Р. Блейко мен Д. Мутонның басқару теориясы. Америкалық зерттеушілер Р. Блейк пен Д. Мутон кез – келген басқарушы әрекетті екі өлшеммен өлшеуді ұсынды – өндіріске көңіл бөлу мен адамдарға қамқор болу.
Өндіріске көңіл бөлу — ол басшының көптеген сұрақтар жүйесіне қатынасы, яғни кадрлар таңдауда, адамдарды ұйымдастыруда, өндірістік үрдістерде және шығаратын өнімнің көлемі мен сапасына қатысты шешім қабылдауда тиімдісін таңдау болып саналады.
Адамдарға қамқор болу жұмысшылардың мақсаттарына жетуіне, өзіне құрметпен қарауда, жауаптылықты дамытуда, жақсы еңбек жағдайын туғызуда, тұлға аралық жақсы қатынастарда болуды меңзейді.
Екі параметр бойынша да жоғары көрсеткіштер тиімді басқару белгісі болып табылады.
Соңғы жылдардағы басқару критерилерінің тиімділігін толықтыру ғылыми өңдеулерді көрсетеді. Оларды толық қарастырайық.
Тиімді басқару теориясы. Америкалық ғалымдардың эксперименталды зерттеулеріне сүйене отырып жапондық зерттеуші Т. Коно тиімді басқару концепцияын ұсынды. Өзінің «Жапон өндірісіндегі құрылым мен стратегия» атты кітабында басқарудың типін сипаттайды:
Жаңашыл – талдаушы;
Жаңашыл – интуициялы;
Консервативті – талдаушы;
Консервативті – интуициялы
Қосымша басшылық теориясы Жалпы айтқанда бұл теория қолданылмайды. Тек мысал жүзінде белгіленген қасиеттері көрсетіліп, қызметкерлерді басқару жүйесіне араласуға мүмкіндік беру керек деген тұжырымды көрсетеді. Негізгі белгілері:
А) басшының бағынушылармен әрдайым кеңесуі;
Б) басшы мен бағынушы арасындағы ашықтық;
В) бағынушыларды ұйымның қабылданатын шешімін зерттеуге және талқылауға қатыстыру;
Г) басшының бағынушылармен кей өкілеттілікті бөлісуі;
Д) қатардағы жұмысшлардың ұйым жиналыстарын ұйымдастыруы мен жүзеге асыруына қатысуы;
Е) мәселені шешуді өз еріктерімен зерттеп, шешімдер нұсқасын ұсына алатын торптар құру.
Жағдайдағы көсемдік теориясы Бұл теория америкалық психологтардың зерттеуі кезінде таңғаларлық нәтижеге ие болды: басқарудың көсемдік үлгісі ең тиімді жол екенін көрсетті. Америкалық психологтар П. Херси мен К. Бландедтің көзқарастары бойынша бұл теория ең қарапайым классикалық үлгідегі теория:
көсемдік коллектив пен басшының арақатынасы.
топтың дамуының 4 деңгейі бар:
А тобы – жұмыс істеуге ниетсіз топ;
Б тобы – жұмыс істегісі келетін, бірақ қабілетсіз топ;
В тобы — жұмыс істегісі келетін және ақырын істейтін топ;
Г тобы – жұмысқа қабілетті әрі жұмыс істеуші топ.
Әр топтың дамуына байланысты басқару үлгілері бекітіледі:
А тобына – «Нұсқау»;
Б тобына – «Бөлу»;
В тобына – « Басқаруға ерік беру»;
Г тобына – «Өкілеттілік беру»