Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

кі,  versiо  –  бұру)  –  адамның  дара- 

лық-психологиялық  айырмашылық- 

тарының  сипаттамасы;  оның  шеткі 

полюстері  тұлғаның  сыртқы  объек-

тілер  әлеміне,  не  оның  өзінің  субъ-

ективтік  әлемінің  құбылыстарына 

басым  бағытталғандығына  сәйкес 

келеді.  Э.И.  ұғамдарын  тұлғаның 

қарама-қарсы екі типін белгілеу үшін 

К.Юнг  енгізді.  Экстраверсияланған 

тип  тұлғаның  қоршаған  әлемге 

бағытталғандығымен  сипатталады: 

оның  объектілері  субъекттің  мүд- 

делерін, «өмірлік энергиясын» өзіне 

«магнит  секілді»  тартып  алады, 

мұның  өзі  белгілі  бір  мағынада 

субъекттің  өзінен  өзінің  жатсы-

нуына,  оның  субъективтік  әлемінің 

құбылыстарының  тұлғалық  мән-

маңыздылығының  төмендетілуіне 

апарып соғады.

Экстраверттерге  импулъстілік,  бас- 

тамашылдық, мінез-құлықтың икем- 

ділігі, қарым-қатынасшылдық, әлеу- 

меттік бейімделгіштік тән қасиеттер. 

Интроверсияланған типке тұлға мүд- 

делерінің  өзінің  ішкі  әлемінің  құ- 

былыстарына жоғары құңдылық деп 

ден  қоюшылық,  тұйықтық,  қарым-

қатынастан  қашқақтау,  әлеуметтік 

енжарлық,  өзін-өзі  қазбалауға  бе- 

йімділік,  әлеуметтік  бейімделуді 

қиынсыну  тән  сипаттар.  Э.И.  проб- 

лемалары  тұлғаның  факторлық  тео- 

рияларында  неғұрлым  көбірек  зерт- 

телді. Мұнда ол тұлға типтер тұрғы- 

сынан емес, нақты субъектідегі Э.И. 

касиеттерінің сындық арақатынасын 

білдіретін  үздіксіз  шкала  ретінде 

қарастырылады.  Олардың  ішіндегі 

неғұрлым  танымалы  –  Г.  Айзенктің 

тұжырымдамасында  Э.И.  параметрі 

невротизм  параметрімен  ұштасуын- 

да (эмоциялық-еріктік орнықтылық – 

орнықсыздық)  тұлғаның  барлық  қа- 

сиеттерінің  мазмұнын  анықтайтын 

басты-басты екі өлшем құрайды.

Бұл  тұжырымдамаға  негіз  болған 

абстрактілік-статистикалық  көзқа- 

рас  тұрғысынан  экстраверсия  көп- 

теген  көріністерінің  себептерін  тү- 

сіндіруге  елеулі  қиыншылықтар  ту- 

ғызды;  бұлардың  мазмұнында  им- 

пульстік,  агресияшылдықтан  идео- 

логиялық  нұсқаулар  мен  саяси  по- 

зицияға  дейінгі  тұлғаның  әр  алуан 

сипаттамалары  эклектикалықпен 

біріктірілді.  Э.–  И.-ның  жүйке  жү- 

йесінің  қасиеттеріне  тәуелділігі 

тұлғаның  психологиялық  және 

әлеуметтік  сапаларының  бұлжымас 

биологиялық  анықтығы  туралы 

реакциялық  қорытынды  жасалуына