№1 дəрісбаян тақырыбы: Психология пəні, оның міндеттері мен əдістері
жүктеу/скачать 10,08 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- § 3. Қиялдағы образды қайта жасау механизмі.
- Схематизация
| Ырықсыз пассивті қиял сананың іс-əрекеттерінің əлсіреуі, оның бұзылуы кезінде
түсте байқалады. Пассивті қиялдың айқын көрінісі, адам жоқ объектілерді қабылдайтын галлюцинация болып табылады. § 3. Қиялдағы образды қайта жасау механизмі. Қиял процесс барысында дүниеге келетін образдар ештен пайда болмайды. Олар біздің өткен тəжірибеміз негізінде, шынайы өмірдегі құбылыстар туралы түсініктер негізінде қалыптасады. Образдарды жасау екі негізгі этапта жүреді. Бірінші этапта əсерлердің немесе көріністердің құрамдас бөліктерге бөлінуі жүреді. Басқаша айтқанда бірінші этап өмірден алған өз əсерлерімізді анализ жасаумен сипатталады. Мұндай анализ барысында объектінің абстракциялануы жүреді. Бұл образдармен екі негізгі тип жасалынылуы мүмкін. Біріншіден, бұл образдар жаңа үйлесімдер мен байланыстарға қойылуы мүмкін. Екіншіден, бұл образдарға мүлдем бөлек жаңа мағына берілуі мүмкін. Қай жағдайда болмасын абстракцияланған образдармен синтез деп айтуға болатын операциялар жасалынады. Бұл операциялар қиял образдарын жасаудың екінші этапы болып табылады. Синтездің қарапайым формасы сиглютинация болып табылады, яғни жаңа образды қиялда бір объектінің қасиетін екіншісіне қосу арқылы жасау. Аглютинацияға мысалы: кентаврдың образы, қанатты адам т.б. Аглютинация өнерде жəне техникалық шығармашылықта кеңінен қолданылады. Мысалы: Монарда да Винчидің жас суретшілерге берген ақылы бəріне аян: ң Егер сен ойдан жасалынған жануарды шынайы етіп көрсеткін келсе, айталық жылан – оның басына иттің басын қой, оған мысықтың көзін, филиннің құлағын, арыстанның қасын, тасбақаның мойынын сал ң. Техникада аглютинацияны қолдану барасында автомобиль-амфибия т.б. пайда болды. Аглютинация негізінде жататын процесстер əртүрлі. Оларды екі негізгі топқа бөлуге болады. Аналитикалық қабылдаудың жетіспеушілігімен байланысты процесстер жəне оймен байланысты санамен бақыланатын ерікті процесстер кентаврдың образы атқа отырған адам қандай да бір жануар ретінде қабылданған кезде пайда болды. Ал қанатты адам саналы түрде пайда болды. Себебі, ол ауада тез жəне жеңіл қозғалатын идеяны білдіреді. Қиялдың образдарын қайта жасаудың неғұрлым кеңінен таралған əдістерінің бірі, объектінің ұлғайту немесе кішірейту болып табылады. Мұндай əдістің көмегімен əртүрлі əдеби кəсіпкерлер жасалынды. Аглютинация баяғыдан бар, белгілі образдарды жаңа контекстке ендіру көмегімен жүзеге асады. Бұл жағдайда көріністердің арасында жаңа байланыстар орнайды. Осының арқасында образдардың барлық жиынтығы жаңа мағына алады. Бұл процесстің белгілі бір идеясы немесе мақсаты бар. Бұл процесс толықтай бақылауға алынады, егер бұл түс болмаса себебі, түсте сананы бақылау мүмкін емес. Қиял образдардың қайта жасаудың неғұрлым өзекті əдістері схематизация жəне секцентровка болып табылады. Схематизация əртүрлі жағдайда орын алуы мүмкін. Біріншіден, схематизация объектіні толықтай қабылданған кезде пайда болуы мүмкін. Бұл əсіресе балаларда көп кездеседі. Екіншіден, схематизацияның себебі, объектіні толықтай қабылдау барысында сондай маңызды емес, детальдармен бөліктерді ұмыту болып табылады. Ең соңғы үшіншіде, схематизацияның себебі объектінің аса мəнді емес немесе қосымша жақтарынан саналы түрде бұрып əкету. Адам саналы түрде өз назарын объектінің маңызды қажеттері мен белгілеріне аударады. жүктеу/скачать 10,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|