүйектің бітімінде көрі- 

неді-міс.  Бұған  негізделген  арнау- 

лы  өлшемдер  арқылы  френология- 

лық  карта  жасалады.  Онда  музы- 

каға,  поэзияға,  сурет  салуға  «қабі- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: