Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

алғырттылық,  мүмкіндік).  Қ.  деп  әр 

адамның белгілі бір іс-әрекет түріне 

икемділігін  айтады  немесе  қабілет 

дегеніміз  –  мақсатқа  бағдарланған, 

тәлім-тәрбие  жұмысына  байланыс- 

ты  адамның  бір  іс-әрекетке  ұйым- 

дасқан  түрде  бейімделуі  және  оны 

нәтижелі  етіп  атқаруы.  Қ.  адамның 

білімді,  ептілікті,  дарынды  біршама 

жеңіл меңгеруіне және қандай да бір 

іс-әрекетпен  ойдағыдай  айналысуы- 

на  көмектеседі.  Қабілеттілік  әрбір 

адамда түрліше сипатта болады. Адам- 

ның  белгілі  бір  іс-әрекет  түріне  қа- 

білетті болуы екі түрлі көрсеткіш ар- 

қылы анықталады: 1) іс-әрекетті тез 

өзгерту; 2) іс-әрекетті орындау нәти- 

жесінің сапасы. Егер адам өзге адам- 

дармен  салыстарғанда,  біріншіден, 

бастаған  істі  қалайда  болмасын  тез 

және табысты меңгеріп, сол әрекетке 

лайық дағдыны оңай игеретін болса, 

екіншіден,  белгілі  бір  деңгейде  же- 

тістіктерге жетсе, оны қабілетті адам 

дейді.

Әрбір  адамның  іс-әрекетті  орындау 

таным  үрдістерінің  даму  ерекше- 

ліктеріне,  жүйке  жүйесі  талдағыш- 

тарының  жұмысына,  сезім  мүшеле- 

рінің сыртқы тітіркендіргіштерге әсер- 

леніп,  қабылдау  жылдамдығына 

және  адамның  даралық  қасиетіне 

байланысты.  Қ.  адамдағы  жеке-да- 

ра өзіндік ерекшелік, яғни бір адам- 

ның  екінші  адамнан  айырмашылы- 

ғын көрсететін психологиялық сипат, 

адамның белгілі бір іс-әрекет түріне 

бейімділігі.  Қ.  –  адамның  даралық 

психологиялық  ерекшелігі.  Қ.  екі 

түрі бар:1) адамның екі-үш түрлі іс-

әрекетті  атқаруға  бейімділігі,  өмір 

сүруі мен тіршілік етуге деген икемі 

және  әрекетшіл  көрінісі  –  жалпы 

істі  үздік  орындаудан,  оған  деген 

ықылас-ынтадан, дағды мен икемді- 

ліктен және даралық ерекшеліктері- 

нен  көрініс  беретін  –  арнаулы  қабі- 

лет те болады.

Адамның  істеген  ісі  мен  әрекетін 

бақылап көрмей тұрып, оны сол іске 

қабілетті не қабілетсіз деп кесіп ай- 

туға болмайды. Мыс., сурет өнерінің 

әліппесімен әлі танысып үлгірмеген 

баланы  өнердің  бұл  түріне  қабілет- 

ті не қабілетсіз деу әлі ертерек. Тек 

ұйымдастырылған  іс-әрекет  негізін- 

де  ғана  оның  қаншалықты  бейімді 

екендігін  білуге  болады.  Адамның 

қабілеті  тұқым  қуалау  факторына 

және өмір тәжірибесі мен тәлім-тәрбие 

істерінің  нәтижесінің  үнемі  дамып 

жетілуіне  байланысты.  Қ-ті  сақтау- 

дағы сәтсіздіктер – өз тарапынан жұ- 

мысқа  деген  қабілеттілігін  сақтай- 

мын  деген  әрекеттеріне  қарамастан, 

адамның жұмысқа деген қабілеттігін