Жүйкелік талшықтар. Миелинді және миелинсіз жүйке талшықтарының морфофункционалдық сипаттамасы

18. Жүйкелік талшықтар. Миелинді және миелинсіз жүйке талшықтарының морфофункционалдық сипаттамасы.
Мнелинсіз жүйке талшыктары автономды жүйке жүйесінін күрамында басымырак орналасалы. Миелинсіз жүйке талшыктарынла жүйке жасчтналарынын өсінлітері нейролеммоцнттерлін үстінгі беткейлерінін шүлікырларына батып орналаскан.Глиалды жасушанын денесінін ішіне батырылған жүйке өсіндісі өзінін плазмолемма сымен және нейролеммоцитгін цитоплазмасынын жінішке жиекшесімен шектеледі. Ішкі мүшелерлін миелинсіз жүйке талшыктарында бір нейролеммоииттін цигоплазмасына әр түрлі нейрондарға тиесілі бірнеше осьтік цилиндрлер батып орналаса алады. Кейде осьтік цилиндр бір талшыкты тастап шығып. шектес жүйке талшығына ауысуы мүмкін. Миелинсіз жүйке талшыктарынын электронды микроскопиясында осьтік цилиндрлердін нейролеммошптердін шггоплазмасына батуы жүрген сайын, олардын плазмолеммасы майысып, осьтік цилиндрді сыртынан тығыз капсырып. оларды толык коршайтыны. үстінде түйісіп, түбінде жеке осьтік цилиндрлер орнығатын терен катпарлар кұрайтыны байкалады. Нейролеммоциттің плазмолеммасынын жанаскан аймағындағы катпарлар екі кабатталған мембрананы — мезаксонды күрайды. оған осьтік цилиндр ілініп тұрған тәрізді болады.
Миелинді жүйке талшыктары орталык жүйке жүйесінле де. шеткері жүйке жүйесінде де кездеседі. Олар миелинсіз жүйке талшыктарынан әжептәуір калын болады. Олардын көлденен тіліктегі диаметрі 2 мкм-ден 20 мкм-re дейін ауыткиды. Олар да нейролеммоциттерден (шванн жасушаларынан) кұралатын кабыкпен капталған осьтік цилиндрден түрады. бірак мұндай талшыктардын біліктік цилиндрінін диаметрі біршама жуан. ал кабыкшасынын күрылысы күрталшықта кабыкшаның екі кабатын ажыратады: 

• 
  ішкі — қалыңырак — миелинді, және сыртқы,
  
• 
   жұка— цитоплазмадан, нейролеммоциттердін ядроларынан және нейролеммадан тұратын.
  

Миелинді кабатта липидтердің айтарлыктай мөлшері болады, сондыктан осмий қышкылымен өндеген мезгілде ол кара-коңыртүске боялады. Миелинді кабатта ауық-ауықжіңішке ашык жолактар — миелин белгілері туеіделірек болады.
Ранвье түйіндерінін маңында миелинді қабаттың болмауы талшыктың бұл жерінде бір нейролеммоциттің аякталып, келесі жасушаның басталуымен түсіндіріледі. Осьтік цилиндр бүл жерде нейролеммониттердін интердигиттенуші өсінділерімен жарым-жартылай жабылады. Аксолемманын түйін аймағындағы электрондык тығыздығы біркатар жоғары болады. Митохондриялардың бұл аймакта көп кездесуі аксолемманын жоғары метаболиттік белсенділігін көрсетеді. Ранвье түйінінін аксолеммасында жүйке импульсін өткізуге кажетті, потенциалға тәуелді Na+-кaнaлдың мөлшері көп болады. Аксондардың тармактануы сонымен бірге, Ранвье түйіндерінің де аймағында жүреді.
Миелинді талшыктардын импульстерді өткізу жылдамдығы миелинсіз талшыктарға карағанда жоғарылау болады. Миелині аз жіңішке талшыктар және миелинсіз талшыктар жүйке импульсін 1—2 м/с жылдамдығымен, ал жуан миелинді талшыктар 5—120 м/с жылдамдыкпен өткізеді.Миелинсіз талшыкта мембрананын деполяризация толкыны бүкіл аксолемма бойынша үзіліссіз өтеді, ал миелинді талшыкта — тек кана Ранвье түйіні аймағында ғана туындап,Na +-каналдарымен камтамасыз етіледі. Сонымен, миелинді талшыктарға козуды сальтаторлык жолмен, немесе секіртіп(сальтаторлық )өткізу тән. Ранвье түйіндерінің араларында электр тогы жүреді, оның өту жылдамдығы деполяризация толкынының аксолеммада тарау жылдамдығынан жоғары болады.