1 Пән туралы мәліметтер
жүктеу/скачать 1,47 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4 АПТА . №7 дәріс: Индустриальды аймақ және қала экожүйелері.
| Әдебиеттер:
1. Аюпов Е.Е. Восстановление нарушенных экосистем: учебное пособие. – Уральск: Зап. – Каз.аграр. – техн. ун-т им.Жангирхана, 2016. – 13-14 с. 2. Қуатбаев А.Т. Жалпы экология. Оқулық. – Алматы: ЖШС РПБК «Дәуір», 2012. – 131-132 б. 4 АПТА. №7 дәріс: Индустриальды аймақ және қала экожүйелері. Әдістері: дәріс. 1. Ірі қалалар мен өндіріс орындарында урбанизация әсері. 2. Индустриальды аймақ және қала экожүйелерінің ерекшеліктері. Урбанизация – бұл қалалардың өсуі мен дамуы, ауылдық жердің есебінен елдегі қала халқының үлесін арттыру, қалалардың рөлін арттыру және қоғамды дамыту процесі. Халық санының және оның тығыздығының өсуі – қалаларға тән процесс. Юлия Цезарь (44-10 жж.) кезінде халқының саны миллионға жеткен ең алғашқы қала - Рим болды. Қазіргі уақытта әлемнің ең үлкен қаласы Мехикода 14 млн.адам. тұрады. Ірі қалаларда халық тығыздығы 1 кв. км-ге шаққанда бірнеше мыңнан ондаған мыңға дейін өзгереді. Егер жануарлар популяциясында тығыздық артса, олардың көбеюін бәсеңдететін факторлардың әсері болады, ал адам популяциясына бұл заңдылық тән емес, халықтың өсу қарқындылығы автоматты түрде төмендемейді. Бірақ халық тығыздығының жоғары болуы олардың денсаулықтарының нашарлауына, мысалы, ортаның ластануына байланысты ерекше аурулардың пайда болуына әкеледі, санитарлық нормалардың ерікті немесе еріксіз бұзылуы жағдайында эпидемиологиялық тұрғыдан қауіпті жағдай болады. Дамушы елдердегі урбанизация процестері әсіресе қарқынды өтіп жатыр, бұл туралы таяу жылдардағы қалалар санының жоғарыда келтірілген өсу көрсеткіштері айқын айғақтайды. Адам өзі осы күрделі урбоэкожүйелерді құрады, ондағы мақсаты – өмір жағдайын жақсарту, тек қана «қобалжу» ғана емес, сонымен қатар өмір сүру қолайлылығын арттыратын жаңа жасанды ортаны құру. Алайда, бұл адамды қоршаған табиғи экожүйелердің бұзылуына алып келеді. Қала дамып келе жатқанда, оның функционалды аймақтары әртараптандырылған - бұл өндірістік, тұрғын үй, орман-саябақ. Табиғи зоналар дегеніміз - әр түрлі өнеркәсіп объектілері шоғырланған аумақтар (металлургиялық, химиялық, машина жасау, электронды). Бұл қоршаған ортаны ластаудың негізгі көзі. Тұрғын аймақтар - бұл тұрғын үйлер, кеңсе ғимараттары, мәдени нысандар мен білім беру орталықтарының шоғырлану аймағы. Орман саябағы - бұл адам өсіретін қала айналасындағы жасыл аймақ. жаппай демалуға, спортқа, ойын-сауыққа бейімделген. Оның учаскелері қалалардың ішінде де болуы мүмкін, бірақ әдетте мұнда қалалық саябақтар - үлкен аумақтарды алып, қала тұрғындарына демалу үшін қызмет ететін ағаш көшеттері бар. Табиғи ормандардан және тіпті орман саябақтарынан айырмашылығы, қала саябақтары және осыған ұқсас кішігірім екпелер (алаңдар, бульварлар) өзін-өзі қамтамасыз ететін және өзін-өзі реттейтін жүйелер емес. Орманды саябақ аймағы, қала саябақтары және демалу үшін арнайы бейімделген адамдар үшін қорғалатын аумақтың басқа бөліктері рекреациялық аймақтар (аумақтар, учаскелер) деп аталады. Урбанизация процесінің тереңдеуі қаланың инфрақұрылымын қиындатады. Көлік және көлік объектілері (автомобиль жолдары, жанармай құю станциялары, гараждар, қызмет көрсету станциялары, өзіндік күрделі инфрақұрылымы бар теміржолдар, оның ішінде жерасты - метро, сервистік кешені бар аэродромдар және т.б.) маңызды орын ала бастайды. Көлік жүйелері қаланың барлық функционалды аудандарын кесіп өтеді және бүкіл қалалық ортаға (қалалық ортаға) әсер етеді. Мұндай жағдайда адамды қоршаған қоршаған орта - бұл адамдарға және олардың экономикасына бірлескен және тікелей әсер ететін абиотикалық және әлеуметтік орталардың жиынтығы. Сонымен бірге оны өзінің табиғи ортасы мен адам өзгерткен табиғи орта деп бөлуге болады (антропогендік ландшафттар адамдардың жасанды ортасына дейін – ғимараттар, асфальт жолдар, жасанды жарықтандыру т.с.с., жасанды ортаға). Жалпы қалалық орта және қалалық типтегі елді мекендер техносфераның бір бөлігі болып табылады, яғни. адам түбегейлі техникалық және техногендік объектілерге айналдырған биосфера. Ірі қалалар мен елді мекендер барлық табиғат компоненттеріне әсер етеді, әсіресе гидроклиматогенді және биогенді компоненттері елеулі өзгерістерге ұшырайды. Олардың көрінісі болып атмосфералық ауа, беткі және жер асты суларының жұтаңдауы, топырақ түзілу процесстерінің өзгеруі, табиғи өсімдіктер мен биотоптардың толық немесе жартылай жойылуы т.б. жатады. Ландшафтың литогенді бөлігі де өзгереді, жер бедері тегістеледі, жер бедерінің отырып, майысу құбылыстары мен эрозия процесстерінің активтенуі байқалады. Мал фермаларының айналасында тақыр жерлер пайда болады. Ерекше қала микроклиматы пайда болады. Метеорологиялық жағдайлар ластаушы заттардың тасымалдануына әсер етеді. Кесте 1 – Ірі қалалар мен өндіріс орындарында урбанизация әсерінен климаттық жағдайлардың өзгеруі
Ірі қалаларда халықтың санының еселеп артуы тұрмыстық – коммуналдық құрылыстар мен құрылыстар мен өнеркәсіп, завод, фабрикалардың салыну қажеттігін тудырады. Соған байланысты қалаларда техникалық және ақаба сулар көптеп салынуда. Қазақстанда жыл сайын шығарылатын ақаба сулардың мөлшері 6 млрд куб деп есептеледі. Қалалардың саны мен тұрғындары тез өсуіне байланысты, экологиялық жүйеге түсетін ауыртпалық үнемі күшейіп келеді, «урбандалу» деген түсінік жиі қолданыла бастады. Халықтың қалада тұруға ұмтылуы, қаладағы тұрмысты ұнатуы урбанизация процесінің күшеюіне алып келеді. Қазақстан республикасында өнеркәсіп және қатынас кәсіпорындарын көптеп салу мен тың және тыңайған жерлерді игеру кезінде қалалар саны, ірі қалалар саны тез өсті. Қала халқының тығыздығы, әсіресе Алматы, Қарағанды, Шымкент қалаларында бір шаршы км-ге 200-ден аса адамнан келіп, экологиялық жағдайдың үнемі нашарлауына себеп болуда. Қазақстан республикасы 2717 мың шаршы км аумақты иемденіп жатыр. Қазақстанда 14 облыс,84 қала және 210-дай қалатиптеселдімекендер бар. Жеке қалалар мен олардың тұрғындары өсіп қана қоймай, қазіргі қалалар бір бірімен қосылып, аумағы үлкейіп,халқы аса зор аймақтар пайда болуда. Оларды –мегаполис (қосылып кеткен) деп атайды. Бірінші мегаполис АҚШ-тың Атлант мұхиты жағалауындағы Босваш мегаполисі, ұзындығы 850 км, халық саны 35 миллион. Тынық мұхит жағалауында ұзындығы 120 км ені 60 км Лос-Анджелес-Сан-Франциско мегаполисі бар. Ресейде Москва, Владимир, Новгород қалалары бір біріне жылжып келеді. жүктеу/скачать 1,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||