ЭМОЦИЯ МЕН СЕзІМ ҰҒЫМДАРЫНЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫ

596

цияның  арқасында  біз  бір-бірімізді 

сөйлеуді пайдаланбай түсінісуге, бір- 

біріміздің  жағдайымыз  туралы  қа- 

рым-қатынас  жасауға  мүмкіншілігі- 

міз бар.

Жоғары  сатыдағы  жануарлар  мен 

адам бет пішінінің көрінісі бойынша 

бір-бірінің эмоциялық жағдайын қа- 

былдауға және бағалауға қабілетті.

Бірақ  эмоциялық-экспрессивтік  кө- 

ріністер  барлығы  бірдей  туа  біткен 

болып  табылмайды.  Олардың  кей- 

біреулері оқыту мен тәрбиенің нәти- 

жесінде  өмірге  келгеннен  кейін  қа- 

лыптасады.

Бір  уақытта  Америка  психологі 

У.Джемс  және  дат  ғалымы  Қ.Ланге 

ұсынған  эмоциялардың  шығуын 

және оның органикалық үрдістермен 

байланысын  түсіндірген  теория 

психологияда кең өріс алды. Ғылым 

тарихында ол екі ғалымның атымен 

Джемс-Ланге  теориясы  деп  енген 

еді. Бұл теория бойынша эмоциялық 

жағдайдың  пайда  болуының  алғаш- 

қы себептері ағзада іске асатын фи- 

зиологиялық  сипаттағы  өзгерістер 

болып  табылады.  Сыртқы  немесе 

ішкі  стимулдардың  әсерімен  пайда 

болып,  олар  содан  кейін  кері  жүйке 

байланыстарының  жүйесі  арқылы 

адам миында бейнеленеді және белгілі 

эмоциялық  тондағы  түйсіктерді 

туғызады. Алдымен, Джемс – Ланге 

теориясы  бойынша  стимулдардың 

ықпалына жауап ретінде сәйкесті ор- 

ганикалық  өзгерістер  болуға  тиісті 

және  сондан  кейін  олардың  субъек- 

тивті  бейнеленген  салдары  ретінде 

эмоция пайда болады.

У.Джемс  пен  К.Лангеден  байқалған 

айырмашылық үлкен емес. У.Джемс 

айтуынша, денедегі өзгерістерді қоз- 

дыратын факторлар стимулдарды қа- 

былдаудан  кейін  жүріп  отырады,  ал 

эмоция  біздің  түйсіктеріміз  ретінде 

өтіп  кеткен  органикалық  өзгерістер 

болып табылады.

К.Лангенің  айтуынша,  сенсорлық 

стимулдар қан тамырларының рецеп- 

торларында  пайда  болады,  бұл  та- 

мырлар  ең  алдымен  сыртқы  әсерге 

жауап береді, ал эмоциялар онда бо- 

лып  жатқан  өзгерістерді  бейнелеу 

ретінде содан кейін пайда болады.

Джемс-Лангенің эмоциялардың пай- 

да болу теориясы қолдау табумен қа- 

тар әртүрлі қарсылықтарға кездесті. 

Джемс-Лангенің  атына  елеулі  сын-

ескертпені  У.  Кеннон  айтты.  Ол  ал- 

ғашқылардың  бірі  болып,  төмендегі 

жағдайларға  ерекше  көңіл  аударды: 

оның айтуынша, эмоцияларда пайда 

болатын  дене  реакциялары  өте  бір-

біріне  ұқсас,  адамдарда  кездесетін 

эмоциялардың  сапалық  жан-жақты- 

лығын  қанағаттанарлықпен  түсінді- 

ру үшін жеткіліксіз болып табылады. 

Одан басқа, ішкі органикалық құры- 

лымдар, оның ішінде қан тамырлары 

олардың  өзгерістерімен  К.  Ланге 

эмоциялық  көңіл  күйлердің  пайда 

болуын байланыстырады.

У.  Кеннонның  Джемс-Ланге  тео- 

риясына  қарсы  бағытталған  негізгі 

сын-ескертпесі  төмендегідей:  адам- 

дарда  арнаулы  құралдармен  жасан- 

ды  жасалынатын  органикалық  өзге- 

рістер.  У.  Джемс-Ланге  эмоциялық 

реакциялардың пайда болуына ерек- 

ше  мән  берді,  ал  У.  Кеннонның  ай- 

туынша,  іс  шын  мәніңде  әруақытта 

да  эмоциялық  көңіл  күйлермен  бір- 

ге қабаттасып келмейді. Осының нә- 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: