1 Пәннің мақсаттары мен міндеттерін тұжырымдаңыз. Ғылым дамуының негізгі кезеңдерін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 4,25 Mb.
|
| Эмбриональдық индукция — дамып келе жатқан ұрықтың бір бөлімдерінің (индукторлар) басқа бөлімдеріне (эффекторлар) тигізетін әсері. Ұрық дамуында эмбриогенездің жасушалық және генетикалық тетіктерімен қатар эмбриональдық индукциялардың да ролі зор.
Эмбриональдық индукцияны алғаш рет 1924 жылы неміс биологы Г.Шпеман қосмекенділер ұрығында көз бүршігінің эктодерма қабатынан пайда болуын зерттеу кезінде ашқан. Егер ұрық эктодермасынан көз бастамасын алыс тастасақ көз бүршігі қалыптаспаған. Керісінше, ұрықтың бір бүйіріне көз бастамасын қондырса эктодермадан көз бүршігі пайда болған, ал қалыпты жағдайда одан тері эпидермисі түзілуі қажет болатын. Кейінірек Г.Шпеман хордомезодерманың эктодермадан орталық жүйке жүйесі бастамасының (жүйке тақтасының) пайда болуына индукциялық ықпал ететіндігін байқаған. Бұл құбылысты ол алғашқы эмбриональдық индукция, ал индуктор-хордомезодерманы ұйымдастырушы деп атаған. Дамушы ұрықтың кейбір бөлімдерін кесіп алып оларды бөлек-бөлек не бірге ұрықтың басқа жерлеріне қондыру негізінде эмбриональдық индукцияның көптеген омыртқасыз және барлық омыртқалы жануарлар арасында кең таралған құбылыс екендігі анықталды. Эмбриональдық индукция құбылысы тек компонетті эффектор жасушалары, яғни индукция ықпалын қабылдауға қабілетті және тиесілі кері жауап бере алатын жағдайларда ғана жүзеге асады. Детерминация анықтау (лат. determinatio-шектеу, анықтау), жасырын дифференциация, қасиеттердің пайда болуы, мүшелер мен тіндердің морфологиялық тұрғыдан ерекшеленетін бет белгілерінің пайда болуының алдындағы кезеңдерде дамушы ағзаның бөліктері арасындағы айырмашылықтар. Термин "Д. (1900 жылы К. Гайдер ұсынған) бағалау үшін де қолданылады морфогенетикалық. жасушалық материалдың қасиеттері, сондай-ақ процестерді белгілеу үшін, нәтижесінде D күйіне жетеді, жасуша материалы сатыдан бастап детерминирленген болып саналады, к-да ол алғаш рет бөтен жерге трансплантациялау кезінде ағзаға дифференциациялану қабілетін анықтайды.одан қалыпты түрде пайда болады. Тірі эмбриондардағы тәжірибелерде (эмбрионның бөліктерін ерекше жерге алып тастау және трансплантациялау, сондай-ақ оларды морфологиялық тұрғыдан ерекшеленетін белгілер пайда болғанға дейінгі кезеңнен бастап тұзды ерітінділерде өсіру) әр түрлі органдар мен тіндердің Д.примордиясының кезеңдері және эмбриогенездегі және регенерациядағы детерминантты факторлар туралы мәліметтер алынды. D. процесі Жасушалардың миграциясы - немесе жасушалардың орың ауыстырудың онтогенез процесінде үлкен рөлі бар, ол генетикалық бақылаудың және қошаған жасушалармен ұлпалар әсерінің қол астында болады.Жасушалар миграциясының бұзылуы туа біткен ақаулықтарына ,яғни мүшелердің толық жетілмеуімен гетеротопияларға әкеліп соқтырады . Мысалы ,нейропласттар миграциясының бұзылуы ақ затта сұр зат аралықтарының пайда болуына ,микро және макрогирия,полигерия,агирияға әкеледі(микрогирия мен полигерия –үлкен ми сынарларыңда көп және анамальды орналасқан қан тамырлар;макрогерия (пахигерия )- қатпарлардың жуандауы; агирия-үлкен ми сынарлардың ирімдерімен оиыстарның болуы(тегіс ми). Жасушалардың сұрыпталуы және олардың тандамалы (адгезиясы) қалыпты дамуды қамтамасыз етіп ,морфогензде манызды рөл атқарады және генетикалық бақылаумен қоршаған жасушалар әсерінің бақылауында болады .Ісік жасушалардың метастозға қабілеттілігі тандамалы адгезияның бұзылуына байланысты. Дифференциация бастапқы бірдей немесе бірдей элементтен тұратын жүйені түрлі сапалы бөлімдерге бөлу. Д. жүйенің кеңеюі мен интенсификациясымен байланысты, және оның бөліктері арасында бөлу, жүйені интеграцияға сәйкес механизмдері даму жағдайы кезінде оның толық жұмыс істеуіне тиімділік береді. Д. бірнеше тұрғыдан қарастырылады: филогенетикалық Д., жалпы таксонды екі немесе бірнешеге бөлу, (мыс., адаптивті радиация, түртүзу). Түрдің Д. популяцияда табиғи ресурстарды түрдің толығымен тиімді қолдануына әкеледі. Морфофизиологиялық Д. эволюция үрдісі кезінде ағзада түрлі қызмет атқаратын түрлі сапалы мүшелердің пайда болуы; осындай Д. бір қалыпты кезеңдері биологиялық ұйымдасудың негізгі деңгейлеріне сәйкес келеді; бұл Д., морфофизиологиялық дамудың бір белгісі. жүктеу/скачать 4,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|