Ү. Субханбердина, С. Дәуітов

шүберек  байланбаған  бүтағы  азға 
қнсан  еді.
Зират  тамам  болған  соқ  қайтайық 
деп  едік,  „ишанғә*'  (шрге)  қол  беріп 
мүрид  болыңыздар"  —  деп  бізді  әр 
түрлі  сөздерменен  азғырса да  біздер 
...  шыға  бастадық.  Шығар  жерде  ал- 
ды-артымызды  жеті-сегіз  қайыршы 
балалармен 
ш ырақш ылар 
орап 
алып,  жүргізбейтүғын  болған  соң, 
садақа 
беріп, 
қүдай 
әр 
қайы рлары ңы зға  ...  ынсап  берсін 
деп  шығып  кетті.
М .  Кәиіим ов.
Шортаңды  бойында
Шортанды бойында мен көп жылдар- 
дан  бермен  қарай  қазақ  сахарасына 
шыққаным  жоқ  еді,  сол  себептен 
қазақ  қарындастарымыздың  кейін 
қалғанын, 
ілгері 
кеткенін
білмейтүғын  едім. 
Биыл  ғинуар 
ішінде 
жолым  түсіп, 
Шортанды 
өзенін 
жағалап 
келе 
жатып, 
Қостанай  уезінің  Ж етіқара  болысы- 
ның  5  ауыл  қазағы  Нүрмүхамет 
Қажы Тасболатовтың үйінде қонақта 
болдым.  Бул  кісі  аш ы қ  пікірлі  оқу, 
оқыту  жолына  жанын  пида  қылған 
бір  кісі  екен.  Бек  жақсы  ағаштан 
мешіт  салып,  қасына  бір  кішкене 
мектеп  ашып,  мүғалім  үстап,  отыз 
шамалы  балаларды  оқытып  жатыр 
екен.  Мүғалім  жақсы  мінезді  һәм 
қүран  жаттаған  хари  екен...  Бүл  5 
ауылда  бөтен  жердегідей  жүтшылық 
та  жоқ.  Мешітке  жақын  жерден  ал- 
тын  табылып,  бір  мүсылман  байы 
қаздырып,  пақыр  халыққа  кәсіп  та- 
былып, 
муқтаж 
шығып 
жатыр. 
Бурын  қалай  болса,  солай  жүрген 
бозбалалар  осы  күнде  сыбанып  ал- 
тын  кәсібіне  кірісіп  ақш а  табысып 
жатыр.
Бурынырақ халық „бізге төте оқу ке- 
рек 
емес, 
ескімен 
күн 
көрмей 
қалғанымыз  жоқ"  —  деп  қарсы  бо- 
лыңқыраса  да  имам  Нүрмүхамет 
Тасболатов  пен  Ғабдалғани  харидың 
түсіндіруі 
бойынша 
балаларын 
оқуға  берген  екен.  Қазір  де  балала- 
рын  үш  айдың  ішінде оқуға  һәм  жа- 
зуға 
үйренгенін 
көрген 
соң 
халықтың  көңілі  біткен  көрінеді. 
Онан  жиырма  бес  шақырым  жерде 
Бекмахамбет 
мырза 
Қүлманов 
ауылында  ауылнай  школда  25  бала 
оқып  жатыр.  Осындай  мектептері
бар  жерде  төте  оқуға  һәм  орысшаға 
мойын  қойса,  халық  тез-ақ  катарға 
кіріп  кететүғын.
Мүнан жеті жыл бүрын қазақтың бір 
ауылында  молда  болып  „әліп,  би,  ти, 
сый"  менен  бірнеше  жыл  ғүмыр 
өткерген  едім.  Қазір  де  қазақтың 
көзі  ашылған  көрінеді.  „Төте  оқу 
білмесең,  үстамаймыз"  —  дейді. 
Қанша  сандалып  жүрсем  де  молда- 
лыққа  орын  таба  алмадым. 
Қазақтың  мүнша 
алға 
кеткенін 
көріп,  қуанып  әр  жерге  осы  көрме- 
генім  үлгі  болсын  деп  жаздым.
Қуанып  жазушы  бір  мүсәпір.
Аз  уақытта  көп  білу  жолының  басы
Мақсудлы  жерге  баруға  сапар  жо- 
лын  анықтап  білу  міндет.  Ж алғыз 
болып  жаңылса,  қатесі  өзіне  тиеді, 
басшы  ...  болып  адасса  үлкен  зиян- 
шылық  шашады.  қазақ  халқы  бара- 
мыз 
деген 
жерін 
сезіп 
жүр 
„ғылым-білім"  деп.  Барамыз  деген 
жерін  біліп  оқуға көңілденгенде бас- 
шы  молда,  муғалімдерді  не  жолме- 
нен апарудың өздері аны қ білуге аса 
міндетті.  Басшы  түзу  болса,  үзын 
жол қысқа,  басшы олок.  болса,  кысқа 
жол  үзын.  Қысқа  жолға  уақыт  аз. 
үзын 
жолға 
уақыт 
көп 
өтеді. 
Уақыттан  бағалы  дүниеде  ешнәрсе 
жоқ.  Өткен  ғүмыр  қайта  келетүғын 
тағдыр  жоқ,  бүгінгі  күн  ертең жоқ... 
Қазақ  халқы  жаңа  көзін  ашып  келе 
жатқан 
халық. 
Боларлығы, 
же- 
терлігі,  пісерлері,  гүлденулері  ал- 
дында  һәм  бала  тәрбиесін  және 
оқыту 
жайын 
нашар 
біледі. 
Бүрынғы  өнер,  ғылым,  білім  жәке 
тәжірибелері  жоқтығынан  һәм  бала 
тәрбиесі,  оқыту  жайы  турасында 
кітаптары 
аздығынан 
сол 
үшін 
қалімше 
қарлығаш 
болып, 
түзу 
тәртіппен  сабақ  бермек  жолын  һәм 
тәрбиесі  хақында  жазбақ  ойым  бар 
Әрбір 
жүз 
жылда 
көтерілген 
қупталған  жумыстармен  замананы 
мінездеу  (бір  қалыпқа  кіргізу)  бар. 
Үстіміздегі  XX  ғумырды 
(ғасыр) 
„ 6
і л і м
 
ғасыры"  деп  айты\ады.  Кім 
біледі  түзу  жолменен  жүріп  кетсек, 
һәм  базардың  қызуында  кез  келген 
болып  жиырмасыишы  ғүмырда  ба- 
лаларды  бәйгеге  қоссақ,  алдымсі. 
келш  бәйге  алмаса*>  та,  бөлініп 
қалмасақ  жарар  еді.  Халықта  да  жа- 
зық  мол  шығар,  солайда  болса
99

„жүмыс  ісмерден  қорқаАы"  деген. 
Халық  су  болғанда  мүғалімдер  жел 
секілді  боларға  керек.  Ж елге  су  шы- 
дап  түра  алар  ма?!
Бүрынғы  кезде  көбінесе  молдалар 
қары н  қамын  жеп  халықты  пайда 
ш ы ғарлы ғы на  бір  кәсіп  түқымы 
көретіндей  еді.  Бүл  уақытта  жаңа 
тәртіпті  ойы  бар  мүғалімдер  шығып, 
молдалықты  халыққа  қызмет ету деп 
үғатүғын  секілді.  Халық  қүлқынды 
молдаларды 
үмытып, 
жаңа 
мүғалімдерге  басқа  көзімен  қарар 
деген  үмітім  бар.  һәм  мүғалімдер 
„молданың 
айтқаны н 
істеп, 
қы лғаны н  қылма"  деген  мақалды  өз 
заманындағы  молдаларға  беріп 
.. 
сөз тәйітін  жеткізбей  үлгі  болып,  кім 
екендерін  халыққа  көрсетер  деген 
тілегім  бар.  Ескі  молдалар  өтірік  на- 
мыс  ойламай,  жүмыс  қайда,  сонда 
болып,  б ірін ің   надандығын  бірінен 
жасырмай,  бірлікте болулары мақүл. 
Бірлігі 
болмағанда 
халықтың 
аңқаулы қ  та,  айғырлық  заманның 
„жаңа  қонаққа  ескі  қонақ  орын  бер- 
мек" деген мақалын үмытпасқа керек. 
Әуелден  жаңа  жеңбек,  ескі  көнбек.
Май  келді,  жер  қүлпырды.
гүлдер  жайнап
Жібектей  көкорайлар  жатқан
жайнап.
Сүлудай  бүраңдаған  бүтақтар  да.
Ән  қосып,  әр  түрлі  қүс  түрған
сайрап.
Суықтан  тоңып  өлген
ш ыбын-ш іркей,
Тіріліп  қанат  қағып
і 
быж-быж  қайнап.
Аспанда  күн  күркіреп,
от жарқылдап,
Ж ы лы   жел  қара  бүлтты
тербеп  айдап.
Уызға  жаңа  тойған  жас  қүлынды, 
Шыңғыртып,  жылқыш ылар
үстап  байлап.
Азырақ күйлі  ш ыққан қысыр тайын, 
Балалар  шапқыласқан,  мініп  жайдақ.
Қыс  қысқан  ары қ-түрақ
жаман-жәутік,
Кетті  ғой  әлдеқашан  ты рақайлап. 
Ж аратқан  жанға  рақат жазғытүры, 
Шүкір  қыл  бір аллаға  „я,  қүдайлап".
Магжан  Ж умабаел.
Жазғытұры
Ж етті  апрель,  сулар  ақты,
қырдан  ойға,
А рық-түрақ  секіріп  кетті  тойға.
Ж а с   бала:  „Ж азғы түры  туды"  —
десіп.
Ж абағы   көтерем  тай,  ақсақ  қой  да.
Қ уаны п  жан-жануар,  алш аң   басып,
Қ айғы-мүңдық қалмады  ешбір  ойда.
Нүрлы  күн  алтын  нүрін
шашты  аямай,
Ш ықсын  деп  қысқы  ызғар
өткен  бойға.
Су  ақса,  тау  ж аңғы рар
сылдыр  қағып,
Дәл  сүлу  бүраңдаған  шолпы  тағып.
Түрлі  үнмен  ж аңа  келген  жылдың
қүсы,
Түрғандай  қобыз  ойнап,  әнге  салып.
Бай ауылы жылқы қамап, қыл күзетер, 
Белсенген  ж ылқыш ыға  ноқталасып. 
Балалар  етек  түріп,  зы р  жүгірер, 
Батбаққа  бірін-бірі' домалатып.
Қ ы рағы   ж ы лқы ш ы лар үйқы  көрмес, 
Қ олы нан  қүлы қ  бие  қүлындатып.
М үжық  пен  үры
Бір  мүжық алғаннан  соң ойын
салып,
Сиыр  мен жәрмеңкеден  шелек алып 
Соқпақ  пен  қалы ң орман  ішіндегі, 
Үйіне  келе  жатты  ш арш ап  талып.
Сорына  ол  мүжықты  үры  үстап, 
Сыпырып  бар  нәрсесін  алды  тонап. 
„Өлдім ғой аясайшы  сорлыны"  — деп 
Үрыға  жалынады  мүжық  жылап.
Мүқтажым  неше  жылғы  сиы р  еді. 
Ж еткенім  қаражатым  биыл  еді. 
Ж үм сары п  үры  м үны ң  көз  жасына. 
„Ж арайды   жыламашы  енді"  деді.
Әйтеуір  жатқаным  жоқ  сиыр  сауып, 
Ж өнелш і  шелегінді  өзің  алып.
Аз  ғана  кәрі-жасқа  бүл  бір  мысал. 
Шешуін  аларсыздар  іздеп  тауып.
Орысінадан  аударган  Омбылык,.
Дала,  қала
Қырда  ерік,  жібек  кілем,  тау  мен
су  бар,
100

Шулаған  көңілге хош қаз бен  қу бар. 
Қалада  жан  азығы,  шам  шырағы, 
Белгіс*  адамдықтың  білім-ту  бар.
Дала.  Дала  деп  атын  айтсаң-ақ  он- 
дағы  ерік,  ендік,  қулпырып  түрған 
көкорай шалғын, төбесі мүнарланып 
түманданып  көкке  тірескен  асқар 
тау,  күмістей  таза,  бүрандап  ағып 
жатқан  өзен,  тағы  санап  түгесілмес 
ж асағанны ң  жаратқан  табиғатының 
әдемілігі  көңілге  сап  ете түсті.
Ж аз жетті. Қыс бойы саңырау,  шырт 
үйқыда,  ш ала  жансар  жатқан  дала 
оянды,  оған  жан  кірді.  Ол  бүрынғы 
ертегілерде  айтылғандай  күні  кеше 
басы таз,  мүрнынан  боқ аққан,  үсті- 
басы  шіп-шикі қотыр  бір жаман жан 
еді.  Бір  сілкінді,  он  төртіндегі  айдай 
үлде мен  бүлдеге оранған,  жаңа бой-
жеткен  бір  қыз  болды.
Қыс бойы тү*гін,  сасықтың арасында 
ауруға  шалдығып,  ш ыққан  дала  ба- 
ласы  о  да  тірілді  ...  қараңғы,  сасық 
үйін  тастап  қашып,  киіз  үйін  тігіп, 
көкорай  шалғынға  барып  қонды. 
қалы ң  күпі,  ауыр  түмағын  тастап, 
желісін  қақты,  биесін  байлады.  Бір 
жағынан  сүрін  жеп,  ертенді-кеш  са- 
пырып  сары  қымызын  іше  бастады. 
Ол бір жасап қалды.  Көршілес үйдің 
отағасылары  астарына  бір-бір  тері 
салып 
алып, 
қолдарына  таяғын 
үстап,  есік  алдына  көлеңкеге  жиы- 
лып ... қысыр кеңеске кірісті. жастар 
үйде 
жоқ. 
Бай 
балалары 
не 
қы сы рақты ң  айғырын,  не  күйлі 
шыққан  бір  қысыр  бедеуді  мініп 
алып,  қырда  жылқыда.  Кедей  бала- 
лары  солардың  қасына  еріп,  дәнеге 
ойында жоқ,  асау тай,  қүнан,  байтал- 
дан  қар қ боп,  о  да  мәз  боп  жүр.  Ж ас 
келіншек,  қыздар  олар  да  шат. 
Әсіресе қыс бойы  бүзау суғарам деп, 
қар 
тасып, 
боқ 
күреп, 
жүдеп 
шыққан,  арты қ  көндіге  алмаған 
жаңа  түскен  келіншектер  жүмыстан 
босағандарына 
қуанып, 
жастау 
қыздар  ш еш есінің  қыс  бойы  үйде 
қүрылыс  қы ласы ң  деп  кигізбеген 
жаңа  тіккен  ...  көйлек,  күміс таққан 
тақияларын 
киіп 
қуанып,
қуаныш тары  қойнына  сыймайды. 
Көксе  қыздар,  бозбалгілар  елдің  же- 
леуі,  биенің  байлауы,  жүрттың  жи- 
ын 
болатын  мезгіл де жетіп  қалды-ау 
деп  іштерінен  қуанады.  Биыл  ойын- 
той, 
қы зойнақ 
көп 
болғай  деп
тілейді. 
*
Міне,  жаз  жетсе  дала  әдемі,  көңілді.
Ж алғыз-ақ  сол  сүйкімді^  даланың 
орасан  бір  кемшілігі  бар.Т )н ы ң   ба- 
ласы 
білімсіз, 
ойсыз. 
Ішіп-жеу, 
ойнап-күлу,  үйықтаудан  басқаны 
білмейді.  Төрт  аяқты  малдан  аз-ақ
ілгері,  ол  жарты  адам.
Ал 
енді 
жаз 
жеткенде 
қалаға 
қарасаң,  онда  бүл  әдеміліктің  бірі 
жоқ.  Қүрғақ  болып  аз  ғана  жел 
түрса,  шаң,  көз  ашқызбайтын  қүм 
боран.  Ж аңбы р  жауса  жүргізбейтін 
батпақ  болады.  Дала  баласына  қала 
көңілсіз.  Ол ондатүра алмайды,  шы- 
дай  алмайды.  Бірақ  қаланы ң  осы 
кемшілігін 
түгелдейтін 
бір 
ар- 
тықтығы  бар.  О ны ң  баласы  білімді, 
ойлы.  Ол таң қаларлық істер істейді. 
Отты  дүние  айналған  теңізді  кезеді. 
Айшылық  жолды  алты  аттайтын  ат- 
сыз  арба  жасайды.  Майсыз  шам 
жандырады.  Неше  жүз  шақырым 
жерден  сөйлесетін  қүрал  жасайды, 
қанатсыз  көкке  үшып,  бүлтқа арала- 
сады.  Түпсіз  теңізге  сүңгіп  меруерт- 
маржан  шығарады,  қысқасы  қала 
баласы  асқан  адамдар.  Естімейтін 
нәрселері  жоқ,  қолдарынан  бәрі  ке- 
леді.  Қала  ол  өнер-білімнің  бесігі, 
анасы.  Онда шын бүтін адамдар  бар, 
. онда  адамды  адам  қылатын  оқу 
жүрттары  бар.  Онда  өнер  бар,  онда 
білім  бар,  онда  адамға  жан  бар.
Магжан Жумабаев.
Баянауыл  жаиынан
Павлодар  уезі  бүрын  екі  учаскеге 
бөлініп, 
бірінші 
учаскесі 
уақ, 
бәсентин, 
найман 
елдері 
еді. 
Кейбіреулері  бүрыннан  Ертістің  екі 
жақ арнасында,  ...  кейбіреулері  „ка- 
бинетная  земля"  жерінде  отырып... 
өздерінің  ата-қоныс,  айырым  жер- 
лерінде  отыратын  еді.  Бірақ  соңғы 
жылдарда  сол  жерлерге  хақолдар 
көшш 
келіп, 
орналасу 
себепті 
бүрынғы  бір  учаске  бү  жылы  төртке 
бөлінді.  Кейбір учаскеде бірақ болыс 
ел  қалғаны  да  бар.
Баянауыл  станциясы  маңайындағы 
бүрынғы  екінші  учаске  аталған. 
Мейрамсопы 
балаларының 
бірі 
Сүйіндік елі бү жылы бесінші учаске 
аталып қалды.  Бүл елдердің қыс бол- 
са  Баянауыл,  Қызылтау,  Далса  тау- 
ларында  қыстап,  жаз  болса,  Ащы, 
Шідерті,  Өлеңті  басып,  Аюлы,  Нияз, 
Ереймен  тауларынан  асып,  Есіл 
өзенін  жайлап,  сол таулардың қүбы-
1 0 1
_
1
_

ла  ж ағына  биелерін  баилап,  дүние- 
ақиреттен  хабарсыз  көшіп-қонып 
ж үргеніне  үзақ  уақыт  озған  жоқ. 
Көшіп  жүру  қанына,  ж аны на  сіңіп 
қалған  жүрт  қанш а  көшіп-қонуды 
қалды рмайы н  десе де  қалу  белгілері 
көріне бастады.  Кейбіреулер таудың 
айналасы нда  жатақ  боп  отырып 
қалады. 
Көкшетау 
ояздарында 
Уәлихан 
балалары 
жайлауға 
барғанда  бір  орында  жаз  бойына 
ш аң-топы рақта  отырады.
Бүл  Сүйіндік  елін ің   бірінші  кәсібі 
мал  бағу,  ш аруаш ы лы қ,  егіншілік 
төмен  ретте.  Саудагерлік  те  артық 
емес.  Қолөнері  жағынан  қазаққа 
қарағанда  төмен  деуге  болмайды. 
Бүл елдің қы сқы  орны мал шаруасы- 
на 
жаман 
болмаса 
да, 
оты- 
р ы қш ы лы ққа 
онш ама 
қолайлы 
болмағандықтан 
басқа 
жерлерге 
қарағанда  қала  аса  көп  орналасқан 
жоқ  десе  болады.  Бірақ  бү  болыс 
елдің  ішінде  Ақкелін  елінің  жері 
қара топы рақ болмаса да үнамдырақ 
болғандықтан  бүл  елдің  жеріне  6-7 
қала  түсті.  Басқа  алты  болыс  елде 
қала  ж оқ...
Ж е р л е р і  оты ры қш ы лы ққа  үнамсыз 
болса  да  отырмай  ш ара  жоқ  деп 
ойлауш ы лардан  қала болып отыруға 
ары з  бергендер  де  болды. 
З ам а н а н ы ң   ж айы на  қарағанда  оты- 
р ы қш ы лы ққа 
қолайлы рақ  орын- 
дағы,  жүрт,  уақыт оздырмай  отырып 
қалғаны   үнамды  болмас  па  еді? 
Біреулер  солдат  алады  деп  қорқады. 
Көшіп  жүргенде  аламын  десе  күші 
жетпей  ме?  Солдат  қызметін  өтеуші 
жүрт 
бізден 
төмен  бе?  Қайта  солдат 
алса,  өнерлі  жүрттармен  араласып, 
көңіл  көзі  аш ылуға  себеп  болмас  па 
еді.  Қ азақты ң   қимайтыны  көкорай 
шалғын,  түн ы қ  су  еді.  Енді  оларды 
түсінде  көрмесе,  өңінде  көру  мезгілі 
озған.  Ж асаған  бау-бақш аны  көруге 
жазсын.  Тарих  кітаптарына  көз  са- 
лы нса  көрінбейді,  жүрт  өспек,  жер 
тарылмақ,  қыстақ  салмақ,  сонан  роң 
қала  шәһ&р  болмақ.  Бізге  де  осы 
қүдайды ң  бүйры ғы нан  бойсүнып, 
көшпенділікті тастап,  отырықшы  бо- 
лу  мезгілі  жеткен  жоқ  па?! 
О ты ры қш ы   жүрттардың тіршілігіне 
...  қарасақ,  олар  бізден  әлденеше 
қабат  жоғары. 
Енді  біздің  оты- 
ры қш ы лы қтан  бүл  қорқуымыз,  өне- 
рден  білімнен  қорқу  болмай  ма?! 
Ысмағылбек 
Гаспринский
жәнәптары  „Тәржіман"  газеті  жа-
ры ққа 
ш ы ққаннан 
бері 
қарай 
қазаққа  „Қала  бол,  сол  уақыт өнерге 
аяқ басарсың" деп  неш е түрлі  сөзбе- 
нен  артықш ылығын  көрсете  келді. 
Қүлаққа  алған  болды  ма?  Ж и ы л ған  
қала  жоқ,  ретті  мектеп,  медресе  жоқ, 
жата  бердік.
Біздің  кейбір  ескі  ойлы  адамдары- 
мыз  төте  оқудан  қорқады,  бү  қорқу 
да  үнамсыз  деп  түсінеміз.
Бір  ш әһәрге  екі  жол  болса,  қай 
төтесімен $арамыз. Бүл үйрену жолы 
да  „білім"  жеріне баратүғын  жолдар. 
Не  үшін  төтесімен  бармаймыз. 
Біздің 
қазақ 
жүрты 
ж аңа 
з а ң  
болғалы  партия  деген  бір  бәлеге 
кіріптар  болып,  әр  ізгіліктен  төмен- 
деуімізге сол бәле  себеп  болды.  Абы- 
ройдан 
айрылдық, 
дәулеттен 
айрылдық,  пайдалы  іске  кірісуге 
іс
,
о л ы м ы з д ы
, 
көңілімізді  босатпады. 
Досқа  күлкі,  дүшпанға  таба  болдық. 
Хүкіметке — патш алыққа аямай,  жа- 
нымыз 
ашымай, 
қүдайдан 
қорықпай,  пендеден  үялмай  түрлі 
жаламенен  білгенімізше  жаманда- 
дық.  Патш алық  қасында  ағым,  ары- 
мыз  жоқтығынан  депутаттықтан  қүр 
қалдық.  Бүл  қараңғы лы қта  ж үре 
берсек,  мүнан  арты қ  тағы  ғажап 
таңдары бар дегендей алдымызда не- 
ндей  қорқыныш ты  істерге  кез  кел- 
меспіз  дейсің.
Бүл  сайлау  белесі  біздің  сүйіндікке 
де  кіріп,  байлар  кедейленіп,  тоқтау 
айтқан  кісі  болса,  қас  көріп  елге 
үлкен  бүліншілік кірген еді.  Қүдайға 
шүкір,  соңғы  сайлауда  Семей  облы- 
сында  болыстыққа оры сш а  білмеген 
адам  сайланбағандықтан,  сол  себеп- 
тен  бе  яки  халық  ы нсапқа  келді  ме, 
әйтеуір  сайлау  талассыз  өтті.  Ин- 
шалла,  біздің  жүртта  малын,  жанын 
салып,  атқа  мінуді,  союды  тастап, 
білім,  өнер  сүюге  жабысса  бітпес 
көптің  бірі  боп  дүниеде  тірш ілік 
қылар.  Бірақ  осы  қазақты ң   ынта 
көңілін  алған  атқа  мінуді  сүю  қалса 
екен.
Бір  қазақ мы рзасы на айттым:  „мына 
қазақш а  журнал  шықты.  Ж ү р т  пай- 
дасын  ойлағандар  сіз  бен  біз  оқып, 
білімді болсын,  ғибрат алсын,  жақсы 
іске  кіріссін  дейді.  Болмаса  кәсіп 
үшін  айтпайды.  Біз  екі-үш  теңгені 
ауырлаймыз,  бір  өліп  қалған  мал- 
ды ңтерісі.  О лар біз үшін,  жүрт үш ін 
барлы қ  байлығын  салады. 
Бізге 
оны ң  қадірін  біліп,  жәрдемдес  дейді 
емес пе? — деп.  Бүл мырза өзі сайлау
102

жолына  20-30  мың жұмсаған еді.  Ол 
маған  "Ақша  жоқ  қой,  болса,  сіз 
айтқан  соң  аяймыз  ба?"  деп  жауап 
берді.  Міне,  осыдан  көрініп  тұр, 
қазақ  халқы ны ң  ...  құмарлығы  қай 
дәрежеде екендігі.  Партия үшін  отыз 
мы ң  ауыр  емес,  журнал  үшін  үш 
теңге  үлкен,  ауыр.  Міне,  қандай 
біздерді  қаптап  тұрған  қараңғылық. 
Оқу,  білім  жолына  бермейді,  бере 
қалса,  менің  сөзімді  сыйлап  бер- 
мек...
Ж асаған 
артта 
қалған 
алашты 
қараңғылықтан 
шығарып, 
тура 
бағытқа  бастасын.
Сөдуакас Шормамов.
Тус
Түсімде  қаңяі*  қағып,  ұшып  көкке, 
Тәңір  ием  өнер  беріп  көкірекке. 
Үстінен  жердің  шырқап
шығып  кетіп,
Таластым  зәулім  өскен  бәйтерекке.
Ағаштың дәл  басына  қонып  алып, 
Көз салдым  сонда отырып төңірекке. 
Күн жерге сәуле шашып тұрды сонда. 
Ап-анық  көрінген  зат  оң  мен  сол да,
Көмескі  бір  қарайған  көз  үшында. 
Байқасам бір топ жандық қиыс жолда. 
Адасып  бұл  ғаріптер  қырылатын,
Я,  алла,  өзің  баста  бүларды  оңға.
Таласып  нүрдан  сәуле  аласың  ба?! 
Болмаса  сорлы  болып  қаласың  ба?! 
Өзгедей  тура  жолды  көре  алмай, 
Сәуле  жоқ  қараңғы лы қ арасында.
Ж ар ы қ қ а  төте  жолды  іздеймісің. 
Ғаріп  боп  адасумен  барасы ң  ба?! 
Бүлардың қарсы алдында өзен де бар 
Биік  жыр  неше  жаман  кезең де  бар.
Б е т і н е  
қадалғанда  қатты  тиіп,
Бүйрықсыз  өлтіретін  базен  де  бар. 
Жол  тапса  бүл  секілді  қиындықтан 
Қүтқарар  шын  өлімнен тезің де  бар.
Бүлардың  келешегі  сондай  болды, 
Сүрасаң танымайды  оң  мен  солды. 
Надан  боп  бөтендерді  хысап  етіп, 
Ж алғы з-ақ  білім  дейді  өзіме  оңды.
Үйренген  ту  басынан  теріс  жолға. 
Бар  ғой деп  айламайды  тура  жолды. 
Бірінен-бірі  арты қ емес  бүлар.
Ёш  бірі  адаспасқа  емес  қүмар.
Қаланың  мүмкіндігін  қайғы  етіп, 
Біреу  жоқ арасында  кеңес  қылар. 
Түбінде  адасқанын  білгеннен  соң 
Ғаріптер қайғы жүтып зар=зар жылар.
Ш алмап.
Қадірлі  „Айқап”  оқушылары 
һәм  тыңдаушылар
„Көрмегенді  көнеден  сүра, 
көне 
білмесе,  көп  жүргеннен  сүра"  деген 
мақал  бойынша  өтінемін,  төмендегі 
сүрағаныма... 
жауап 
жазып 
жіберіңіздер.
Баяғы 
„Ақтабан 
шұбырынды, 
алқакөл  сүлама"  деген  жүрт  қай  за- 
манда,  қай  жерде,  қай  ханның 
түсында.  һәм  неше  жыл  болған? 
Қандай  таршылық,  қиындық  көріп, 
қай-қай  түлік  мал  жүтап,  қазақ 
қайсы-қайсы  жақтарға  ауған.  Бұл 
туралы айтылған әңгіме һәм өлеңдер 
бар  ма?
Ескерусіз тастамай  жазып жіберіңіз. 
Адрес: Заречная слобка Семипл. обл. 
Карий  Бекмүхамет  Якупову  Кенже- 
бай  Көбекүғылына.
„Айқап"  басқармасының  бір  өтініші
|р
Бір 
жұрттың 
жүрт 
болып 
бү 
жалғанда  түра  алуы  үшін  ...  өзінің 
кім  екенін  білу  керек.  Өзін,  өткенін, 
қандай  адамдары  келіп,  кеткенін 
білмеген,  үмытқан  жүрт  жалғанда 
жүрт  болып  түра  алмайды.  Бүл 
белгілі.  Соның  үшін  „А йқаптк” 
оқушы, 
азаматтар, 
сіздерден 
өтінеміз:  өз  білгендеріңізше  һәм 
саққүлақ,  үғымды  адамдардан,  көпті 
көрген,  естіген  көне  қарттардан 
сүрастырып, 
қазақтың 
бүрын 
қандай 
білгіш, 
жүйрік, 
шешен, 
ақын,  жыршы,  тапқыш  би  адамдары 
өткен.  Қай  мезгілде  болған,  қай  ру- 
дан  (білсе,  қай  жылы  туып,  нешінші 
жылы  өлгеніне  шейін)  ата-баба,  ба- 
лаларын,  үй  іші  тіршілігін,  айтқан 
сөз,  қылған  істерінің  жазылғаны 
болса,  содан  көшіріп,  болмаса  жүрт 
аузынан  жинап,  қысқасы  адамның 
тіршілік-тәржіме  халін  жазуға  не ке- 
рек  болса,  соның  бәрін  қалдырмай 
түгел  „Айқап”  басқармасына  жазып 
жіберсеңіз  екен.  Тірі  адамдар  болса, 
жоғарыда 
айтылғаннан 
басқа, 
рәсімін  алдырып,  жіберсеңіз  яки 
өздері  жіберсе,  тіпті  жақсы.
103

Егер  қолға  маиданға  қоярлық толық 
жиналса,  атақты  адамдарымыздың 
тірш ілік-тәржіме  халін  бір-бірлеп 
„Айқаптың"  әр  санында  баса  берер
едік.
О сы   ш ала-ш арпы   есте  бар  кезінде 
жазып  алып  қалмасақ,  күні  ертең 
түгел  үмытатынымыз  аш ы қ түр  ғой. 
Қадірлі  азаматтар,  бү сөзді  ескерусіз 
тастамас деп  үміт  етеміз.
Баск,арма.
Қапастағы  ұрының мінәжаты
Үһ, алла!  Бітті  қаным,  шықты жаным, 
Ш ірір  ме  бүл  қапаста  ғазиз  тәнім. 
Таусылып  көздің майы,  қүты  қүрып, 
Сиқым бар жан таны мас кетті мәнім.
Мінеки,  ж иы рм а  бес  ай
мен  жатқалы, 
Қапаста  түтқын  болып  дәм  татқалы. 
Үшырап  жетім-жесір  қарғысына, 
Ерік  кетіп  қол-аяқты  байлатқалы.
Бәле  іздеп  басқа тапқанымыз, 
Ж аза сы н   тартып  қазір  жатқанымыз 
Пәленше  пәлен  атқа  мәз  боп  деген, 
Аяғы  неге  соқты  мақтанымыз.
Бит,  бүрге,  қандалалар қанды сорып, 
Қ асы ны п  түнде  үйқы   жоқ
жанды  қорып.
Білмейміз  елдегілер  не  қылып  жүр, 
Қазіргі  осы  боп  түр  біздің  жорық.
Қ ара  нан  қыжылдатып,  жүрек  кесіп, 
Ж а т а с ы ң   жанбасыңды  тақтай  тесіп. 
Осы екен  „үрлық түбі  қорлық" деген, 
Япыр-ау,  қүтылармыз  мүнан  нешік?
Алмайтын  мықты  неме  елдің  сөзін, 
Тісіңді  қайра  да  жат  өзіңе  өзің.
Кілті  есік,  тас  кереге,  темірлі  әйнек, 
Шыға алмай қүр жалтырап екі көзің.
Найзалы,  мылтық,  қылыш
қолына  алып, 
Күні-түн  күзетшілер  түрған  бағып. 
Білінсе  бір  кәдігің  бітгі  саудаң, 
Батырым, қүтыларсың мүнан не ғып?
Астыңа  жел  жетпесті  мініп  алып, 
Күн  бүрын  мал  өрісін  біліп  алып, 
Ж абы сы п   ат  ж ары на  ай  жарықта. 
Кететін  қолдар  мынау  алып,  алып.
Ж а н у а р   қысса  тақым  сезуші  еді, 
Қ айш ы лап  қүлақтарым  безуші  еді.
Өзі  тоқ,  жетектегі  семіз,  шіркін, 
Қызылмай  боп  еруш і  еді.
Кідіріп  аттың терін  тек  түрмадық, 
Байлардан шама  келсе,  көпті  үрладық. 
Сүйекке  әбден  сіңіп  алғаннан  соң, 
Кедейдің  көк  шолағы  деп  түрмадық.
Ж олдастар  қосылуышы  ед
әлде  қайдан, 
Демеуші  еі|  „мынау  —  арғын,
мынау  —  найман*' 
Ш ыққанда елден аулақ таң  бозарып, 
Ендетіп  етуші  едік терең   сайдан.
Деуші  едік  үрлы қ  малды
„түнде туған", 
Жігітті  батыр  деуші  ек  оны  қуған. 
„Қой!"  деген  ақы л  сөзді
қүлаққа  ілмей,
Көз  жасы  енді  мынау  бетті  жуған.
Басымнан  кінәм  асып  мүнда  түстім, 
Ақыры  не  болғанын  көрдім  істің 
Босатып  бір  ат  берсең  жіберетін. 
Көзімнен  болыс,  билер
бір-бір  үштың.
Ж а за   гөр  топырақты  елден,  алла! 
Тілегін  мүскіндердің  берген  алла! 
Қүлыңа  екі  жаза  бере  көрме,
Кеше  гөр,  қылдм  тәубә,  тәубә,  тәубә!

жүктеу/скачать 28,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: