1. Кіріспе. Биология ғылымының тарихи және зерттеу нысандары
жүктеу/скачать 144,87 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 14.Қартаюдың гипотезасы және теориясы.
| 13.ЖАСТЫҚ ЖІКТЕЛУ
Жас ерекшіліктеріне байланысты кезеңге бөлу — адамның жасына сәйкес даму заңдылықтарына байланысты өмірін кезеңдерге бөлу. Адамның жас кезеңдерінің мазмұны белгілі физикалық, психофизиологиялық, психологиялық, әлеуметтік өлшемдермен белгіленеді. Бұлар арнайы жүргізілген зерттеулер нәтижесінде дәлелденген. Мәселен, жас мөлшерінің деңгейі, басында әрекет, ойын, оқу, еңбек т.б. түріне байланысты келесі теориялар бар. Даниил Борисович Эльконин адам өмірін мынадай кезеңдерге бөлінеді: Балалық шақ 0-18 жас аралығы. нәрестелік немесе бал бөбектік жас – 1 жасқа дейін; бөбектік жас - 1 жастан 3 жасқа дейін; мектеп жасына дейінгі кезең - 3 жастан 6 (7) жасқа дейін; төменгі сынып жасындағы балалар – 7 жастан 10-11 жас аралығы; жасөспірім – 12-15 жас; балаң жас 17-18 жасқа дейін. Жастық кезең - 18-23 жас арасы. Оның өзі беске бөлінеді: алғашқы жастық (18-20); ортаңғы жастық(20-23); Кемелдену жасы(25-60); Егде жас(60-70); Қарттық, кәрілік жас (70-тен әрмен қарай). Лев Семенович Выготскийдің кезеңдерге бөлуі - нәрестелік дағдарыс (2 айға дейін); - сәбилік жас (1 жасқа дейін); - бір жас дағдарысы; - ерте балалық (1-3жас); - үш жас дағдарысы; - мектепке дейінгі шақ (3-7жас); - жеті жас дағдарысы; - мектеп жасы (7-13жас); - он үш жас дағдарысы; - пубертатты жас (13-17 жас); - он жеті жас дағдарысы 14.Қартаюдың гипотезасы және теориясы. Қартаю – биологиялық процесс; белгілі бір жасқа жеткеннен кейінгі организмнің мүмкіншіліктерінің үдемелі төмендеуі. Қартаю кезінде тіннің серпімді талшықтарының және су мөлшерінің азаюынан тері жұқарып, қатпарланып әжім пайда бола бастайды. Бұл кезде шаш ағарып, сирейді, көздің көруі, құлақ естуі нашарлайды, тіс түсе бастайды. Бүгінгі күні қартаюды түсіндіруге тырысатын көптеген теориялар бар, бұл қартаюдың адаптивті-регуляциялық теориясы және апоптоздың одан кем емес қызықты теориясы, бірақ олардың ешқайсысы дененің барлық деңгейлерінде болатын күрделі процесті толық түсіндіре алмайды, молекуладан бастап, жасуша, ұлпа және мүше. Өйткені, жыл сайын бұл процесс туралы жаңа білімдердің көлемі артып келеді, бұл қартаюдың жаңа теорияларының дүниеге келуіне себепші. Қартаюдың теломерлік теориясы 1960 жылдары АҚШ-тың геронтологы Л.Хейфлик адамның тері жасушаларын бірнеше рет (40-тан 60-қа дейін) бөлуге болатындығын анықтады, бірақ ол бұл құбылысты түсіндіре алмады. 10 жылдан кейін, сол кезде РҒА биохимиялық физика институтының қызметкерлерінің бірі А.М. Оловников Хейфликтің мәліметтеріне сүйене отырып, жасушалардың бөліну шегі жасушаның әр бөлінуімен хромосома аздап қысқаратындығымен түсіндіріледі деген болжам жасады. Қартаюдың бейімделу және реттеу теориясы ол Кәрілік генетикалық бағдарламаланған процесс деген пікірге негізделген, бірақ В.В. Фролкис жасқа байланысты Даму қартаю процесі мен өмір сүру ұзақтығын арттыруға бағытталған "қартаюға қарсы" (витуакт) процесінің тепе-теңдігімен анықталады деп ұсынды. Ғалым генорегуляциялық гипотезаны жасады, оған сәйкес қартаюдың бастапқы механизмі реттеуші гендердің бұзылуы болып табылады. Гендік реттеудің бұзылуы диабетке, атеросклерозға, Паркинсон және Альцгеймер ауруларына әкеледі. Қате қартаю" теориясы (немесе соматикалық мутация теориясы) Бұл гипотезаны физик М.Скиллард 1954 жылы АҚШ-та жасаған. Оның зерттеулеріне сәйкес, иондаушы сәуле тірі организмдердің өмір сүру мерзімін қысқартады және ДНҚ молекулаларында мутация пайда болады, нәтижесінде қартаю пайда болады. Осылайша, скиллардтың пікірінше, ағзаның қартаюының себебі мутация болып табылады. Алайда, соматикалық мутация теориясы сәулеленуге ұшырамаған адамдардың неге қартайғанын түсіндірмейді. Скиллардтың ізбасары-М. Оргель жасына қарай организмде мутация – кездейсоқ және әртүрлі факторлар (жебелер, вирустар, ультракүлгін сәулелер) туындаған генетикалық зақымданулар жиналып, ДНҚ-ның зақымдануы жиналып, ағзаның қартаюына және тозуына әкеледі деп сендірді. Қартаюдың эволюциялық теориясы (нейроэндокринологиялық теория) Қартаю теорияы1950 жылдары кеңес ғалымы В.М. Дильман жасына байланысты әртүрлі дене жүйелеріндегі өзгерістердің заңдылықтарын анықтайтын бірыңғай реттеуші механизм бар деген идеяны алға тартты. Бұл механизмнің негізгі буыны-гипоталамус. Дәлірек айтқанда, қартаюдың негізгі себептері уақыт өте келе төмендеуі, гипоталамустың қандағы гормондар деңгейінің төмендеуі және оның жүйке жүйесінің сигналдарына сезімталдығы болып табылады. Еркін радикалдар теориясы Қартаю теориялары: бұл теорияны ғалымдар Д. Харман мен Н. Эммануэль 1950 жылдары алға тартты.еркін радикалды теорияға сәйкес жасуша жұмысының бұзылуының себептері бос радикалдардың – митохондрияда синтезделетін оттегі түрлерінің әрекеті болып табылады. Жасушаларға жасушалық тыныс алу үшін оттегі қажет, алайда оттегінің бір бөлігі оттегінің "белсенді" түрлеріне айналуы мүмкін. Еркін радикалдар қажет болған жерлерді тастап, ДНҚ, РНҚ, жасуша мембраналарының липидтері мен ақуыздарды зақымдауы мүмкін. Апоптоз теориясы (жасушалардың суицид теориясы) Академик В. П. Скулачевке тиесілі. Теорияның постулаттарына сәйкес, апоптоз-бұл жасушаның қартаю процесі. Әрбір жасуша өзінің өмірлік циклынан өткеннен кейін немесе мутация пайда болғаннан кейін өліп, жаңа, жас жасушаларға жол беруі керек. Бұл гипотеза қартаюдың теломерлік теориясымен бірдей мағынаға ие. Апоптоз кезінде жасуша" өзін-өзі таңдайды " және оның бөліктерін көрші жасушалар құрылыс материалы ретінде қолдана алады. Митохондрияда да, егер оларда артық радикалдар пайда болса. Өлі митохондрия тым көп болған кезде, олардың ыдырау өнімдері апоптозға, яғни суицидке әкеледі. Ал қартаю жасуша ағзасында жаңадан пайда болғаннан аз туылған кезде пайда болады. жүктеу/скачать 144,87 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|