Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

559

ҰҒЫМ  –  дүниені  танып-білу  саты- 

сындағы  белгілі  бір  тұтастықта  қа- 

растырылып  отырған  заттың  мәнін 

оның қалыптасу тәсілін анықтау ар- 

қылы  олардың  теориялық  танымы- 

ның  формасы.  Білімдердің  дамуы 

негізінен  алғанда  Ұ.-ның  тереңдей 

түсуінен  (берілген  нәрселер  жайлы) 

бір  Ұ.  -нан  нәрселердің  әлдеқайда 

тереңірек  мәнін  көрсетіп  олардың 

әлдеқайда дәл бейнеленуі болып та- 

былатын басқа Ұ.-ға өтуінен көріне- 

ді.  Ұ.  белгілі  бір  тілдік  формаларда 

бейнеленіп, тілдің соған сәйкес сөз- 

дік мәнін (маңыз бен мән) құрады.

Ұ.-ның  бір  логикалық  функциясы 

практикада  және  танымда  бізге  ке- 

ректі нәрселердің қайсыбір белгілері 

бойынша ойша бөліп көрсету болып 

табылады.  Осы  функциясының  ар- 

қасында Ұ. сөздерді белгілі бір нәр- 

селермен  байланыстырады,  ал  бұл 

сөздердің  дәл  мәнін  анықтап,  ойлау 

процесінде  оларды  қолдануға  мүм- 

кіндік  береді.  Нәрселердің  класын 

бөліп  алып,  бұл  нәрселерді  Ұ.-да 

жалпылау  табиғат  заңдарын  танып 

білудің  қажетті  шарты  болып  та- 

былады.  Әрбір  ғылым  белгілі  бір 

ұғымдарды  қолданады,  оларда  сол 

ғылым  жинақтаған  білімдер  топтас- 

тырылады (тұжырымдалады).

Ұғымның  қалыптасуы,  бейнелен- 

дірудің сезімдік формаларынан оған 

өтуі күрделі процесс: мұнда дүниені 

танудың салыстыру, талдау мен син- 

тез,  абстракциялау,  идеализациялау, 

жалпылау  сияқты  әдістері  және  ой 

қорытындысының айтарлықтай фор- 

малары қолданылады. Бұл жағдайда 

ғыл. Ұ. көбінесе алғашында тек қай- 

сыбір объектілердің өмір сүретіндігі 

жайлы және олардың табиғаты тура- 

лы  шартты  болжаулар  негізінде  құ- 

рылады  (Мысалы,  атом  Ұ-ны  осы- 

лайша пайда болды). Заңдарды, даму 

заңдарын,  бағытын  танып  білудің 

негізінде  кейбір  нәрселер  жайлы  Ұ. 

нәрселердің  өздері  пайда  болғанға 

дейін  қалыптасуы  мүмкін.  Сөйтіп 

Ұ.-ның  қалыптасуында  ойлаудың 

белсенділігі  мен  жасампаздық  си- 

паты іске асады, бірақ құрылған Ұ.-

ды  ойдағыдай  пайдалану  олардағы 

объективтік  шындықтың  дәлдігіне 

тәуелді болып табылады.

Кез  келген  Ұ.абстракция  болатын- 

дықтан ол шындықтан алшақтап ке- 

тетін  сияқты  болып  көрінеді.  Түсі- 

ніктерден ұғымға көшу секіріс. Бел- 

гілі  бір  зат  туралы  әртүрлі  абстрак- 

тылы  түсініктердің  синтезі,  бірлігі 

нақты  ұғымды  береді.  Оның  таным 

үшін маңызды өте зор. Шынына кел- 

генде Ұ.–ның көмегімен шындықтың 

мәнін ашып, маңызды жақтарын бө- 

ліп алып, зерттеу арқылы оны әдеқай- 

да  тереңірек  танып  білу  іске  асады. 

Оның  үстіне  және  Ұ.  толық  бейне- 

ленбейтін ұғымдар жиынтығы арқы- 

лы белгілі бір дәрежеде толық көрі- 

нуі  мүмкін.  Шындықтықты  мүмкін- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: