Дәріс № 11. Тақырыбы: Ұлы Қазан социалистік революиясынан

139 
1918 жылы орталықта және көптеген басқа аймақтарда халық білім беру 
мекемелеріндегі жұмыскерлердің 81 създі мұғалімдердің 164 съездері 
өткізілді. Бұл съездарда саяси сұрақтар, халыққа білім берудегі 
революциялық принциптері туралы және совет үкіметіндегі мектептердің 
гуманистикалық мақсаттары туралы сұрақтар көтерілді. 
1918 жылы 30 қыркүйекте ВЦИК мәслихатында «біртұтас еңбек 
мектебінің жағдайы» атты қаулы қабылданды. «Қаулы...» бастапқыда 
қабылданған деректер демократикалық ағартуда көптеген жетістіктерге 
жетті. Негізгі қоғамдарды жариялау барысында: ақысыз, тегін міндеттерді 
қою, дінге қатысты емес білім беру мекемелерінің мақсаты болады, «Қаулы» 
бұл жалпы біртұтас мектептің типін енгізді, 9 жыл білім беретін мектептің 
негізі қонады. Бірінші оқытуды 5 жастан (8-13 жасқа дейін), екінші оқыту 
баспалдағы (13-17 жасқа дейін) болды.
Жаңа мектептегі оқыту процесі жалпы білім беру сипатта басу керек еді. 
Бұл жұмысты ұйымдастыруда, негізгі орын физикалық және эстетикалық 
тәрбие алды. Мектептің негізгі өмірінің мақсаты қоғамға пайдалы еңбекпен 
айналасу болды. «Қаулы» ашық эксперименталдық сипатта болды. Оқыту 
процесі мұғалімдерді таңдаумен және үй жұмысы басшылығымен 
ерекшеленеді. Сонымен мектепті бітіру, кіру, көшу барысында емтихандарды 
алып тасталды. 
1919 жылы РКП-ң 8 съезінде партиялық бағдарламасы енгізілді, бұл 
жобаны В.И. Ленин қабылданды. 
Оның бір бөлімінде халыққа білім беруі жазылды, мұнда былай жазылды: 
«Халыққа білім беру аймағында РКП негізгі міндеті 1917 жыл октябрь 
революциясы кезінде бастаған буржуазия билігіндегі қорғауға айналған 
мектептердегі қоғамды топтарға бөлетін мектептерді жойып, коммунистік 
қоғамды қайта қалыптастыру». 
Совет үкіметі мпектептегі көп назар аударды, бірақ қаулыларды енгізуіне 
байланысты мектептердің жағдайлары нашар қалпында қала берді. Оқу 
орындары 
оқу 
құралдарымен 
және 
құрылғыларымен 
жеткіліксіз 
қамтамасыздандырылғанды, көптеген жағдайларда мектептер әскери 
мекемелерде аруханалардан орын алуға тура келді. Білім беру барысында 
қарапайым заттардың өзі қалам, қағаз, бор жетіспеді. 1920жылы Халық 
ағарту комитеті орта мектептерге жарты жылдыққа орташа есеппен 
1қарындашты 60, бір қауырсын қаламды 22, бір қаламды 12, бір дәптерді 2, 
бір сияны 100 оқушыларға таратты. 
Барлық қиындықтарға қарамастан 1920жылы совет ішінде 9.7 млн оқушы 
бар 118400 мектептер болды, ал соғыс алдында 1914 жылы Ресейде 7.8 мил 
оқушы бар 106400 мектептер тіркелді. 
1919 жылы 26 желтоқсанда мекеменің ұсынысымен дайындаған және 
бекітілген «РС ФСР халқының арасындағы сауатсыздықтар туралы» 
деректерге қол қойылды. Оған сәйкес совет үкіметінің 50жыл дейінгі барлық 
тұрғындары орыс немесе нан тілінде білім алуға міндетті болды. Бүкіл 
мемлекет бойынша 10 мыңдаған сауатсыз ликвидициялары және аз 
сауаттылар мектебі пайда болды. Мұғалімдер, комсомаолдар әр түрлі маман 

140 
иелері осы мектептерде қоғамдық жұмыс түрінде оқытылды. Сонымен қатар, 
олар кішігірім сауатсыздар таптарымен және де жеке дайындалды. Халықты 
Ағарту Комитетінің бүкіл Ресейлік сауатсыздық ликвидациясы жедел 
комиссиясының жүйесіндегі басқарылған бүкіл халықтың сауатсыздыққа 
қарсы екні болып көрінді.
Азамат соғысының қиын қыстауында және халық шаруашылығының 
құлдырауы кезінде совет үкіметі балалардың денсаулығын сақтау және 
олардың жағдайларын жақсарту үшін қолына келгенін жасады.
1912 жылы Лениннің декретіне байланысты балаларды қорғау кеңесі 
құрылды, оның мақсаты әртүрлі халыққа білім беру комитеттерінің іс-
әрекетін қадағалау, өсіп келе жатқан балалардың өмірін ұйымдастыруға 
қатысты болды.
Кейінірек бірнеше деректер қатарынан қабылдады, негізгі бағыты 
балаларды азық-түлікпен қамтамасыздандыру. «Балаларды тамақтандыру 
орынды» 1914 жылға дейінгі балалар, алдындағы жарлықты 1916 жылға 
дейін кең ауқымда тарату болды. 
1919 жылы алғанда 2 мил 458 мың бала халықты ағарту комитеті арқылы 
киім-кешек, ал 9 мил 450 мың аяқ киімдер берілді. Халық Ағарту Комитеті 
Халықтың денсаулығын сақтау Комитетімен бірәгәп әлсіз балаларға арнап 
мектептерін ашты. 1920ж жазында 40 мың Мәскеулік және 20 мың 
Петроградтық жұмысшылардың балалары демалуға ауылды аймаққа 
жіберілді, олар бұрынғы дворяндардың үйлерінде тұрды. 1918 жылы бірінші 
дүниежүзілік соғысқа дейін патшалық Ресейде 2.5 млн қиын балалар 
тіркелінді, осы соғыс кезінде қаоаусыз қалған балалардың саны артты. Совет 
үкіметінің алдында қараусыз балалармен күресу негізгі міндет болып 
табылды.
Мыңдаған балаларды физикалық және моральдік өлімнен сақтау керек 
болды. Осыған байланысты балалар үйлері құрылды. 1912 жылы басында-ақ 
мектепте 5 мыңнан астам балалар үйі болып, онда 260 мың бала тәрбиеленді. 
Келесі жылда балалар үйінің саны 7 мың 815-ке жетті, 415 мың бала 
тәрбиеленді. 
Ұлы Октябрь социалистік ревалюция жеңілісінен кейін Ресейден шеткей 
орналасқан басқа ұлттар аймағында совет билігіне танас бастағанды совет 
үкіметінің «Ресей ұлттарының құқықтық декларациясы», Ресейдің барлық 
ұлттардың теңдігін олардың халықтық комисарият құрылды. 1918 жылы 
орыс емсе ұлттардың аймақтарында өздерінің ана тілдерінде басқару 
орындары: соттар, мектептер, ағарту мекемелері құрылды. Әртүрлі ұлттарға 
арналған халықтық комисариятта мәдени ағартушылық комиссия құрылды. 
Содан кейін ұлттарға арналған мәдени ағартушылық бөлімдер ашылды. 1919-
1920 жылдары аралығында Мәскеуде және басқа аймақтарда орыс емес 
ұлттарға арналған ағартушылық съездер болды. (Бүкіл ресейлік ұлттарды 
ағарту Мәскеу, 1919 жылы, Чуваштарды ағарту съезі Қазан 1919ж). Ұлттық 
педагогтарды дайындау жұмыстары қолға алынды. Әртүрлі ұлт тілдерінде 
кітаптар шығарыла бастады. Ал сауатсыз халыққа өз тілдерінде әліпи 
жасады. Көптеген қиын қыстауларға қарамастан (Азамат соғысы, ұлттық 

141 
кадырлардың жетіспеуі) қысқа уақыт ішінде 1919-1920.Совет үкіметі орнаған 
әртүрлі ұлттар аймақтарында қатысушылардың саны революциялық 
уақытпен салыстырғанда едәуір өсті. Мысалы, 1914 жылы Түркістан 
аймағында 500 бастапқы мектеп, 30 мың оқушылар болды, ал 1920 жылы 2 
мыңнан астам мектеп және 170 мың оқушылар болды. 
Үлкен жеңілдік ретінде орыс емес ұлттардың дінгк қатыссыз жалпы орта 
білім беру мектептері ашылды.
1920ж Халық Ағартушылық комитеті совет мектептерінің білім беру 
жоспарын жариялады. Түсіндірме қоғамының нұсқамасында бірінші топпен 
сабақ өткізу балабақшадағы сабақтар жалғасы болды: тілді дамыту, 
табиғатпен таныстыру, сурет салу, сауатты санауға үйрету т.б. 
Кейінірек совет өкіметінің білім беру жоспары бірнеше рет өзгертілді. 
Бірақ оның негізгі сипаты совет мектептерінің білім беру жоспары 
революцияға дейінгі Ресейдің және жаңа капиталистік елдердің білім беру 
жоспарынан ерекшеленді, бұл жоспарда айқын көрінгені: 
1. Оқу пәндерінің жан-жақты құрылымы бұған гуманитарлық, физика-
математикалық, биология ғылымдары енеді; 
2. Тіл мен әдебиетке 138 көп сағат бөлінді және матиматикаға (36 сағат);
3. Жаратылыстану, физика, химияға 148 сағат бөлінді;
4. Денешынықтыруға (16 сағат) және өнерге (21 сағат) бөлінді. 
1920 жылы 2-10 қазан аралығында Мәскеуде Ресейлік жастардың 
ұйымының бірінші съезі өтті. Бірінші күнде В.И. Ленин жастардың 
міндеттері туралы сөйледі. Мұнда жастардың негізгі міндеті алдағы 
ұрпақтың ісін жалғастыру, қоғамды қалыптастыру, тәрбиелеу қағидалары 
мен ойларын дамыту, білім беру және оқыту болды. Бұл партияның 
бағдарламасында жарияланған еді. 

жүктеу/скачать 1,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: