Мүжық көшіру мекемесінің (пересе-

заманы 
болғанша  әлі 
бірде 
газет, 
бірде ж урнал жоқ еді,  міне, осы жыл- 
дан  бастап, Троицк  шәһәрінде Мұха- 
метжан 
Сералин 
деген 
біреу 
халы ққа  бас  болып, түзу  жолға  сала- 
мын деп  қазақ тілінде  айы на  бір  рет 
ж урнал  ш ығараты н  болды.
С.  Құдай  сақтасын,  осы  ма  еді.  Бір 
бай 
көпестің 
ақш асы н 
тонап 
алғандай  сөйлеп  отырғаның.
Б.  Әй,  байғүс,  ө зің н ің   не  айтып 
оты рғаны ңа  түсінесің  бе?
С. 
Түсінбесем 
айтар 
ма 
едім, 
біреуден  босқа  ақш а алсаң,  тамағың 
тоқ,  көйлегің көк болады,  міне,  сонда 
қуанарға.
Б. 
„Іріген  ауыздан  шіріген  сөз 
шығады*'  деген  рас  болмаса  еді,  осы 
ма еді  жүртты  өзіңе қаратқандығың? 
С.  Аллаға  шүкір,  қазір  аузым  іріген 
жоқ.
Қ.  (С-ға  қарап  айтты)  Б-ның  түзды 
сөзін  де  естіп  көрелік,  айтшы.
Б.  Ж у р н ал   менен  көпестен  алған 
ақш аны   теңгеруге  болмайды,  неге 
десең,  журналменен  бүтін  халық 
пайдаланады. 
Көпестің
ақш асы м енен  тек  бір  адам,  сол  се- 
бепті  екеуін ің   арасы   жер  мен  көк 
арасы ндай.
С.  Көкке  жорық  беретін  терезеге 
теңеп  отырған  ж урналы ң  <(А йқап“
па?
Б.  Рас,  сол  „Айқап“.
С.  О ны   оқығандардан  естідік  ғой. 
Пәлен  жердегі  қазақтар  жүтайды, 
үйқыдан  ояналық,  қатардан  кейін 
қалдық,  жер  кетті  дегеннен  басқа 
бөтен  еш нәрсе  жоқ  еді  ғой.
Б.  Пайда  барын,  жоғын  мынадан 
байқа,  мысалы,  сен ің  көзің жоқ.  Ана 
ауыл  мен  мына  ауылға  тіп-тіке  ба- 
рып келесің бе?  Айналаңда не болып 
ж атқанын  көресің  бе?
С.  Ж оқ.
Б.  Мысалы,  сен ің  қүлағыңестімейді, 
біреу  сені  өлтірем  деп  жүр,  оны 
білесің  бе? ^
С.  Ж оқ,  біле  алмаймын.
Б.  Бүл  журнал  „Айқап**  мынадан  ха- 
лы ққа  көз  һәм  қүлақ  болады,  ілгері 
басып  көзін  ашуға,  нашарды  әлдіге 
теңеруге; естімегенді естуге,  кемдікті 
толтыруға, 
қиы н 
нәрсені 
оңай 
қы луға  себеп.
С.  Алар  жерді  алып  кетті.  Кәнеки, 
бүл  журнал  жерімізді  қайы ры п  бер- 
се,  көрмек  керек,  маған  бүдан  бес 
тиы н  артық.
Б.  „С аңы рауға  сөз  ж оқ‘* дегендей-ақ,
саған  ем  жоқ.  Сені  де  орысш а  оқып, 
білік  алып,  адам  боладЫ  деп  жүр-ау. 
Сенен  не  үміт,  не  қайыр,  биттей 
пікірің  жоқ.  Ж урн ал  „Айқап"  бү  да 
білік  береді,  білікті  оры сш а  тілден 
алдың не, қазақш адан алды ң не, бәрі 
білік.
С.  Не десең, о де.  Мен  „Айқапсыз да" 
күнімді  көремін.  О н ы ң   пайдасы  аз. 
Маған  бәрі бір,  қүй  болсын,  қүй  бол- 
масын. 
1
Б.  Әй,  шырағым.  „Еменнің түбіндегі 
шошқаға"  үқсадың  ғой.  Еменнің 
жемісін  жеп, тамырын  қазған  М ына 
сөзді  үялмай  айтып  отырғаның. 
Мүнан  басқа  адам  айтпасын.
С.  Сен  қашанғыдан  бұрын  тіліңді 
сұққылап  біттің  ғой.
Б.  (Қ-ға қарап)  Сен тыңдап  оты рсы ң 
ғой, қайсысымыздікін дүрыс дейсің? 
Қ.  Саған  не  деп  айтайын?  Әркім  өзі 
адам  болса  да  болмай  ма,  барш а  ха- 
лы қты ң  қамын  жемей-ақ.
Б.  Қой,  олай  деме.  Бір-бірімізге 
жәрдем 
беріп, 
білгенімізді 
білмегенге  үйретпесек  болмайды, 
бізге  үлгіні  қүмырсқадан  алу  керек. 
Қ. 
Бүкіл 
халыққа 
білгенімізді 
қайтып  үйретеміз?
Б.  Ж у р н ал   „Айқап"  ше?
Қ.  Ал,  енді  маған  не  қыл  дейсің?
Б.  Саған  айтатүғын  сөзім  мынау: 
„Айқаптың"  жылдық  бағасы  тек  2 
сом.  Сол  журналды  жазып  алуға 
ақш ам  жоқ,  кел  қазірге  екеуміз 
бірігіп  алайық.
Қ.  Мен  қазақш а  оқу  білмеймін, 
маған  журналдың  керегі  аз.
Б.  Білмесең  үйрен.  О ры сш а  оқып 
жүріп,  қазақш а  білмеушілігің  бек 
үят.  Амандық  болса,  бір-екі  жылдан 
соң  учитель  боласың,  жастарға  бас- 
шы  боласың.  Егерде  бір  адам  хат 
жазып  бер  десе,  қазақш а  білмеймін 
деп  түрасы ң  ба?
Қ.  Қ азақш а  мен  аздап  жазуды  һәм 
білемін,  бірақ...
Б.  Аздап  білсең,  енді  дүрысгап 
білерге  керек.  Халық арасы н а оқып, 
түсіндіріп,  журналдың  пайдасы  мы- 
надай,  мынадай  деп  айтып,  үлгі  бе- 
рерге  керек.  Біз  қайткенде  сүтімізді 
ақтаймыз?
Қ.  Осы сенің айтқан  сөзіңнің бәріне 
де 
түсіндім, 
үлгі 
берелік, 
сүт 
ақталық,  халыққа  қызмет  қы лалы қ 
дегенің  бек  тиімді, 
бірақ  соны 
істерге  мойным  жар  бермейді.
Б.  Қайтерсің,  құдайдың  салғанына 
көнбек тиіс,  солай  ма?  Сен екеуіңдей
74

Алланың  жаратқан  адамдары да  көп 
пе  екен?  Біздерді  адам  болады  деп 
расходтанып 
оқытып 
жүр-ау. 
Біздерге  де  ақ  пенен  қараны,  халал 
мен харамды,  жақсы менен жаманды 
айы раты н  пайдалы,  халық үшін  өзін 
қүрбан 
қылатүғын 
адамдарға 
қарайтүғын 
көзбенен 
қарап, 
қарамызға 
мәз 
болып 
жүр-ау. 
қайдан  білсін,  біздің арамызда адам- 
ны ң беті  қойдың кенесі сықылданып 
күнін  өткізіп  жүрген  адамдардың 
көп  екенін.
Сыдық,  Бисалшл,.
XXX
Қазағым,  оқу  оқы  жатпа  босқа,
Көрініп  оқу  менен  дүспан,  досқа. 
Дүннеге  ж аңа  келген  адамдай-ақ, 
С алайы қ  надандықты  таптап  астқа.
Оқыңыз,  тек  жатпаңыз,
шабандықпен,
Табылар  түрлі  өнер  ғылым  көптен. 
О қудың  қадірін  білмей
қазақ,  түрікмен 
Ж атты ңы з  бүл  күнгеше
надандықпен.
Болыңыз  түрікмендерге
сендер  өрнек,
Пенденің өз  қолында  өнер  көрмек.
...  сізге  түрікмен  оқыр  деймін,
Атадан  қалған  мирас  кісіге  ермек.
Дүниеден  ешбір  хабар  аласыз  ба, 
Көңілге дін,  милләтті  саласыз  ба?! 
Түрыңыз  бас  көтеріп,  ғылым  үшін, 
Япырмау,  басқалардан  қаласыз  ба?
Дүниеде  әрбір  затты  керек  көру,
Көрген  соң әрбіреуін  ләзім  білу. 
Солардан  қазақ,  түрікмен
бос  қалыпты, 
Қүдайдың әмірі бар ғой „фагіт біру". 
Көп  неге  орынсыз  сөз  жазу  керек, 
Дүниеде тірі  жүрсең,  оқу  керек.
Ғылым  жоқ  адам  да,  бір,
хайуан  да  бір, 
Достарым,  оқу  керек,  оқу  керек.
Түрікмен Ш ахмуратназари.
XXX
Өнер  жоқ,  біздің  қазақ  баласында, 
Ж асы   түгіл,  ғақылы  бар  данасында,
75
Шамасы  4-5  миллион халқымыз ғои, 
Ж айылған  сахараның даласында.
Ғүмырын  пайдасызбен  өткізіп  жүр, 
Партия  үрлық,  зорлық  пәлесінде, 
Пайда  менен  зиянды  білмей  жүрміз, 
Мәйегіне білімдіктің кірмей  жүрміз. 
Қанша  ақша  партияға  шашсақтағы, 
Милләттің  пайдасына
бермей  жүрміз.
Аспаннан  рақымет нүры  жаусадағы, 
Керек  деп  жңнастырып
термей  жүрміз.
Ғалымдар  шариғаттан  айтсадағы, 
Көзімізге ілтифат қып  ілмей  жүрміз.
Өзіміздің адасқан  жолымызбен 
Бастаса  түзулікке  ермей  жүрміз. 
Басқалар  қатарына  кіре  алмадық, 
Біруақыт жарықпенен жүре алмадық. 
Ойлаған  пайдамызды  адам  болса, 
Оны  бір дүшпан  біліп көре алмадық.
Әуелден  алты  ауызды  қазақпыз  ғой, 
Нық басып бір орында түра алмадық. 
Мәжіліс  болса  сөзіміз  үлгісіз  боп, 
Дегенім  ғылым,  өнер  қүра  алмадық.
Баспаймыз  қанша  айтсақ та
ілгері  атгап,
Шыға  алмай  қисық  жолдан
жүрміз  жақтап. 
Естуге  пайдалы  сөз  саңыраумыз, 
Табылса  өтірік  сөз  соны  қостап.
Бүда  бір  дерт емес  пе  бойға  сіңген, 
Әсіресе  мырзаларда  атқа  мінген. 
Пайдасы  өз  басынан  аспай  да  жүр. 
Сырты  алтын,  іші
фальш  кісімсінген.
Өнер  бітпес  сыртынды  бояуменен, 
Теңелмес үйықтап жатқан  ояуменен. 
Мағынасыз  зорайған  әурешілік, 
Мысалы,  атты  бір  ме  жаяуменен.
О қы саң  газет-журнал
мылжың дейді, 
Сабырлы  пайдалы  деп  білдім  дейді. 
Сөйлесең өздеріне тиісті  сөз,
Ой,  пәлі  кеңес  осы  білдім  дейді?!
Осындай  надандықтар  түпке  жетті, 
Ғылым,  өнер,  мағырып  жаратпаған. 
М ың  рахмет  сол  адамға  айтар  едік, 
Болса  егер  пайдалы  іске
түрақтаған,
* 
? 
Баймухамет  Бейсенбиеа.
і

„Айқап  оқушыларына
(Кеңесіп  пішкен  тон  келте  болмай- 
ды).  Қ азақ  мақалы.
„ Айқаптың"  8  нөмірінде Ғабдрахман 
Ж үсіпұғы лы   „Ж урналды  жұмасына 
бір  немесе  ай ы н а  екі  мәрте  шығару 
керек,  бүған әрбір оқуш ылар жәрдем 
ету  керек.  Ж үрт  "әу"  десетүғын  бол- 
са,  алдымен,  өзім  шамам  келгенше 
жәрдем  берер  едім"  деп  жазады.
Бүл 
сөзге 
оқуш ыларымыздың 
қандай  жауап  берері  бізге  қазірге 
мағүлым 
емес. 
Бүл 
турада 
біз 
өзіміздің 
бірқатар 
пікірмізді 
оқуш ы лары м ы зды ң  алдына  салып 
сынатуды  мақүл  көрдік.
Ж урн ал д ы ң  
тоқталмай 
шығып 
түруы  үшін  пүл  керек,  бүл  әркімге 
белгілі.  Ж урн алды ң   сөзі  ажарлы 
һәм  халыққа  пайдалы  болуы  үшін 
қаламға  жүйрік  білгір  жігітгердің 
жәрдемі  керек,  мүны да әркім  біледі. 
Осы  екі  мүқтаж  табылып  түрғанда, 
әлбетте,  журналды  акы н а  екі  рет 
ш ы ғару  ғана  түгіл,  жүмасына  бір 
мәрте  ш ығаруға  да  болар  еді.  Бірақ 
қазіргі 
күнде 
осы 
екі 
мүқтаж 
„Айқап"  ш ы ғаруш ы ны ң  қолында 
түіел  бар  ма,  жоқ  па?  Ж о қ   болса, 
қалайш а тәдбір  етіп түгелдеуге бола- 
ды,  осы  жағын  қарастырайық. 
Қазіргі  күнде  біздің  қолымыздағы 
ж иналған  пүлдың  шамасы  журнал- 
ды 
осы 
күнгі 
қалпында 
жыл 
ақ ы р ы н а  ш ейін  тоқтатпай  алып  ба- 
рарлы ққа, 
ай ы н а 
екі 
мәртебе 
ш ы ғаруға еш  мүмкіндік емес.  Егерде 
оқуш ы лары мы зды ң 
„Айына 
екі 
мәрте  ш ы қса  екен “  деген  тілегін 
ж еріне  жеткізбекші  болсақ,  журнал- 
ды 
алуш ы ларды ң 
осы 
күнгі 
қалыптан  ең   кем  болғанда  екі  есе 
арты қ  болуы  керек,  бүл  бір.
Екінші  ж урналды ң  сөзі  ажарлы, 
мағыналы  һәм  пайдалы  болуы  үшін 
(бірқатар талапкерлер сөз жазып жа- 
тыр) 
мұнан 
былай 
жүйріктеріміздің  һәм  жүрт  ағасы 
ж ақсы лары м ы зды ң 
қаламменен 
жәрдем  етулері  керек.
С оны ң 
үшін 
біздің
оқуш ы лары мы зға айтайы қ дегеніміз
—  егерде  ж урналды ң  айы на  екі  рет 
шығуын  тиіс  десе,  әр  журналға  жа- 
зылған  адам  келешек  жыл  үшін  өзі 
ж азы лған н ы ң   үстіне,  тағы  бір  яки 
ж аңа 
жазылушы 
тауып 
бере 
алғандай  болса,  күн  бұрын  біздің  ... 
басқармамызды 
хабарландырсын.
Ж азы луш ы   көбейсе,  біз  келешек 
ж аңа 
жылға 
шейін 
тиісті 
хакімдерден  рұқсат  алып,  журналды 
айы на екі  рет шығаруға тырысамыз. 
Ж ән е бір сұрайы қ деген сөзіміз жур- 
налымыз  осы  тәртшпенен  шыға  бе- 
руі  жарай  ма,  болмаса,  тәртібін 
өзгерту  тиіс 
пе? 
Тиіс  болғанда 
қалайш а  өзгерту  керек?  Осыларды 
көрсетулерін  үміт етеміз.  Сөзіміздің 
басына  басын  қойған  аталарымыз-
ды ң мақалыценен  іс етсек,  инш алла
ісміз  ілгері  жылжыр.
м. с.
Қ азақ  пайдасындагы  жерді  алу 
турасындағы  низамдар,  бұйрықтар
Қ азақ  пайдасындағы  жерлерді  ала- 
ды,  қыстауларынан  көшіріледі.  Қай 
жөнменен 
алып, 
қай 
орында 
көшіреді, 
оны 
қазақ 
білмейді 
Ж оғарғы  хакімдердің  қазақ  жері  ту- 
расында 
шығарған 
низам, 
бүйрықтары 
болса 
да, 
ол 
бүйрықтарды 
мүндағылардың
қайсылары 
орны на 
келтіріхі, 
қайсылары 
орнына 
келтірмейді. 
қазақ  жол  ретін  білмейді  дейді  де 
біреулері  жолменен  істемей,  жосып 
бетімен  кетеді.
М ынауың  жолсыз  ғой  деп  қазақ  да- 
уласа 
алмайды. 
Білмейтүғын 
қазаққа  бәрі  жолды  болып  көрінеді. 
Сондай  жолсыз  істерден  орынсыз 
жәбір  көріп,  әуре  болып  жүрген 
қазақтар 
көп. 
Қыстау 
салған 
жерінен  айырылып,  қыстайтүғын 
жаңа  жерді  общества  бермей,  жер
алып  беріп  орналастыруға  міндетті. 
Мекемелер 
оған 
қабырғасы 
қайысып  қайғырмай,  екі  жыл,  үш 
жыл,  төрт  жыл  пішен  шаба  алмай, 
егін  сала  алмай,  отырарға  орын тац- 
пай  сандалып  жүрген  қазақтарды 
көз  көріп түр.  Қ азақ жерін  алу тура- 
сында  ш ыққан  низам,  бүйрықтарды 
қазақ білсе,  осындай  жер  көшірулер 
азаяр  еді  деймін.  Ж ол  бойынша 
қазақты 
қыстауынан 
көшірмей 
түрып,  жаңа  жерден  орын  сайлап 
беруге  міндет,  қазақ  көшкенде  даяр- 
лап,  шығарып,  белгілеп  берген  жер- 
ге  көшпек.  -Ж аңа  жер  бергенше 
орнынан  қозғалмасқа.  Бұл  жолды 
білмей, 
мүжық 
қуып 
шығарды, 
пәлен  қуып  шығарды,  отыра  алма- 
дық  дейді.  Мүжық  болсын,  басқа 
болсын,  низамнан  күшті  емес.  Ж ол-
76

ды  іске  көнуге,  жолсызға  көнбеген- 
нен 
ғайыпты 
болмайды. 
Үй- 
мүлкімізді 
көшіргенде
дүрысгықпенен 
кеспеді, 
арзан 
бағалады  деп  жүрген  қазақтарды  да 
көреміз. 
Осылардың 
бәрі 
де 
қазақты ң 
жол 
білмеген 
нашар- 
лы ғы ны ң  кесапаты.
Ж ал п ақ   жүрттың  бәрі  болмаса  да, 
жалғыз-жарым  аз да  болса,  пайдала- 
нар  деген  ниетпен  қазақтың  жерін 
алу  турасындағы  ш ыққан  низам, 
бүйрықтарды  қазақш аға  аударып, 
бірте-бірте 
„Айқап” 
арқылы 
жүртгың  қүлағына  тигізбек  ойым 
бар.  Ж ән е де жер  жайындағы  низам 
жолын 
білмейтүғын 
қазақтар 
„Айқап"  арқылы  жол  сүрауды  ғадет 
етсе  екен,  шамасы  келгенше  әркім 
айтып  берер  еді.
Қ азақ  пайдасындағы  жердің  ар- 
тығын  алу  турасында  шыққан  ни- 
зам,  бүйрықтардың  ең  әуелі  білуге 
керегі:  1909  жылы  9  июньде,  мини- 
стрлердің  Советі  үнатып  шығарған 
насихат-бүйрық.  Бүл  бүйрық  қазақ 
ж ерінің 
арты қ 
қарасгырып 
шығаратүғын  мекемелерге  көрсет- 
кен  көшесі,  жолы.  Бүл  бойынша 
істеген  істер  жолды,  мүнан  тысқары 
істелген  істер  жолсыз  болсын  деп  9 
ию ньннің  бүйрығы 
22 
пунктқа 
бөлінеді.  Қай  пунктте  қалай  етпек 
жол 
айтқанын 
төменгі 
жа-
зылғандардан  қарандар.  Түсініксіз
жері  болса,  „Айқап"  арқылы  әркім
сүрасын. 
в
Ауған  мүжықтарды  қонды*ру  үшін 
һәм  мемлекетгің  басқа  керегіне 
қажет орында олар үшін  Ақмола,  Се- 
мей,  Торғай,  һәм  О рал  облыстарын- 
дағы  жерлердің  шамасын  білмекке 
жасалып,  1909-ынш ы жылы 9 июнь- 
де, 
министрлер 
Советі 
үнатып 
ш ығарған  инструкция,  яғни  насихат 
бүйрығы:
1) 
Пункт: 
қазақ 
пайдасындағы 
жердің  артықтарын  мүжықтарға  я 
патш алық  керегіне  шығару  жолы 
Тоблск,  Томск,  Енесейск,  һәм  Ир- 
кутск 
губерналарда 
жер 
кесуге 
шығарған низамның*  124,  127,  129, 
130,  134,  154-інші  статьяларының 
жөнімен 
болып, 
осы 
насихат 
бүйрықтың  2  пунктінен  бастап,  19 
пунктіне ш ейін айтылған жолдардан 
тысқары  кетпеске.
2)  п.  Қазақ  пайдаланып  отырған 
жердің 
мемлекет 
билігіне 
жер 
шығарғанда,  қазақтардың  қазіргі 
күн  көріс  қалыбына  қарай,  шаруа- 
сына 
жетерлік 
жер 
қалдыруға. 
Қазаққа  қалғанда  жететүғын  жердің 
шамасын,  өздерінің  жерлес отырған 
ыңғайына  қарап,  тап-табына  бөлек
мөлшерлеуге.
3)  п.  Қазаққа  жетерлік  жер  деп  ша- 
малағанда  өлшеуіш  болатүғын  сол 
жердегі  қазақтың  тәуір  ауқатты  де- 
ген үйінің шаруасына жетерлік жер. 
Былай  еткенде  жердің  қай  шаруаға 
жарамды һәм қазақтың шаруасы қай 
қалыпты яғни  отырықшы болып мал 
бағудан  нағыз  егінші  болуға түрмы- 
сы қанша жақын я алыс.  Қыстаулық, 
жайлаулық жерлерден  қазаққа бөлік 
шығару 
керек. 
Орындарында 
қыстаулығын  өз  алдына,  жайлау- 
лығын 
өз 
алдына, 
мөлшерлеп 
қалдыруға  ...  аз,  көп  отыруына 
қарап.
4)  п.  Қазақтарға  қалатүғын  жердің 
шамасын  анықтап  білу  үшін,  жер 
министрінің 
әмірі 
мен 
әртүрлі 
жүмыстар  болады.  Ж ердің  түрін, 
түгін, елініңы ңғайы н,  жігін, жанын, 
малын,  шаруа  қалыбын  білуге. 
Мүнымен  көрінеді:  а)  қаралымыс 
жерді  шаруасы  бар  қанша  үй  пайда- 
ланып 
отыр, 
арасындағы 
қонақтарды  басқа  көріскенде;  ә) 
Қанша 
еркек 
жаны 
бар; 
б) 
бағылатүғын  қанш а  малы  бар;  в) 
жыртатүғын жері  қанша,  шабатүғын 
шөбі қанша;  г)  мал, егін  пішен, елдің 
ауқатына  қарай  бөліп  тартқанда 
қаншадан  келеді;  ғ)  қандай  шаруаға, 
қанша  жер  қолайлы  екендігі;  д)  су- 
дың  даяр  суаты;  е)  бір  бас  малды
асырауға  қанша  жайылым,  қанша 
шабын,  жер  қажет һәм  орта  ауқатты 
шаруашылықпенен  көруге  қанша 
мал  жеткілікті.
5)  п.  Қарастырып,  сүрастырып есеп- 
теп  білгеннен  кейін  жерді  қай  ша- 
руаға 
жарақты 
түріне 
қарап 
тілім-тілім  бөледі.  һәм  әр  тілімге  өз 
алдына  норма  яғни  пәлен  десятина 
жер  шаруа басына я  жан  басына деп 
мөлшер  істейді.  Ж асалған  норманы 
генерал  губернаторға,  жоқ  обл^і- 
старда 
правлениялар, 
жер 
ми- 
нистрінің 
бас 
мекемесіне 
тапсырады.  Өз  ойларын  қоса айтып,
*с». 
З ак.,  т.  IX.  особ.  прилож.  к.  н.  ҮШ.  Прав.  пвресел  по  лродолж.  1906  г.
77

оны  жер  м инистрінің  мекемесі  ми- 
нистрлердің советіне кіргізеді,  бекуі 
үшін.
6) 
п. 
Қ азаққа 
мөлшерлеп 
қалдыратүғын 
жердің 
есебіне 
қолайсыз  жерлер  кірмейді,  мысалы, 
сулар,  қүмдар,  ащ ы   көлдер,  каран- 
тиндегі  малдар  байлайтын  жерлерг 
керуен  жүретін,  мал айдалатын жол- 
дар.  Бүл  жолдардың  ені  жайлаулық 
жерде  ш ақы ры м   ж ары мнан  аспай- 
ды,  қы стаулы қ жерлерде сарж ыннан 
аспасқа.
7)  п.  Ж е р   ы ңғайы м енен бөлген жер- 
лес 
ауылдардың 
ш аруасы на 
жеткілікті 
деп 
қалдырған 
жер 
жеткіліксіз  болса,  аралары нда  мал- 
дары   көп  байы  болғаннан  һәм 
егетүғын  егіні,  шабатүғын  пішені 
көптіктен 
ол 
ауыл 
ауылдарға 
мүқтаждығына  қарай  шамалап  5- 
інш і  пункт  бойынш а  қалдырған  сы- 
бағалы 
жердің 
үстіне 
қосымша 
арты қ  жер  қалдыруға  да  болады. 
Мүндай  арты қ  жерді  қалдырар- 
қалдырмас билігі министрлердің Со- 
ветінде.
8) 
п. 
Қ азақ 
жеткілікті 
жер 
қалдырғанда 
(5-пунктіндегі 
айтылған)  көп  ортасындағы  жайлау 
жерді я  қыстау  қасындағы жайылым 
жерді,  сол  арадағы  жер  кіндік  елден 
басқа,  көшпе  келімсек  елдер  де  пай- 
даланып  жүрген  болса,  сол  жердегі 
ш аруаға  қалып  етілмес  мөлшерме- 
нен  көшпелілерге  де  жер  қалдыру 
керек. 
О ларды ң 
отыратүғын 
уақы ты на  қарап  һәм  соңғы  жылдар- 
да көшіп  келіп жүрген  үйлердің сан- 
ына  қарап.  .
9)  п.  Қазақтан  артылған  жерді  пат- 
ш алы қ 
керегіне 
алғанда 
бүл 
алатүғын  жерлер  қазақпенен  аралас 
болып, 
аралары н 
үзіп, 
қаты насты рмасты қ  болмасын.
10)  п.  Патш алық алатүғын жерменен 
қ а зақ   пайдасында  қалатүғын  жер- 
лердің  жігін  аш қанда  1 1 -пунктге 
айтылған  орындарда  болмаса,  сөзсіз 
қазақ ты ң  
өзінде 
қалуға 
тиісті 
нәрселер.
а) 
Қ азақтарды ң 
орнығып 
қора- 
қопсы,  үй  салып,  қыстау  еткен  жер 
орнындағы  жер.
б)  Қ азақтарды ң  өз  күшімен  қазған 
ары қтары ,  істеген  бөгеттері  (бай- 
лаған  тоғандары);  у)  жеміс  ағашы 
егілген 
бақш алары; 
жай 
ағаш 
егілген  жерлері;  в)  егіндік,  пішендік 
жерлері,  егінге я  пішенге  қолдан  су-
арғаннан жарап түрған жер я қолдан 
суарса,  жарағандай  жерлер.  қазак 
пайдасына,  сол  жердегі  мүжыққа 
берген  мөлшерменен  алынады,  бүл 
ретте  қазақты ң  жалға  бермей,  өз 
еңбегі  сіңген  жерлердің  бәрі  де 
ықтималынш а  қазаққа  қалатүғын 
жер  есебіне  кіру  керек. 
д)  адам  қойылып  келе  жатқан  зират- 
тар,  халық  қадірлейтін  молалар,  ни- 
зам  жолыменен  салынған  мешіттер. 
...  Ш аруа  і&регіне  я  өздері  түруға, 
қазақты ң  уақытша  салған  қора- 
қопсы, 
үйлері 
түрған 
жерлерді 
алуға,  бүл  уақытш а  салған  нәрсені 
тоқтатуға  болмайды.
11)  п.  Мүжық  поселкелері  сусыз  я 
суға  мүқтаж  болатын  жерлерде  яки 
мүжық  жерлері  мен  қазақ  жерлері 
аралас... 
болатүғын 
орындарда 
жоғарыда 
10 
пунктте 
а, 
б, 
у 
қаріптерінің түсында айтылған  жер- 
лердің бәрі де қазақ пайдасына алы- 
нады.  Бірақ ондай  жерді алғанда  сол 
болыстағы  жерден,  болмаса  өзге  бо- 
лыстағы  жерден,  жері  алынатүғын 
қазақтарға 
өз 
жеріндей 
егіндік, 
пішендік  жер  алып  бергеннен  кейін 
һәм  а,  б,  у  қаріптердің  түсында 
айтылған 
еңбегімен 
істелген 
нәрселерінің  бағасын  төлегеннен 
кейін  алуға тиіс.
12)  п.  Қ азақты ң  егін  еккен  я  егейін 
деп  даярланған  жері  патш алы ққа 
алынатүғын  болса,  ол  жерлер  егін 
жиып  алғанша,  бүрынғы  и есін ің  
қолында  бола түрады.
13)  п.  Ж ерін ен   көшірмекші  болған 
қазақтарға  көштің  ш ығыны...  10- 
пунктте  а,  б,  у  қаріптерінің түсында 
айтылған 
жерлерін 
алғандықтан 
көрген  залалы  үш ін  осы  насихаты- 
ны ң  бүйры қты ң  14-16-пунктерінде 
айтылған  жол  бойынша  көшіруден 
бүрын  ақш а  төлеуге тиіс.
14) 
п. 
Көшірмекші 
болған 
мүліктерді,  алынбақш ы  болған  жер- 
лерді,  су  үшін  жасалған  нәрселерді, 
егілген  ағаш,  уа  егіндерді,  жер 
ж үмысының  чиновниктері  (произ- 
водитель работ)...  Қағазға жазылады; 
а)  үй  иесінің  есімі;  б)  жердің  түрі, 
үстіне 
салған 
мүлкі, 
еккен
ағаштарыменен;  в)  үй  иесі,  білім 
иесі  адамдары  қазақты ң  жер  жүмы- 
сы ны ң  чиновнигі  бәрі  қоысылып 
мүлікке кескен  бағалары;  г)  Көшетін 
мүлікті  жаңадан  берген  қонысқа 
көшіруге  шығатын  расход;  д)  бүзу 
расходы,  қайтадан  орнату  расходы,
78

сыьатын-бүлінетін  шығындар  ме-
Нен 
ие 
су 
ушін 
қазылған 
арықгардың,  байлаған  тоғандардың 
(бөгетуердің) 
егіп 
шығаратын 
ағаштар  ...  егумен  ш ыққан  жер 
түгінің бағалары  бүл  қағазда  басын- 
да  болған  мүлік  иесі;  жер  жүмысы- 
н ы ң   чиновнигі,  басында  болған
білімді  адамдары  қазақты ң  қолын
қояды. 
V
15)  п.  Бүл  тіркеу  қағаз  алынатын
жердің жігін аш қан планы мен мүлік 
иелерінің 
сүраған 
хақысы 
шығынымен  бәрі  мезгілдік  (времен- 
ная)  комиссияға  түсіп,  сонда  присе- 
ленск 
правленияның
145-49-статьяларының 
жолымен 
қаралады.  Егерде  жер  жүмысының 
чиновнигі  тіркеген  мүлкінің  кескен 
бағасының  дүрыстығын  анықтау 
қажет болсги мүліктің басына барып, 
қайтадан  кдғазға  тіркеп,  қайтадан 
бағалайды.
16)  п.  Мезгілдік  комиссияның  кес- 
кен  бағасына  риза  болмаған  мүлік 
иелері  областной  правленияның об- 
щ ий  присутствиесіне  арыз  айтады;
оны ң айтқан  хүкімі  бітім.
17)  п.  Ж ер  жүмысының  чиновнигі 
жері  алынған  қазақтардан  үй  басы- 
на  бір адамнан  шақырып,  волостной
управитель  һәм  ауылнай  старшина- 
н ы ң   алдында  жер  алатын  жобасын 
(проект) 
айтып 
естіртеді,
естірткеніне 
протокол 
жасалады. 
Оған ш ақы ры лған қазақтардың лау- 
азым  иесі  адамдардың,  чиновниктің 
қолдары  қойылады,  протоколға  жа-
зылады.
а)  Чиновник...  планы  не  б)  оның 
планы турасында қазақта айтып, чи- 
новник  қабылдаған,  қабылдамаған 
арыздары;  у)  қазақты ң қабылданған 
ары зы   бойынша  түзетіліп  шыққан 
жердің планы,  граница жүретін жер-
лерін  қалдырмай  түгел тіркеген.
18)  п.  Мужықтарға  алатүғын  я  пат- 
ш алы қ  запасқа  шығаратын  жер- 
лердің 
планы 
преселенчинск
п рави лан ы ң   (  1  суд  закон  том  IX
145-1 
4 9
-статьяларының 
жолымен 
қаралып  бекітіледі.  Мүны  қарайтын 
мезгілдік  комиссияның  ішінде  жері 
кететін  волостной  сьезімен  сай- 
ланған  дауыс  иесі  бір  өкіл  болады.
19)  п.  Қ азы налы қ  жерге  салынған 
қалалар  қазақтарменен  сулас  болса, 
ол  суды  қалай  пайдалану  ретін  пре- 
селенчиск  правленияны ң  145-149- 
статьяларының 
жолы 
бойынша
мезгілдік комиссия айырады.  Комис- 
сияның  хүкіміне  риза  болмаған 
жағы  областной  правленияның  об- 
щий  присутствиесіне  арыз  айтады.
20)  п.  Отырып  қала ретінде боламыз 
деген  қазақтарға  жер  бөліп  бе- 
ретүғын партиялар  қазақ пайдасына 
қалатын  жерден  (5-інші  һәм  9-пунк- 
ттерде 
айтылған) 
ауған
мүжықтармен  теңгеріп,  жан  басына 
15  десятинадан  асырмай  жер  кесіп 
береді.  Олардың хүкімет билеу тура- 
сындағы  һәм  сот  реті  общий  кресть- 
янск  положенияның  47-112  һәм

жүктеу/скачать 28,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: