Асқорыту, оның түрлері, негізгі этаптары. Асқорытудың реттелу механизмдері мен принциптері

1-Ауыз қуысына түскен ас шайналып, ұсақталып, сілекей көмегімен жұмсарып, көлемі кішірейеді.Сілекей тамақты(ас) жібітіп, оңай жұтылатын бөлшектерге айналдырады. Сілтілі ортада сілекейдің птиалин ферменті көмірсуларға әсер етіп , ас химиялық тұрғыдан өзгереді.

2- Ауыз куысындағы ас тіл мен жұтқыншақбұлшықеттерінің жиырылуы арқасында , алдымен жұтқыншаққа, одан өңеш аркылы қарынға өтеді. Жұту кезінде көмекей кақпағы жабылады.

3- Қарынның пішіні мен мөлшері асқа тікелей байланысты. Ұсақ бездерден бөлінетін қарын сөлінің құрамында су, тұз қышқылы , ферменттер және т.б. заттар болады. Қарында тағам 3 — 6 сағаттай уақыт қорытылады да, жартылай қоймалжың сұйықтыққа айналады. Ол сұйықтық аз-аздан ащы  ішекке өтіп тұрады.

4- Қарында жартылай қорытылған ас алдымен ұлтабарға түседі, кейін  бауырдан келетін өт өзегі жөне ұйқыбездің өзегі ашылады. Бауырдан келетін өттің әсерінен майлы тағамдар ыдырай бастайды. Ұлтабарда негізінен барлық тағамдық заттар қорытылады.

Нәруыздар — аминқышқылдарына

крахмал — қантқа

майлар – май қышқылдары мен глицеринге дейін ыдырайды.

Мұнда тағамдық заттар ішек сөлінің әсерінен толық қорытылып, еріген қосылыстарға айналады.

5- Аш ішектің ішкі сілемейлі қабықшасында өте ұсақ көптеген тұйық өскіндер — бүрлер болады. Бүрлер арқылы әбден қорытылған аминқышқылдары мен қант (глюкоза) қанға өтеді. Глицеринмен май қышқылдары лимфа тамырларына өтеді де, тері астындағы шел қабатқа жиналады. Аминқышқылдары мен қант бауырға барып, қайта өзгерістерге ұшырап, бүкіл денеге таралады

6-Астың қорытылуы мен сіңуі негізінен аш ішектеаяқталады. Тоқ ішектің бездерінен бөлінетін сөлде ас қорытатын ферменттер өте аз болады. Оның есесіне тоқ ішекте бактериялар көп.Бактериялардың ферменттері күрделі көмірсу — ыдырата алады. Бактериялар «К» және В12 витаминдерін синтездейді. Асқорыту мүшелерінің басқа бөлімдеріне қарағанда тоқ ішекке түскен ас қалдықтары ұзағырақ сақталады. Ас қалдықтары тоқ ішектің суды қарқынды сіңіруінің нәтижесінде біртіндеп тығыз зат — нәжіске айналады.

Қарында 3 түрлі без жасушалары – гландулоциттер бар. Негізгі гландулоциттер пепсиноген, айнала қоршаған – тұз қышқылын, қосымша гландулоциттер – шырышты зат – муцин шығарады. Осы заттар қарын сөлінің құрамына кіреді.