Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

432

рай)  қайтаратын  сатылы  жауаптың 

әлсіреуі П. кезінде организмнің негіз- 

гі қасиеттері – қозғыштық, өткізгіш- 

тік  жалпы  қозу  процесі  қайтымды 

өзгеріске ұшырайды. Парабиоз ұғы- 

мы  мен  теориясын  Н.Е.Введенский 

(1901  ж.)  ашты.  Парабиоз  туралы 

ілім  организмдегі  қозу,  тежелу  про- 

цестерінің генетикалық бірлігін, қоз- 

ғыштық пен өткізу арасындағы бай- 

ланысты анықтады.

ПАРАДИГМА (грек. раradigma – үл- 

гі) – 1) берілген білімдер саласында- 

ғы  белгілі  бір  тарихи  кезеңдегі  ға- 

лымдардың  зерттеу  практикасы  со- 

ларға  қарай  ұйымдастарылатын  не-

гізгі ғылыми жетістіктер (теориялар, 

әдістер)  жүйесі.  Ұғымды  енгізген 

америкалық тарихшы Т.Кун ғылыми 

пәннің  дамуында  препарадигмалық 

кезең  (П.  белгіленер  алдындағы  ке- 

зең), П. үстемдігі кезеңі, дағдарыс жә- 

не  ғылыми  революция  кезеңі  (пара- 

дигмалардың алмасуы, бірінен екін-

шісіне  өту)  болады  деп  пайымдады. 

П.-тұжырымдамасы алға қойған проб- 

лемалар (ғылыми пән және оның даму 

кезеңдері туралы танымның субъек-

тісі  ретіндегі  ғылыми  қауымдастық 

туралы және т.б.) Отандық ғылымда 

диалектикалық-материалистік  әдіс- 

нама  тұрғысында  талдап  шешілуге; 

2) шындық болмыстың мәнді сипат-

тарын  білдіреті  ұғымдар  жүйесінде 

тұлғаланған  қатаң  ғылыми  теория; 

3)  белгілі  бір  тарихи  кезең  ішінде 

ғылыми  қоғамдастықта  үстем  бола-

тын зерттеу әдістерінің, проблемалар 

қою мен оларды шешудің бастама тұ- 

жырымдамалық схемасы, моделі.

ПАРАПСИХОЛОГИЯ (грекшс раrа – 

маңында, төңірегінде және психоло- 

гия) – адамдарлың психологиясы мен 

мінез-құлықтарындағы  ғылыми  не- 

гізгі беймәлім гипноз, елестету сияқ- 

ты айрықша құбылыстарды зерттей- 

тін  психология  саласы.  П.-  экстра- 

сенсорлық  қабылдау,  телепатия,  түс 

көру  сияқты  табиғаты  айқындалма- 

ған, функциялық қызметі тиянақсыз 

психикалы  құбылыстар  туралы  мә- 

ліметтер жиынтығы.

Парапсихологиялық  көріністер  XIX 

г.соңғы  ширегінен  бастап  арнайы 

ғылыми объект ретінде зерттеле бас- 

тады.  Ғалымдардың  көп  жылғы  із-

деністері  гипноздың,  идеомоторлық 

актілердің,  субсенсорлық  қабылдау- 

дың,  таңғажайып  естің,  есеп  шыға- 

рудағы  дарыңды  қабілеттің  психо- 

логиялық  заңдылықтарын  танып-бі- 

луге  ұйытқы  болды.  Дегенмен,  П. 

қарастыратын  құбылыстардың  ере-

кше  сипаты  осы  уақытқа  дейін  ма-

мандар  арасында  бірде  қызу  айтыс- 

тартыс, бірде ашық күмән туғызуда. 

Парапсихологияның қарсы сарапшы- 

лары жалпы психологиялық ізденіс- 

тердің қажеттілігіне қарсы емес, тек 

ондағы  дүрмек  туғызатын  дәлелсіз 

құрғақ пікірлерге тоқтау салуды қол- 

дайды. Парапсихологияның синони- 

мі – психотроника.

ПАРОКСИзМ  (грек.  раraxуsmos  – 

тітіркену) – 1) спазмалық ұстама не-

месе  селкілдек  ауруының  кенеттен 

асқынған адамды булықтыратын тү- 

рі.  Бұл  эмоцияық  қалыптың  бұзы- 

луының  кісінің  жан  жүйесі  күйзел- 

ген жағдайда торығу, үрейлену жағ- 

дайынан көрініс беріп отырады. 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: